Hâricîler
| Makale serilerinden |
 |
Hâricîlik, Hâriciyye ya da Havâric (Arapça: الخرج; çoğ. الخوارج), İslâm dininde bir siyasi mezhep olarak Hicrî ilk yüzyılda ortaya çıkmış ve asırlardır kendini değişik şekillerde sergileyen bir hareket. İslâm dünyası içerisinde %2'lik bir kısmı oluşturmaktadır. Tarihte Hâricîler'in en aşırı fırkalarından olan Ezârika'nın ana görüşleri itibarıyla İslâm'dan çıktığını kabul ettikleri ve kendilerinden olmayan diğer Müslümanları tekfîr ile ithâm ederek öldürdükleri bilinmektedir. Günümüzde ise Hâricîler içerisinde en ılımlı kol olarak bilinen İbâzıyye'nin sadece çoğunlukta oldukları bölge olan Uman (tahmini %70) ile nüfusun azınlığını teşkîl ettikleri Cezayir, Tunus'un Cerbe adası, Zanzibar ve Tanzanya'nın bazı muhitlerinde yaşamakta oldukları bilinmektedir.[1] Öte taraftan "Umman İbâdîleri" kendilerinin Hâricîler'in bir dalı oldukları savını kabul etmemektedirler.[2]
Ortaya çıkışı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynaklar Haricîliğin çıkışının İslam Peygamberi Muhammed döneminde olduğunu belirtir. Muhammed'e arkadaşlık etmiş olan Abdullah b. Zu'l-Hüveysıra'nın sonradan Haricîlerin liderliğini yapmış olan Hurkus b. Züheyrle aynı kişi olması muhtemeldir.[3] Sahih olduğuna inanılan rivayetlere göre Abdullah b. Zu'l Huveysıra et-Temimi "Adil ol! Zira bu paylaştırma Allah'ın rızasının gözetildiği bir paylaştırma değildir." demiş, bunun üzerine Muhammed üzüntüsünü de belli ederek "Ben adil olmayayım da kim adil olsun!" cevabını vermiştir. Bu davranışı üzerine Muhammed'den kendisini öldürmek için izin isteyenlere yine Muhammed engel olmuştur.[4]
Görüşleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Haricîlerin büyük bir kısmının sünnet ve hadisle sabit birçok hükme itiraz ettikleri bilinmektedir. Kaynaklar, az veya çok, korunmuş veya korunmamış olduğuna bakılmaksızın hırsızın elinin kesileceğini iddia ettiklerini, recmi ve mest üzerine meshetmeyi Kur'an'da olmadığı gerekçesiyle reddettiklerini söyler.[5]
Ayrıca Haricî ekollerinden Ebû İsmâil el-Batihî ve takipçileri "sabah bir rekât ve akşam bir rekâtın dışında namaz yükümlülüğü yoktur" görüşüne sahiptirler.[6]
Haricî gruplar
[değiştir | kaynağı değiştir]Siyasi, itikadi veya tarihi bazı ihtilaflar nedeniyle Hariciler kendi içlerinde de çeşitli gruplara ayrılmışlardır. Bu grupların bazıları İslam dininin temel akide kaidelerini takip ederken, bazıları İslam dininin itikadi prensiplerinden ayrılarak İslâm dairesi dışı ilan edilmiş ve İslam dinin dışında incelenmiştir. Fakat bu grupların da temelleri Haricîlere ve İslâm dinine dayanır.
Haricî grupların başlıcaları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ezârika - Hâricîler'in ilk büyük fırkası.
- Beyhesiyye - Hâricîler'in Ebû Beyhes Heysam b. Câbir'e (ö. 94/713) nisbetle anılan bir kolu.
- Necedât - I. (VII.) yüzyılın sonlarına doğru özellikle Bahreyn ve Yemâme bölgelerinde yayılmış Hâricî bir fırka.
- Sufriyye - İlk Hâricî fırkalarından biri.
- İrfanîyye - Banû İrfan'dan Ebû Kurra'nın tâkipçileri[7][8]
- Nükkâriyye - İbâzıyye'nin Tâhert'teki Rüstemî imâmetini kabul etmedikleri için Nükkâriyye (Nekkâriyye) diye anılan ikinci büyük kolu.
- İrfanîyye - Banû İrfan'dan Ebû Kurra'nın tâkipçileri[7][8]
- Acâride - Acrediyye olarak da bilinen ve daha çok Horasan'da yayılmış olan bir Hâricî fırkası.
- Meymûniye - İrade, kader ve istitâat gibi konularda Acâride'den ayrılan Meymûn b. İmrân veya Meymûn b. Hâlid'in görüşlerini benimseyen bir tâli fırka.
- Sa'labiler - Sa'labî İbn-i Amîra'nın tâkipçileri
- İbâzıyye - Hâricî fırkalarının en mutedili ve günümüze ulaşan tek kolu.
İslâm dini dairesi içinde sayılmayan Haricîler
[değiştir | kaynağı değiştir]İtikadi sebepler yüzünden bu gruplar çoğunlukla İslam dini dairesi dışında ele alınır.[kaynak belirtilmeli]
- Meymûniye - (İrade, kader ve istitâat gibi konularda Acâride’den ayrılan Meymûn b. İmrân veya Meymûn b. Hâlid’in görüşlerini benimseyen bir tâli fırka.)
- Yezîd’îyye - (Yezîd bin Ebî Ûneyse’nin taraftarlarının oluşturduğu fırka)
Günümüz Haricîleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Günümüzde Hariciyye mezhebinin, İbâzıyye kolu hariç, diğer kollarının kitlesel varlıkları yok olmuştur. İbadiyye Hariciyye mezhebi kitlesel özellikle bugün Umman'da varlığını sürdürmektedir.[9] Bu kolun kuzey Afrika ve doğu Afrika'ya yayılan mensupları Cezayir'de M’zab'ta, Tunus'ta Cerbe adasında, Tanzanya ve Zengibar'da yaşamaktadırlar. Libya'da "Cebel Nafusa" bölgesinde Ömer el-Muhtâr'ın da mensubu olduğu Sennusi Kabilesi de İbadiyye mezhebine bağlıdır.[10]
Kimilerine göre, Ehl-i sünnet'in köktendincilik kolundan olduğu varsayılan Vehhâbîlik de Haricî kollardan biri olarak gösterilebilir. Nitekim tarihte 18. yüzyıl'da İbn-i Âb’ı-Din ismindeki Hanefî bir âlim, Vehhâbîliğin kurucusu olarak bilinen Muhammed b. Abdülvehhâb'ı, Yeni Haricî olarak tanımlamıştı.[11] .[12] Günümüzdeki Selefi, Vehhâbî toplumların fikirleri ve davranışları Haricilerle mutabıktır.[13] Vahabi ve Selefiler diğer tarikat ehli müslümanları, küfür, şirk ve bid'at ile itham etmektedirler.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "CIA - The World Factbook". CIA. 5 Haziran 2013. 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2014.
- ^ Valerie Jon Hoffman, The Essentials of Ibadi Islam, sayfa. 3. Syracuse: Syracuse University Yayınları, 2012. ISBN 9780815650843
- ^ İbn Abdilberr, Camiu Beyani'l-ilm, 2/195
- ^ Buhari, Menakıb 25, Mürteddin 7; Müslim, Zekat 142,148; İbn Mace, Mukaddime 12
- ^ el-Bağdadi, el-Fark, s.19
- ^ İbn Hazm, el-Fasl, 4/189
- ^ İbn-i Haldun, Kitab El İbar.
- ^ İbn-i Haldun, Berberî Tarihi, Banû İrfan faslı.
- ^ "Middle East OMAN". CIA The World Factbook. 21 Aralık 2021. 13 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2023.
- ^ İbâd’îyye inançları hakkında yazılar[ölü/kırık bağlantı] (İngilizce)]
- ^ Ahmad, Ahmad Atif (2009). Islam, Modernity, Violence, and Everyday Life. Palgrave Macmillan. s. 164. 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2016.
- ^ Khaled Abou El Fadl, "9/11 and the Muslim Transformation." Taken from September 11 in History: A Watershed Moment? 25 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., pg. 87. Ed. Mary L. Dudziak. Durham: Duke Üniversitesi Yayınları, 2003. ISBN 9780822332428
- ^ 1783–1836'de yaşamış Şamlı Hanefi fıkıh alimi "İmam İbni Abidin es-Șami" Vahhabileri ifrat köktendincilikle itham edip Harici olarak görmektedir. El Fadl, Khaled Abou. (2001) "Islam and the Theology of Power." Middle East Report. C.221 : S.28-33 (İngilizce)
