Haydarpaşa Garı
Haydarpaşa | |
|---|---|
.jpg) Gar binasının denizden görünüşü | |
 | |
| Konum | Rasimpaşa Mahallesi, Haydarpaşa Gar Sokak, 34716 Kadıköy, İstanbul Türkiye |
| Koordinatlar | 40°59′46″K 29°01′07″D / 40.99611°K 29.01861°D |
| Sahip | Kültür ve Turizm Bakanlığı |
| İşletmeci | TCDD Taşımacılık |
| Uzaklık | 576,615 kilometre (358,292 mi) (Ankara Garı) |
| Peronlar | 1 kenar peronu 3 ada peronu |
| Raylar | 7 |
| Tren işletmecileri | TCDD Taşımacılık |
| Bağlantılar | Turyol (Haydarpaşa) |
| Yapı | |
| Yapı türü | Hemzemin |
| Otopark | Evet |
| Bisiklet altyapısı | Hayır |
| Engelli erişimi | Hayır |
| Mimar | Otto von Kühlmann, Hellmuth Cuno[1] |
| Mimari tarz | Neoklasik[1] |
| Diğer bilgiler | |
| Durum | Restorasyon hâlinde |
| Ücret bölgesi | 1. Bölge |
| Tarihçe | |
| Açılış | 22 Eylül 1872 (Demiryolu hattı ve ilk gar – CFOA)[1][2][3][4][5][6][7] 19 Ağustos 1908 (Mevcut gar – CFOA)[1][2][5][6][7] 29 Mayıs 1969 (Haydarpaşa banliyösü)[5][8] |
| Kapanış | 19 Haziran 2013 (Tren seferleri durduruldu)[9] 24 Temmuz 2014 (Geçici olarak kapatıldı)[9] |
| Elektriklendirme | 25 kV AA Katener (1969) |
| Hizmetler | |
| Demiryolu ulaşımı Toplu ulaşım | |
Haydarpaşa Garı, İstanbul'un Anadolu Yakası'nda, Kadıköy ilçesi Rasimpaşa Mahallesi'nde yer alan Kültür ve Turizm Bakanlığı'na ait ana tren istasyonu ve kültür merkezidir.[10]
Günümüzde TCDD 1. Bölge Müdürlüğü'ne ev sahipliği yapan ve İstanbul-Haydarpaşa – Ankara demiryolu'nun başlangıç noktasında yer alan garın ilk binası, Osmanlı İmparatorluğu Nâfia Nezâreti tarafından inşa edilerek 22 Eylül 1872'de hizmete girmiştir. Zamanla artan trafik sebebiyle yetersiz kalan bu gar binasının yerine Alman mimarlar Otto von Kühlmann ve Hellmuth Cuno tarafından neoklasik Alman stili ile tasarlanan ve Chemins de Fer Ottomans d'Anatolie / Osmanlı Anadolu Demiryolları (CFOA) Şirketi tarafından inşa edilen mevcut gar binası ise 19 Ağustos 1908'de hizmete girmiştir.[1][2][3][4][5][6][7]
TCDD tarafından elektrifikasyon altyapısıyla yenilenerek 29 Mayıs 1969'da tekrar hizmete giren[4][5][8] istasyon, 1969 – 2013 yılları arasında B2 (Haydarpaşa – Gebze) Banliyö Treni'ne hizmet vermiş, Marmaray projesi kapsamında 19 Haziran 2013'te kapatılmıştır.[9][11] İstasyona ait tüm tren hatları 24 Temmuz 2014'te Pendik Tren İstasyonu'na, 12 Mart 2019'da ise Söğütlüçeşme Tren İstasyonu ve Halkalı Tren İstasyonu'na devredilmiştir.
Ankara – İstanbul YHD ve Marmaray çalışmaları kapsamında garda gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları bittiğinde garın Yüksek Hızlı Trenlere hizmet vermesi planlanmaktadır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk inşaat süreci
[değiştir | kaynağı değiştir]Adını 16. yüzyılda vezirlik yapmış Hadım Haydar Paşa'dan aldığı tahmin edilen arazide[5] yer alan Haydarpaşa Garı'nın ilk binası, Osmanlı İmparatorluğu Nâfia Nezâreti tarafından Osmanlı Anadolu Demiryolları için inşa edilerek 22 Eylül 1872'de hizmete girmiştir. Kırma çatılı iki katlı merkez bina ve iki ana kanat ile teras çatılı tek katlı iki yan kanattan oluşan bu bina, daha sonra yapılan kapsamlı eklemelerle teras çatılı üç katlı merkez bina ve iki katlı iki ana kanat ile kırma çatılı iki katlı iki yan kanattan oluşan bir görünüm kazanmıştır. Bu bina, 10 Temmuz 1894'te gerçekleşen depremde hasar görmüş ve Chemins de Fer Ottomans d'Anatolie / Osmanlı Anadolu Demiryolları (CFOA) Şirketi tarafından teras çatılı iki katlı merkez bina ve iki ana kanattan oluşacak şekilde yeniden inşa edilmiştir.[1][2][4][5][6]
Mevcut garın inşaatı
[değiştir | kaynağı değiştir]CFOA Şirketi tarafından işletilen hatların genişlemesi ve Bağdat Demiryolu'nun inşasının başlaması üzerine artan trafik sebebiyle yetersiz kalmaya başlayan bu gar binasının yerine Alman mimarlar Otto von Kühlmann ve Hellmuth Cuno tarafından neoklasik Alman stili ile tasarlanan ve Chemins de Fer Ottomans d'Anatolie / Osmanlı Anadolu Demiryolları (CFOA) Şirketi tarafından inşa edilen mevcut gar binasının inşasına 30 Mayıs 1906'da başlanmıştır. Garın inşasında Türk ustalar Alman ustalar ve İtalyan taş ustaları birlikte çalışmıştır. Alman Neoklasik tarzında inşa edilmiş, her biri 21 metre uzunluğunda 1,100 adet su geçirmez ahşap kazıklar üzerine oturtulmuş ve bu kazıklar buharlı makinelerle zemine çakılmıştır. Taşıyıcı sistem ise çelik bir iskeletten oluşmaktadır. İnşaatta Lefke'den 2,500 metreküp Keuper kum taşı getirtilmiş, 13,000 metreküp beton 1,140 ton demir, 520 metreküp kereste, 19,000 metre sert ağaç ve 6,200 metreküp Çatı Kiremiti kullanılmıştır.[kaynak belirtilmeli] Gar, II. Abdülhamid devrinde 19 Ağustos 1908'de hizmete girmiş, ancak resmî açılışı V. Mehmed'in doğum günü kutlamalarına istinaden 4 Kasım 1909'da yapılmıştır. Ayrıca gar ile birlikte bir Alman girişimcinin teşebbüsleriyle üzerinde anıt yer alan bir mendirek inşa edilmiş ve ticari malların yükleme ve boşaltma işlemleri için çeşitli tesisler yapılmıştır. I. Dünya Savaşı sırasında 1917'de gar deposunda bulunan mühimmatlara yapılan bir sabotaj sonucu çıkan yangınla binanın büyük bir bölümü hasar görmüş ve bina onarılarak günümüzdeki şeklini almıştır.[1][2][4][5][6]
CFOA Şirketi, 1924'te ilk devlet demiryolu şirketi olan Chemins de fer d'Anatolie Baghdad / Anadolu-Bağdat Demiryolları (CFAB) Şirketi tarafından idare edilmeye başlanmış, 1927'de ise satın alınarak feshedilmiş ve şirketin işlettiği hatlar ve tren istasyonları Devlet Demiryolları ve Limanları İdaresi (DDYL)'nin denetimine girmiştir. DDYL ise 1929'da yerini -o sıralar adı Devlet Demiryolları Umum Müdürlüğü olan- TCDD'ye bırakmıştır.[4]
Yangın
[değiştir | kaynağı değiştir]TCDD tarafından elektrifikasyon altyapısıyla yenilenerek 29 Mayıs 1969'da tekrar hizmete giren[4][5][8] gar, 1976'da aslına uygun olarak geniş çapta onarımdan geçmiştir. Ancak 1979'da gerçekleşen Independenta tanker kazası sonucu meydana gelen patlama nedeniyle binanın Otto Linneman tarafından yapılan kurşunlu vitrayları hasar görmüştür. Kazadan sonra başlayan ve 1983'te tamamlanan restorasyon çalışmaları kapsamında garın dış cephesi ve kuleleri onarılmıştır. 28 Kasım 2010'da garın çatısında çıkan yangından dolayı binanın çatısı çökmüş ve 4. katı kullanılamaz hâle gelmiştir.[6][12]
Restorasyon süreci
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ankara – İstanbul YHD ve Marmaray projesinin inşası kapsamında 19 Haziran 2013'te gardaki tren seferlerine ara verilmiş,[9][11] 24 Temmuz 2014'te ise tren seferleri tamamen iptal edilmiştir. Garda gerçekleştirilen restorasyon çalışmaları sırasında peronların altında Kalkedon Antik Kenti'ne ait tarihi kalıntılar bulunmuş ve yapılan incelemeler sonucunda bölgenin arkeopark hâline getirilmesine ve kalıntıların koruyucu kaplama ile kaplanarak yerinde sergilenmesine karar verilmiştir.[13] Ayrıca gar Yüksek Hızlı Trenlere hizmet verecek şekilde kullanılmasına da karar verilmiştir ve bu kapsamda restorasyon işleri ve ray serim çalışmaları gerçekleştirilmiştir.[14] Trenler için 4 yol ve 3 peron ayrılan bu çalışmalar devam ederken, TCDD ile Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arasında bir protokol imzalanmış, bu protokole göre ilgili demiryolları, peronlar ve barınma yolları TCDD bünyesinde kalırken, gar binası ile 500 dönümlük arazi, 29 yıl süreyle Kültür ve Turizm Bakanlığı'na devredilmiştir. Protokol, hem içeriği, hem bakanlığın da buraları kiraya verebileceği ya da devredebileceği bir yapıda olması nedeniyle KESK'e bağlı Birleşik Taşımacılık Çalışanları Sendikası ve Haydarpaşa Dayanışması tarafından eleştiri konusu olmuştur.[15][16] Kültür ve Turizm Bakanlığı ise gar binasının alt katının TCDD tarafından kullanılmaya devam edeceğini; garın üst katlarında kütüphane ile sergi alanları oluşturulacağını ve beraberinde gar sahasında, Haydarpaşa semtini içine alan bölgede, çeşitli projeler uygulanacağını açıklamıştır.[17] Söz konusu çalışmalar gerekçe gösterilerek 2025 yılında gar sahasından tahliye çalışmaları başlatılmış ve gara ait lojmanların 1 Nisan 2026'ya kadar boşaltılması kararı alınmıştır.[18] Haydarpaşa Garı'nın yanında bulunan Haydarpaşa Protokol Camii'nin projeye dahil olup olmadığı hususu, bu dönemde yerel kamuoyunda tartışma konusu olmuş, camiinin yıkılacağı iddiası tepki toplamıştır.[19] Kültür ve Turizm Bakanlığı ise, camiinin yıkılacağı iddiasını yalanlamıştır.[20]
Hatlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Hizmetler
[değiştir | kaynağı değiştir]İstasyon yapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]Peron yapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]Güzergâh
[değiştir | kaynağı değiştir]Çevre alanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Görseller
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Haydarpaşa Garı -
Ön cephe -
Soldan sağa dış görünümü -
İç görünüm -
İç görünüm -
Gar binası ve arkada Sarayburnu -
Gar binası ve Haydarpaşa İskelesi -
Gar ve çevresi (Şubat 2013)
-
28 Kasım 2010'daki yangından sonraki durum -
Restore edilen çatı ve devam eden dış cephe çalışması -
Gar binasının gece görüntüsü, 2022 -
Gar binasının gece görüntüsü, 2024 -
Beşiktaş vapuru üzerinden gar binası, 26 Ağustos 2014 -
Haydarpaşa Garı'nın Miniatürk'teki maketi -
13 Ekim 1923 tarihli Resimli Gazete mecmuasında Demir Yolları Müfettiş-i Umumisi Miralay Behiç Bey ve rüfekası Haydarpaşa Garı'nı İngilizlerden teslim alma merasimine iştirak ederken.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Yüksel, Ayça, (Ed.) (2021). Haydarpaşa Kitabı. İstanbul: Kadıköy Belediyesi Kültür Yayınları. ISBN 978-605-69851-1-9.
- Yavuz, M. Eine vergleichende Studie über den Bahnbau und die Bahnhofsarchitektur der Anatolischen Bahnen und der Bagdadbahn mit ihren Vorbildern im Deutschen Reich [Anadolu- Bağdat Demiryollarındaki İstasyon Binaları ile Bunların Almanya İmparatorluğu'ndaki Öncü Modelleri Arasında Mukayeseli Bir Araştırma], Doktora Tezi, Ruhr Üniversitesi, Tarih Fakültesi, Sanat Tarihi Enstitüsü, Bochum, Almanya.
- Yavuz, M. "Large Railway Station Buildings in Ottoman Geography: From Rumeli to Hidjaz", XI. International Symposium on Mediterranean Archaeology (SOMA), 24-29 April 2007 in İstanbul-Turkey. (Edited by Çiğdem Özkan aydın), BAR İnternationals Series 1900, Oxford/England 2009, s. 431-438.
- Yavuz, M. "Hellmuth Cuno", Anadolu-Bağdat Demiryollarının Yapımında Görev Alan Mimar ve Mühendisler", Uluçam Armağanı, Ankara 2008, 299-311.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g "Istanbul Haydarpaşa Terminal" [İstanbul Haydarpaşa Garı]. Trains of Turkey. 14 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024.
- ^ a b c d e "CFOA History" [CFOA Tarihi]. Trains of Turkey. 10 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- ^ a b "Demiryolu Medeniyeti" [Railway Civilization] (PDF). TCDD. 9 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2024.
- ^ a b c d e f g "A Short History of Turkish Railways" [Türk Demiryollarının Kısa Tarihi]. Trains of Turkey. 18 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024.
- ^ a b c d e f g h i Kösebay Erkan, Yonca (2007). Anadolu Demiryolu Çevresinde Gelişen Mimari ve Korunması (Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- ^ a b c d e f Koday, Saliha (2000). "Haydarpaşa-Gebze Arasındaki Demiryolu Banliyö Ulaşımı". Türk Coğrafya Dergisi, 35. İstanbul. ss. 261-276. 23 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi12 Haziran 2022.
- ^ a b c Özaydın, Gülşen; Tezer, Saadet Tuğçe (5 Ağustos 2014). "İstasyon Binalarının Kentteki Anlamı Üzerine Düşünceler". arkitera.com. 9 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- ^ a b c "TCDD History" [TCDD Tarihi]. Trains of Turkey. 18 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2024.
- ^ a b c d "19 Haziran 2013 tarihinden itibaren Haydarpaşa-Pendik-Haydarpaşa arasında işletilen banliyö tren seferlerine 24 ay süreyle ara verilmiştir". TCDD. 1 Ağustos 2013. 16 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- ^ "Haydarpaşa ve Sirkeci projelerinde son durum nedir?". BBC News Türkçe. 1 Kasım 2024. 1 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2025.
- ^ a b "Haydarpaşa – Pendik banliyö hattı kapanıyor". rayhaber.com. 10 Haziran 2013. 13 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- ^ Erdem, Mehmet Akif (28 Kasım 2010). "Haydarpaşa Garı'nda yangın: Tarihi çatı tamamen yandı". Milliyet. 8 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- ^ "Khalkedon'un yeni kalıntıları (Tarihi bulgular)". NTV. 31 Temmuz 2019. 5 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- ^ Eğri, Ramazan; Şimşek, Gamze (8 Şubat 2021). "Haydarpaşa Garı'yla ilgili önemli gelişme: Sona gelindi". Hürriyet. 8 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2022.
- ^ "Haydarpaşa ve Sirkeci garları 29 yıllığına devredildi". Gazete Kadıköy. 16 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Haydarpaşa ve Sirkeci garları için 'peşkeş' tehlikesi: 'Gelecek nesiller bize lanet okuyacak'". Cumhuriyet. 17 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Bakanlığın Haydarpaşa ve Sirkeci Garı projesi belli oldu". Gazete Duvar.
- ^ "Haydarpaşa Garı'nda Tahliye Başladı". Arkitera. 13 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Cami yıkıp müze yapma kararı tepki çekti!". Gazete Tercüman.
- ^ "Kalkedon müzesi için Haydarpaşa Camisinin yıkılacağı iddiası yalanlandı". Arkeolojik Haber.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
OpenStreetMap'te Haydarpaşa Garı ile ilgili coğrafi veriler
- TCDD resmî sitesi 8 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- TCDD Taşımacılık resmî sitesi 8 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Uzaydan Haydarpaşa Garı 13 Mayıs 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| İşletme |
| ||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Altyapı |
| ||||||||||||||||||||||||
Ankara – İstanbul yüksek hızlı demiryolu istasyonları | ||
|---|---|---|
  | ||
Kalın punto ile yazılan istasyonlar başlangıç/bitiş, merkez ve aktarma istasyonlarıdır. Detaylı bilgi için ilgili maddelere bakınız. | ||
- Haydarpaşa, Kadıköy
- Rasimpaşa, Kadıköy
- Kadıköy'deki ulaşım yapıları
- Türkiye'deki garlar
- İstanbul ilindeki tren istasyonları
- 1872'de hizmete giren tren istasyonları
- 1872'de Osmanlı İmparatorluğu'nda kurulan oluşumlar
- 1908'de hizmete giren tren istasyonları
- 1908'de Osmanlı İmparatorluğu'nda kurulan oluşumlar
- 1969'da hizmete giren tren istasyonları
- 2013'te Türkiye'de feshedilmiş oluşumlar