Mansur el-Atraş
| Mansur el-Atraş منصور الأطرش | |
|---|---|
| |
| Mansur el-Atraş'ın portresi (1963-1966 arası) | |
| Ulusal Devrim Komutanlığı Konseyi Başkanı | |
| Görev süresi 1 Eylül 1965 - 21 Şubat 1966 | |
| Yerine geldiği | Said el-Gazi |
| Yerine gelen | Ahmed el-Hatib |
| Suriye Çalışma ve Sosyal İşler Bakanı | |
| Görev süresi 4 Ağustos 1963 - 13 Mayıs 1964 | |
| Yerine geldiği | Muhammed Abidin |
| Yerine gelen | Ali Talcabini |
| Arap Sosyalist Baas Partisi Ulusal Komutanlığı Üyesi | |
| Görev süresi 18 Şubat 1964 - 23 Şubat 1966 | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 3 Şubat 1925 el-Kureyya, Cebel el-Dürzi Devleti, Fransız Suriye ve Lübnan Mandası |
| Ölüm | 14 Kasım 2006 (81 yaşında) Suriye |
| Milliyeti | Suriyeli |
| Partisi | Arap Sosyalist Baas Partisi Suriye Bölgesel Şubesi (1966'ya kadar) |
| Ebeveyn(ler) | Sultan el-Atraş (baba) |
| Bitirdiği okul | Beyrut Amerikan Üniversitesi Paris Üniversitesi |
Mansur el-Atraş (Arapça: منصور الأطرش, 3 Şubat 1925, el-Kureyya - 14 Kasım 2006), Suriyeli bir siyasetçi ve gazetecidir. El-Atraş, üniversite arkadaşlarıyla birlikte 1947'de Baas Partisinin ve Suriye bölgesel kolunun kurucu üyelerindendi. Edib Çiçekli'nin devlet başkanlığı sırasında (1951-54) hükûmet karşıtı bir aktivist oldu ve iki kez mahkûm edildi. Çiçekli'nin, El-Atraş'ın babası Sultan el-Atraş'ın desteğini kazanmak için yaptığı başarısız bir girişim sebebiyle serbest bırakıldı. Çiçekli'nin bir askerî darbe sonucu devrildiği 1954'te el-Atraş, parlamento seçimlerinde milletvekili seçilse de Said el-Gazi hükûmetinde görev alma teklifini reddetti. Birleşik Arap Cumhuriyeti döneminde (1958-61), Mısır'ın Panarabist Cumhurbaşkanı Cemal Abdünnâsır'ın destekçilerindendi. Suriye'nin Birleşik Arap Cumhuriyeti'nden ayrılmasına karşı çıktı ve bunu protesto etmek için art arda gelen ayrılıkçı hükûmetlerde görev alma tekliflerini geri çevirdi.
Baas Partisi 1963 askerî darbesiyle iktidarı ele geçirdiğinde el-Atraş, sosyal işler bakanı ve 1965'te Ulusal Devrim Komutanlığı Konseyinin (UDKK) başkanı oldu. Solcu Baasçı subaylar tarafından gerçekleştirilen ikinci bir askerî darbeyle birlikte parti içinde Askeri Komite liderliğindeki darbeci subaylar ile Mişel Eflak liderliğindeki kurucular arasında çıkan bölünmede el-Atraş, Eflak'ı destekledi. Daha sonra hapse atılsa da, Suriye'nin 1967'de İsrail ile yaptığı savaşta yenilmesinin ardından serbest bırakıldı. Lübnan'da iki yıl süren sürgün hayatından sonra Suriye'ye döndü ve siyasi hayatını büyük ölçüde terk etti. 14 Kasım 2006'da öldü ve doğum yeri olan el-Kureyya yakınlarında defnedildi.
İlk yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]
El-Atraş, babası Sultan el-Atraş[1] tarafından başlatılan ve yönetilen Büyük Suriye İsyanı'ndan aylar önce, Dürzi Dağı'ndaki el-Kureyya Dürzi topluluğunda, 3 Şubat 1925'te doğdu.[2][1][3] O dönemde Cebel el-Dürzi bölgesi, Suriye'deki Fransız Mandası (1920'de kurulmuştu) içinde özerk bir bölge (1922-1936 yılları arasında var olan) oluşturuyordu. Dürziler ve Fransız yetkililer arasındaki gerilim, özellikle yerel Dürzi liderlerin Fransızların kendi iç işlerine ve özyönetimlerine müdahale ettikleri görüşünden kaynaklanıyordu.[4] 1925 yazında başlayan isyan, bir süre sonra tüm Suriye'ye yayıldı.[5] 1927'de Suriyeli isyancıların askerî yenilgisi ve manda yetkililerinin tutuklama emri çıkarmasının ardından Sultan'ın kendi isteğiyle Mavera-i Ürdün'e sürgün edilmesiyle sona erdi. Sultan, yetkililer tarafından affedilmesinin ardından, 1937 yılında ülkeye döndü.[6]
Mansur, ilk ve orta öğrenimine Mavera-i Ürdün'de başlarken Şam ve Beyrut'ta devam etti.[2] 1946 yılında girdiği Beyrut Amerikan Üniversitesinden 1948 yılında siyaset bilimi alanında lisans derecesiyle mezun oldu.[1][2] 1951 yılında Sorbonne Üniversitesinden hukuk derecesi aldı. Ayrıca Şam Üniversitesinde Arap edebiyatı üzerine dersler verdi.[3]
Baas Partisi dönemi ve Çiçekli ile çatışma
[değiştir | kaynağı değiştir]
Sami Mubayyed'e göre "prensipte ve pratikte ateşli" bir sosyalist ve Arap milliyetçisi olan el-Atraş,[7] 1947'de kurulan Baas Partisi'nin kurucu üyelerindendi.[1] AUB'deki öğrenciliği sırasında örgüte katıldı ve daha sonra partideki arkadaşları Selahaddin el-Bitar ve Mişel Eflak ile birlikte, çalışmaları ilerletme amacıyla Paris'e gitti.[8] Partinin Suriye bölgesel kolunun bir parçası olan el-Atraş; parti grevleri, yürüyüşleri ve geçit törenlerine katılırken parti gazetesi el-Baas'a düzenli olarak yazılar yazdı.[1] Partideki tek önde gelen el-Atraş mensubuydu.[3]
General Edib Çiçekli 1951 yılında iktidarı ele geçirerek ordu destekli bir otokrasi kurdu. Çiçekli'ye karşı örgütlenen yapılanmalara katılan el-Atraş; ilki Çiçekli'nin Şam'daki konutuna patlayıcı atmasından ötürü 1952'de, ikincisi ise Çiçekli karşıtı faaliyetlerin yükseldiği Mayıs 1953'te olmak üzere iki kez tutuklansa da, babası Sultan'ın Çiçekli'ye yönelik eleştirilerini yumuşatması hedeflenerek serbest bırakıldı.[9]
Çiçekli'nin otoriter yönetiminin bir sonucu olarak 1953'te Baasçılarla anlaşmazlık yaşamasının ardından el-Atraş, Çiçekli yönetimine karşı muhalefetin merkezi olan Humus'a taşındı ve burada Cebel el-Dürzi'deki isyancılara silah tedarikine yardımcı oldu. O yıl Çiçekli, Suriye'de bir Haşimi hükûmeti kurmak için Haşimi yönetimindeki Ürdün ve Irak tarafından finanse edildiklerini iddia ederek Dürzi toplumuna karşı bir baskı başlattı. Dürzi Dağı, hükûmet güçleri tarafından bombalandı ve Sultan, Çiçekli'ye yönelik eleştirilerinden ötürü ev hapsine alındı.[10]
Çiçekli, Şubat 1954'te ülke çapındaki huzursuzluğun ortasında görevinden istifa ederek ülkeden ayrıldı. Aynı yıl, Çiçekli sonrası yapılan ilk demokratik seçimlerde el-Atraş, milletvekilliğine seçildi. El-Atraş'a Said el-Gazi'nin Eylül 1955'te kurduğu hükûmette kabine üyeliği teklif edilse de el-Atraş, Baas Partisi'nin hükûmetin yapısına karşı çıkması nedeniyle bu teklifi reddetti.[10]
Birleşik Arap Cumhuriyeti ve Baasçı Suriye dönemleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
El-Atraş, 1958 yılında Suriye ve Mısır arasında bir birlik olan Birleşik Arap Cumhuriyeti'nin (BAC) kurulmasını destekledi. BAC yıllarında el-Atraş, Cumhurbaşkanı Cemal Abdünnâsır'ın politikalarını destekleyen sadık bir Nasırcı oldu[10] ve Nasırcı günlük gazete el-Cemahir'de çeşitli makaleler yazdı.[7] Eylül 1961'deki ayrılıkçı darbenin ardından birliğin dağılmasına ve BAC'nin yerine gelen birlik karşıtı hükûmetlerde siyasi bir rol oynamaya karşı çıktı. 1962'de Başbakan Beşir el-Azma kendisine kabinede bir görev teklif etti, ancak ayrılıkçı bir hükûmete ideolojik muhalefetini gerekçe göstererek teklifi geri çevirdi.[10][7] Eylül 1962'de Başbakan Halid el-Azm tarafından, kendisine danışılmadan sosyal işler bakanı olarak atandı, ancak bu görevi de geri çevirdi.[10]
Suriye siyasetinden uzak durması, Baas Partisi Askeri Komitesinin 8 Mart 1963'te bir askerî darbeyle iktidarı ele geçirmesinin ardından sona erdi. Askerî Komitenin Panarap bir devleti yeniden kurma düşüncesini el-Atraş da paylaşıyordu. Selahaddin el-Bitar'ın ilk hükûmetinde çalışma ve sosyal işler bakanı olarak atandı ve günlük devlet işlerinin yürütülmesinden sorumlu bir organ olan Başkanlık Konseyi üyesi oldu.[10] Şubat 1964'te, partinin en yüksek politika belirleme organı olan 12 üyeli Baas Partisi Ulusal Komutanlığına seçildi.[11]
Bitar ile Bölge Komutanlığı arasındaki görüş ayrılıkları 1964 yılında, Bitar'ın kabinesini sağ eğilimli ve o yılın Nisan ayında Müslüman Kardeşler tarafından gerçekleştirilen Hama Ayaklanması'nın ardından Suriye içindeki "gerici" unsurlara karşı yumuşak olarak görünmesiyle ortaya çıkmıştı.[12] Devlet Başkanı Emin el-Hafız, ayaklanma sırasında başbakandı ve ayaklanmanın şiddetle bastırılmasını protesto etmek amacıyla ülke çapında düzenlenen grev ve gösteriler karşısında istifa etti. Bitar, Mayıs ayında Hafız'ın yerine ikinci dönem başbakanlık görevini üstlendi ve sivil özgürlükleri koruyacağına dair kamuoyuna söz verdi.[13] Parti içi gerginlikler, Bölge Komutanlığının 25 Eylül'de Bitar hükûmetinden güvenoyunu çekmesi ve Bitar ile el-Atraş'ın (Bitar'ın bir ortağı) daha sonra Başkanlık Konseyinden istifa etmesiyle doruğa ulaştı. Onların yerine sırasıyla Salah Cedid ve Yusuf Zuayyin geçti ve Başkanlık Konseyi fiilen Askerî Komite ve Bölge Komutanlığının tam kontrolü altına girdi. Hafız da Ekim ayında Bitar'ın yerine başbakan oldu, ancak el-Atraş bakanlık görevinde kaldı.[10]
1 Eylül 1965'te el-Atraş, Ulusal Devrim Komutanlığı Konseyinin başkanlığına atansa da, Askerî Komitenin kapsayıcı kontrolü nedeniyle çok az fiili güce sahipti. Daha sonraları "subaylar konuşmayı bize bıraktılar, ancak daha sonra keşfettiğimiz gibi, kararların ne olacağı konusunda ... önceden anlaşmışlardı" dedi.[14] Parlamento rolündeki Ulusal Devrim Komutanlığı Konseyinin başkanlığını el-Atraş yapıyordu.[15][16] Aralık ayında Ulusal Komuta (Eflak ve Bitar'a sadık) ve Bölgesel Komuta (Cedid'e sadık ve ordu tarafından desteklenen) arasındaki gerilim, ilkinin unsurlarının ordunun Cedid'e olan desteğini (ve Suriye uzmanı Itamar Rabinoviç'e göre Nusayri subayların sağlam desteğini) bölmek amacıyla Askeri Komite üyesi Muhammed Ümran ile ittifak kurmaya çalışmasıyla daha da arttı. Ancak el-Atraş, Ürdünlü Münif er-Razzaz ve Lübnanlı Cubran el-Mecdelani ve Ali el-Halil ile birlikte, Ulusal Komutanlığın askeri destek ve siyasi güç eksikliğinin yanı sıra Ümran ve Emin el-Hafız ile ittifakın temel zayıflığını gerekçe göstererek, Ulusal Komutanlıkta Bölge Komutanlığı ile çatışmaya karşı çıkan grubun bir parçasıydı.[17] Son ikisi Askeri Komite liderliği konusunda düşmanca bir rekabet içine girmişti.[18]
El-Atraş, Ulusal Devrim Komutanlığı Konseyindeki görevine devam etti ve 15 Şubat 1966'da, solcu Neo Baasçı Cedid hükûmetini iktidara getiren ve parti içi bölünmeye neden olan 1966 askerî darbesinden (21-23 Şubat) bir süre önce yeniden başkan seçildi.[19][20] Cedid hükûmetinin iktidara gelmesi, Baas'ın önde gelen ideologlarından Mişel Eflak'ın kendi isteğiyle sürgüne gönderilmesiyle sonuçlandı.[21] Eflak'ın partizanı olan el-Atraş darbe sırasında tutuklanarak Mezzeh Hapishanesi'ne hapsedildi.[19][22] Yeni savunma bakanı ve geleceğin devlet başkanı Hafız Esad daha sonra Suriye'nin siyasi durumunu görüşmek ve sağlığını kontrol etmek üzere kendisini ziyaret etti.[19]
9 Haziran 1967'de İsrail Ordusu, Altı Gün Savaşı sırasında Golan Tepeleri'ni işgal ettiğinde, el-Atraş ve diğer Eflak yanlıları gözaltından serbest bırakıldı. El-Atraş daha sonra "Özgürlüğümüzü yenilgiye borçlu olduğumuzu bilmek hoş değildi" dedi.[21] Muhalif Baasçı subay Selim Hatum ile işbirliği yapan el-Atraş 1967'de Cedid hükûmetini devirmeye çalıştı ancak başarısız oldu. Bu başarısız darbe girişiminin ardından kendi isteğiyle Lübnan'a sürgüne gitti ve Suriye'nin gizli istihbarat servisinin başındaki Abdülkerim el-Cundi'nin ölümüne kadar orada yaşadı. 1969'da Suriye'ye döndü ve hayatının geri kalanının çoğunu inzivada geçirdi.[19]
Siyaset sonrası hayatı ve ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]
1978 yılında el-Atraş, Suriye ve komşu Irak'ın iktidardaki Baas hükûmetleri arasındaki anlaşmazlığı gidermeyi amaçlayan bir akşam yemeğine ev sahipliği yaptı. Yemeğe Irak Dışişleri Bakanı Tarık Aziz ve Suriye Savunma Bakanı Mustafa Talas gibi isimler katılmıştı.[23]
2000-2006 yılları arasında İsrail'e karşı Filistin Ayaklanması'nı destekleyen bir örgütün üyesiydi. 2001-2006 yılları arasında Irak'a yönelik yaptırımların sona erdirilmesini amaçlayan ve daha sonra 2003'te Amerika Birleşik Devletleri'nin Irak'a askerî müdahalesinden sonra Irak'ı destekleyen Suriye Arap Komitesine başkanlık etti.[2]
El-Atraş 14 Kasım 2006 tarihinde sabah saat 6.30'da 81 yaşında öldü.[7] Cenaze töreni Süveyda kentinde yapıldı ve akrabalarından Talal el-Atraş'a göre törene Suriye, Lübnan ve Ürdün'den "yüz binlerce" Dürzi ve bazı "önde gelen Arap şahsiyetleri" katıldı. El-Atraş, doğum yeri olan el-Kureyya yakınlarında, sahibi olduğu Huşus ormanlık alanına defnedildi.[24]
Özel hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ağustos 1956'da el-Atraş, Sultan'ın tahıl ticaretindeki ortağı Yusuf eş-Şüveyri'nin kızı olan ve el-Meydan'da oturan ve el-Kureyya'da bir evi olan Hristiyan öğretmen Hind eş-Şüveyri ile evlendi.[2][8] El-Atraş'ın Tahir adında bir oğlu ve Rim adında bir kızı vardı.[2] El-Atraş'ın eşi Dürzi cemaatinden olmadığı için bu evlilik el-Atraş ve babası arasında geçici bir ayrılığa neden oldu. Sonunda ikisi aralarındaki sorunları giderdiler. Sultan'ın 1982'deki ölümünün ardından Mansur, el-Atraş klanının başlıca sözcüsü olarak Sultan'ın rolünü üstlendi.[24]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c d e Mubayyed 2006, s. 178.
- ^ a b c d e f " منصور سلطان الأطرش" (Arapça). 23 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2023.
- ^ a b c Batatu 2012, s. 28.
- ^ Betts 2010, ss. 85-86.
- ^ Provence 2005, s. 64.
- ^ Commins 2004, s. 56.
- ^ a b c d Mubayyed, Sami (16 Kasım 2006). "Missing the Pasha" (İngilizce). Mid East Views. 10 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2013.
- ^ a b Provence 2005, s. 161.
- ^ Mubayyed 2006, ss. 178-179.
- ^ a b c d e f g Mubayyed 2006, s. 179.
- ^ Rabinoviç 1972, s. 227.
- ^ Rabinoviç 1972, s. 132–133.
- ^ Seale 1990, s. 94.
- ^ Mubayyed 2006, ss. 179-180.
- ^ "The National Council of the Revolution, 1965–1966" (İngilizce). Suriye Halk Meclisi. 19 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2013.
- ^ Ayhan, Veysel (8 Ağustos 2012). "IMPR Report 5: The Assad Regime in the Context of Reform and Revolution" (İngilizce). Uluslararası Orta Doğu Barış Araştırmaları Merkezi. 8 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2013.
- ^ Rabinoviç 1972, s. 187.
- ^ Rabinoviç 1972, s. 135.
- ^ a b c d Mubayyed 2006, s. 180.
- ^ Beyrut Amerikan Üniversitesi Siyasi Bilimler ve Kamu Yönetimi Bölümü (1966). Chronology of Arab Politics (İngilizce). 4. Beyrut Amerikan Üniversitesi. s. 69.
- ^ a b Seale 1990, s. 180.
- ^ Ma'oz 1974, s. 283.
- ^ Seale 1990, s. 313.
- ^ a b Landis, Joshua (16 Kasım 2006). "Mansour al-Atrash has Died at 80" (İngilizce). Syria Comment. 26 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2012.
- Genel
- Batatu, Hanna (2012). Syria's Peasantry, the Descendants of Its Lesser Rural Notables, and Their Politics (İngilizce). Princeton University Press. ISBN 978-0-691-00254-5.
- Betts, Robert Brenton (2010). The Druze (İngilizce). Yale University Press. ISBN 978-0-300-04810-0.
- Commins, David D. (2004). Historical Dictionary of Syria (İngilizce). Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-4934-1.
- Ma'oz, Moshe (1974). Schiffrin, Harold Z. (Ed.). Military and State in Modern Asia (İngilizce). Transaction Publishers.
- Mubayyed, Sami M. (2006). Steel & Silk: Men and Women who shaped Syria 1900–2000 (İngilizce). Cune Press. ISBN 978-1-885942-41-8.
- Provence, Michael (2005). The Great Syrian Revolt and the Rise of Arab Nationalism (İngilizce). University of Texas Press. ISBN 978-0-292-70680-4.
- Rabinoviç, Itamar (1972). Syria Under the Ba'th, 1963–66: The Army Party Symbiosis (İngilizce). Transaction Publishers.
- Seale, Patrick (1990). Asad of Syria: The Struggle for the Middle East (İngilizce). University of California Press. ISBN 978-0-520-06976-3.
Suriye Parlamentosu Başkanları (1919-günümüz) | ||
|---|---|---|
 | ||
| ||
- 2006'da ölenler
- Suriye doğumlular
- 1925 doğumlular
- Suriye'de ölenler
- Suriyeli Dürzîler
- Suriyeli erkek siyasetçiler
- Paris Üniversitesinde öğrenim görenler
- Suriye Halk Meclisi başkanları
- Baas Partisi Ulusal Komutanlığı üyeleri
- Arap Sosyalist Baas Partisi - Suriye Bölgesi mensubu siyasetçiler
- Beyrut Amerikan Üniversitesinde öğrenim görenler
- Suriye tarafından tutuklanan kişiler
- Suriyeli tutuklular ve hükümlüler
- Suriye'de defnedilenler
- Suriyeli Arap milliyetçileri