Ptolemaios Krallığı
Ptolemaios Krallığı Πτολεμαϊκὴ βασιλεία Ptolemaïkḕ basileía | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| MÖ 305-MÖ 30 | |||||||||||
 Barclay C. Head'in Principal Gold and Silver Coin of the Ancients adlı eserinde Kral Ptolomey (BASILEOS PTOLOMAIOY) yazılı antik Helenistik Mısır sikkesinin resmi. Elinde yıldırım tutan Zeus kartalını gösteriyor.
| |||||||||||
 MÖ 3.-2. yüzyıllarda Ptolemaios Krallığı | |||||||||||
| Başkent | İskenderiye | ||||||||||
| Resmî dil(ler) | Koini Grekçesi | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Mısırca | ||||||||||
| Hükûmet | Helenistik monarşi | ||||||||||
| Basileus/Firavun | |||||||||||
| |||||||||||
| Tarihî dönem | Klasik Antik Çağ | ||||||||||
| |||||||||||
| Nüfus | |||||||||||
| |||||||||||
| Para birimi | Drahmi | ||||||||||
| |||||||||||
Ptolemaios Krallığı veya Batlamyus krallığı (Yunanca: Πτολεμαϊκὴ βασιλεία Ptolemaïkḕ Basileía)[1] Mısır'daki Helenistik Dönem krallığıdır. Krallık MÖ 323'te Büyük İskender'in ölümünden sonra I. Ptolemaios Soter tarafından kurulmuş ve Ptolemaios hanedanı tarafından yönetilmiştir. Krallık VII. Kleopatra'nın ölümünden sonra MÖ 30'da Roma İmparatorluğu tarafından yıkılmıştır.
Büyük İskender Pers kontrolünde olan Mısır'ı MÖ 332 yılında Ahameniş İmparatorluğu'na karşı olan uğraşları sırasında ele geçirir. İskender'in ölümünün ardından imparatorluğu diadochi'nin, yani en yakın arkadaşları ve yardımcılarının, imparatorluk üzerindeki hak iddiaları baş gösterir. Bu karışıklığın arasında İskender'in en güvenilir generallerinden birisi olan Ptolemaios, Mısır'ı kontrol altına almayı başarır ve kendisini firavun ilan eder. İskender tarafından kurulmuş bir Yunan olan İskenderiye başkent haline gelir ve ilerleyen birkaç yüzyıl içerisinde de Yunan kültürü, eğitim öğretim ve ticarette önemli bir merkez olmaya devam eder.[2][3]
Ptolemaioslar yönetimlerini meşrulaştırmak ve yerel Mısır halkı tarafından kabul görmek adına firavun sıfatını almışlar ve kendilerini halka açık anıtların üzerinde Mısır tarzı kıyafetlerle resmettirmişlerdir.[3] Bunun dışında monarşi Helenisitk karakter ve geleneklerini sürdürmüşlerdir. Krallık kompleks bir yapıya sahip olan bir bürokrasiyle yönetilmenin yanında ülkenin geniş ekonomik kaynaklarını Yunan yönetici kesimin çıkarına kullanılmıştır. Yönetici grup askeri, politik ve ekonomik anlamda baskın olmuş ve Mısır'ın sosyal düzen ve kültürüne pek entegre olmamıştır. Yerli Mısırlılar lokal bölge ve dini kurumlar üzerinde kontrol sahibi olabilmiş ve Helen kültürüne uyma koşuluyla kademeli olarak bürokraside yer alabilmiştir.[4] 2. Ptolemaios ve Philadelphius ile birlikte Ptolemaioslar Osiris mitine uygun evlilikler yapmak ve Mısır dini hayatına dahil olmak gibi Mısır geleneklerine uymaya başlamışlardır. Yeni tapınaklar inşa edilmiş ve eskiler onarılmıştır.
3. Yüzyılın ortalarından beri Ptolemaioslar tarafından yönetilen Mısır, İskenderin halef devletleri arasından en zengin ve en güçlüsü; ve Helenistik medeniyetin önde gelen örneğiydi.[5] 2. Yüzyılın ortalarından başlayarak hanedan içindeki çekişmeler ve çeşitli dış savaşlar krallığı zayıflattı; ve gittikçe Roma Cumhuriyetine daha bağımlı hale geldi. Ptolemik gücü geri getirmeyi hedefleyen Kleopatra yönetimi altında Mısır, Roma iç savaşlarından birine karıştı. Bunun sonucu olarak Roma tarafından işgal edilen son bağımsız Helenistik devlet oldu. Romalı Mısır Romanın en zengin bölgelerinden biri haline geldi ve Helenistik kültürün merkezine dönüştü. MS 641 yılındaki Müslüman fethine kadar Yunanca bu bölgede konuşulan resmi dil olarak kalmıştır. Orta Çağ'ın sonlarına kadar İskenderiye Akdeniz'deki önde gelen şehirlerden biri olmaya devam edecektir.[6]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Ptolemaios Krallığı'nın Mısır'daki yönetimi Helenistik dönemin en iyi kayıt altına alınmış zamanlarından biridir. Bunun sebebi Koini Grekçesi ve Mısırca dillerinde yazılmış birçok papirüs ve ostraconların bulunmuş olmasıdır.[7]
Arka plan
[değiştir | kaynağı değiştir]MÖ 332 yılında Makedonya Kralı Büyük İskender Mısır'ı işgal eder ve bölgeyi Ahameniş İmparatorluğu'nun elinden alır.[8] Daha sonra Memfis'e gider ve Siwa Vaha'sında Amun kahiniyle görüşür. Kahin İskender'in Amun'un oğlu olduğunu ilan eder.
İskender Mısırlıların dinine saygı göstererek onların dostluğunu kazanır, ancak ülkedeki neredeyse tüm siyasi pozisyonlarda Makedonları görevlendirir ve İskenderiye adlı yeni bir Yunan şehrini başkent yapar. Mısır'ın kaynakları artık İskender'in Ahameniş İmparatorluğu'nun geri kalan topraklarını ele geçirmesi için kullanılabilecektir. Büyük İskender MÖ 331 yılında birlikleriyle beraber Fenike'ye yola çıkar, yokluğunda ülkeyi yönetme yetkisini Cleomenes'e bırakır ve bir daha Mısır'a dönmez.
Kuruluş
[değiştir | kaynağı değiştir]MÖ 323 yılında İskenderin Babildeki ölümünden[9] sonra generalleri arasında bir taht krizi yaşandı. İlk başta, sonrasında Makedonlu 3. Filip olarak bilinecek olan, İskenderin üvey kardeşi Arrhidaeusun vekili olarak imparatorluğu Perdiccas yönetti. Sonrasında Perdiccas iskenderin bebek oğlu Makedonlu 4. İskenderin vekili olarak da imparatorluğu yönetmeye devam etti (4. İskender, İskenderin öldüğü zaman daha doğmamıştı). Perdiccas İskenderin en yakın arkadaşlarından biri olan Ptolemaios'u Mısır Satrapı görevine getirdi. Ptolemaios 323 MÖ yılından itibaren 3. Filip ve 4. İskender kralları altında Mısırı yönetmeye başladı. Fakat zamanla İskenderin imparatorluğu parçalanınca Ptolemaios kendini bağımsız bir lider ilan etti. 321 MÖ yılında Ptolemaios Mısırı Perdiccaslar tarafından yapılan bir saldırıya karşı başarılı bir şekilde savundu ve Diadochi savaşlarında (322-301 MÖ) Mısır ve çevresindeki topraklar üzerindeki hakimiyetini kesinleştirmiş oldu. 305 MÖ yılında Ptolemaios kral unvanına sahip oldu. 1. Ptolemaios Soter (Kurtarıcı) olarak Mısırı yaklaşık 300 yıl boyunca yönetecek olan Ptolemaios hanedanını kurdu.
Hanedan'ın tüm erkek hükümdarları Ptolemaios ismini alırken prenses ve kraliçeler Kleopatra, Arsinoë ve Berenice isimlerini kullanmayı tercih etmiştir. Krallar Ptolemaios Mısır'da süregelen kardeşiyle evlenme geleneğini sürdürdükleri için çoğu kral ülkeyi eşleriyle birlikte yönetmişlerdir. Bu uygulama Ptolemaios politikasını ensestleştirmiş ve dolayısıyla sonraki Ptolemaioslar gittikçe zayıf
| Mısır tarihi dizisinin bir parçası |
|---|
 |
bir yapıya sahip olmuştur. Resmi olarak tek başlarına ülkeyi yöneten tek kadın hükümdarlar 3. Berenice ve 4. Berenice olmuştur. 5. Kleopatra ise 4. Berenice ile bir dönem yan yana hükümdarlık yapmıştır. Kağıtta 7. Kleopatra ülkeyi 13. Ptolemaios, 14. Ptolemaios ve 15. Ptolemaios ile yönetiyormuş gibi gözükse de gerçekte Mısırı çoğunlukla kendisi yönetmiştir.
İlk Ptolemaioslar Mısırlıların dinleri ve geleneklerine karışmamışlardır. Mısırlı tanrılar için görkemli tapınaklar inşa ettirmişlerdir ve çok geçmeden eski firavunların giyim tarzlarını benimsemişlerdir. 2. ve 3. Ptolemaios'un yönetiminde binlerce Makedonyalı gaziye ödül olarak toprak verilmiştir ve ülke boyunca birçok koloni, garnizon ve köye yerleştirilmişlerdir. 1. Ptolemaios, Ptolemais Hermiou adlı yunan kolonisini bölgenin başkenti yapsa da devletin yönetiminden en uzak bölge olan Yukarı Mısırda Ptolemaios yönetiminin etkileri kendilerini geç göstermeye başlamıştır. Fakat bir yüzyıl sonra Yunan kültürünün etkisi bütün ülkeyi sarmış ve halklar arası evlilikler sonucunda büyük bir eğitimli Yunan-Mısır nüfusu oluşmuştur. Buna rağmen Yunanlar her zaman Ptolemaios Mısırında ayrıcalıklı bir azınlık olarak kalmışlardır. Yunan yasaları hukuku altında yaşayarak, yunan tipinde eğitim görmüşlerdir ve Yunan tarzı şehirlerde yaşamışlardır.
Yükseliş Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]I. Ptolemaios
[değiştir | kaynağı değiştir]Ptolemaios'un yönetiminin ilk zamanları, İskender'in imparatorluğunun çeşitli varis devletleri arasında çıkan Diadochi Savaşları ile geçmiştir. I. Ptolemaios'un öncelikli amacı Mısır'daki pozisyonunu korumak ve ikincil olarak topraklarını genişletmekti. Bununla birlikte birkaç yıl içerisinde Libya, Coele-Suriye ve Kıbrıs'ın kontrolünü ele geçirdi. Suriye'nin o dönemki hükümdarı Antigonus İskender'in imparatorluğunu tekrar birleştirmeye çalıştığında ise I. Ptolemaios bu koalisyona karşı gelen bir pozisyona sahip olmuştur. Daha sonra MÖ 312 yılında Babil imparatoru Seleukos'la beraber Antigonus'un oğlu Demetrius'u Gaza savaşında yenmişlerdir.
MÖ 311 yılında taraflar arasında barış sağlanmış, fakat MÖ 309 yılında tekrar savaş patlak vermiş ve Ptolemaios Kıbrıs'ı bir deniz savaşında kaybetmesine rağmen Korinth ve Yunanistan'ın başka bölgelerini işgal etmiştir. Daha sonrasında Antigonus Mısır'ı istila etmeye çalışır fakat Ptolemaios bu istilaya sınırda karşı koymuştur. Antigonus'a karşı gelen koalisyon MÖ 302 yılında tekrar kurulduğunda Ptolemaios tekrar bu oluşuma katılır fakat Antigonus Ipsus'ta yenilip öldürüldüğünde ne kendisi ne de ordusu olay yerinde bulunmamıştır. Bunun yerine Seleukos'la öncesinde yapılan anlaşmaya karşı gelerek Coele-Suriye ve Filistin'i almaya çalışmış ve dolayısıyla Suriye Savaşları'na zemin hazırlamıştır.[10] Bundan sonra kara savaşlarından uzak durmaya çalışmış ancak MÖ 295 yılında Kıbrıs'ı yeniden fethetmiştir.
Ptolemaios, Krallığın artık güvende olduğu düşüncesiyle yönetimi MÖ 285 yılında Kraliçe Berenice ile olan oğlu Ptolemaios ‖ ile paylaşmıştır. Daha sonrasında ise vaktini İskender'in seferlerinin tarihini yazıya geçirmeye adar. Bu kaynakların daha sonra yok olsa da Flavius Arrianus'un çalışmalarına ilham olduğu bilinir. I. Ptolemaios MÖ 283 yılında 84 yaşında vefat eder ve oğluna iyi yönetilmiş ve stabil bir devlet bırakır.
II. Ptolemaios
[değiştir | kaynağı değiştir]283 MÖ yılında II. Ptolemaios Filedelfos babasından sonraki Mısır firavunu olmuştur.[11] Yönetimi boyunca çoğunlukla barışçıl ve kültürel bir firavun olmuştur ve babası gibi iyi bir savaşı olamamıştır. Neyse ki 1. Ptolemaios ülkeyi güçlü ve zengin yapmıştır. Birinci suriye savaşındaki üç yıllık seferler boyunca Ptolemaioslar Ege adalarıyla (Nesiotic Lig) Kilikya, Pamfilya, Likya ve Karya gibi kıyı bölgelerini kontrolleri altına alarak Akdeniz'in kontrolüne sahip olmuşlardı. Fakat İkinci Suriye savaşının ardından bu toprakların bazıları kaybedilmişti. MÖ 270 yılında 2. Ptolemaios Kuş Krallığını savaşta yendi ve altın madenleriyle ünlü olan güney Mısırdaki Dodekaseinos bölgelerini ele geçirdi.[12] Bunun sonucunda Ptolemaioslar Sudan kıyılarının güneyine kadar çeşitli avlanma istasyonları ve limanlar kurdular ve yüzlerce insanın bulunduğu avlanma gruplarıyla savaş filleri bulmaya çalıştılar.[12] Bu dönem içerisinde Helenistik kültürün Kuş kültürü üzerinde birçok etkisi oldu.
2. Ptolemaios ilime çok önem veren bir kraldı. İskenderiye kütüphanesinin genişletilmesi ve bilimsel çalışmaların yapılması için birçok mali destekte bulundu. Kallimahos, Teokritus, Rodoslu Apollonios ve Posidippus gibi şairlere burs verilerek Helenistik dönemin en iyi şiirlerini çıkarmaları sağlanmıştı. Ptolemaios altında çalışan diğer akademisyenlerin arasında ünlü matematikçi Öklid ve astronom Aristarkhos da yer alıyordu. Ptolemaios Mısır tarihini içeren Aegyiptaca adlı eseri de Manetho'ya yaptırıp yerel halkın kültürünü daha iyi anlamaya çalışmıştır.[3]
Ptolemaios'un ilk eşi 1. Arsinoe (Lysimakhos'un kızı) meşru çocuklarının annesiydi. Boşanmasından sonra Mısır kültürüne uyarak kız kardeşi 2. Arsinoeyle evlendi, bu yerli halkı memnun eden fakat gelecekte çeşitli problem oluşturacak bir geleneğin başlangıcı oldu. İskenderiye sarayının maddi ve edebi ihtişamı 2. Ptolemaios döneminde doruk noktasına ulaştı. İskenderiye kütüphanesinin başı 2. Kallimahos ve Teokritus gibi çeşitli şairler Ptolemaios ailesini yüceltti. 2. Ptolemaios da İskenderiye'yi Helenistik dünyanın ekonomik ve kültürel merkezi yapabilmek için çokça uğraşta bulunup para harcadı. Uğraşları sonucunda kurulan akademiler ve kütüphaneler yunan kültürünün devamı için çok büyük önem teşkil etti.
III. Ptolemaios Eurgetes
[değiştir | kaynağı değiştir]III. Ptolemaios Eurgetes MÖ 246 yılında babasının yerini aldı, ancak kardeşi kraliçe Berenice ve oğlu bir hanedanlık anlaşmazlığı sebebiyle öldürüldüğünde geçmiş kralların uyguladığı başka Makedonya sonrası ortaya çıkan devletlere karşı barışçıl politikadan vazgeçerek Seleukos İmparatorluğu'yla Suriye Savaşları'na girdi.(MÖ 246-241) Ptolemaios, Seleukos İmparatorluğu'nda Babil'e kadar uzanan fetihlerini devam ettirirken donanması da Ege Denizi'nde kuzeyde Trakya'ya ulaşan fetihler yaptı ve bu zaferler Ptolemaios Krallığı'nın gücünü zirveye taşıdı. II. Seleukos tahtını korumuş olsa da artık Anadolu ve Ege kıyılarının çoğunda Mısır egemenliği hakimdi. Bu zaferin ardından Ptolemaios kendisi aktif bir savaşa katılmadı, yalnızca Makedonya'nın düşmanlarına Yunan politikasında destek verdi.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ptolemaios hanedanı
- Roma Cumhuriyeti
- Makedonya Krallığı
- Roma İmparatorluğu
- Büyük İskender
- Kleopatra
- Marcus Antonius
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Diodorus, Bibliotheca historica, 18.21.9
- ^ Robins, Gay (2008). The Art of Ancient Egypt (Revised ed.). United States: Harvard University Press. p. 10. ISBN 978-0-674-03065-7.
- ^ a b c Hölbl, Günther (2001). A History of the Ptolemaic Empire. UK, USA, Canada: Routledge. p. 22. ISBN 978-0-415-23489-4.
- ^ "Ancient Egypt - Macedonian and Ptolemaic Egypt (332–30 bce)"
- ^ "ancient Egypt | History, Government, Culture, Map, & Facts". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 20 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2021.
- ^ Egypt from Alexander to the early Christians : an archaeological and historical guide. Roger S. Bagnall, Dominic Rathbone, J. Paul Getty Museum. Los Angeles, Calif.: The J. Paul Getty Museum. 2004. ISBN 0-89236-796-2. OCLC 59717886.
- ^ Lewis, Naphtali (1986). Greeks in Ptolemaic Egypt: Case Studies in the Social History of the Hellenistic World. Oxford: Clarendon Press. pp. 5. ISBN 0-19-814867-4.
- ^ Department of Ancient Near Eastern Art. "The Achaemenid Persian Empire (550–330 B.C.)". In Heilbrunn Timeline of Art History. New York: The Metropolitan Museum of Art, 2000–. http://www.metmuseum.org/toah/hd/acha/hd_acha.htm(October 2004) Source: The Achaemenid Persian Empire (550–330 B.C.) | Thematic Essay | Heilbrunn Timeline of Art History | The Metropolitan Museum of Art
- ^ "The Rise of Macedon and the Conquests of Alexander the Great". www.metmuseum.org. 10 Ekim 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2021.
- ^ Grabbe 2008, p. 268: In a treaty of 301, this region was assigned to Seleucus; however, Ptolemy had just seized it and refused to return it. Because Ptolemy had been very helpful to Seleucus in the past, the latter did not press his claim, but the Seleucid empire continued to regard the region as rightfully theirs. The result was the series of Syrian Wars in which the Seleucids attempted to take the territory back.
- ^ "Ptolemy II Philadelphus". virtualreligion.net. 10 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2021.
- ^ a b Burstein, Stanley Mayer (2007). The reign of Cleopatra. First paperback edition. Norman, OK. ISBN 0-8061-3871-8. OCLC 154690193.
