İskenderiye Kütüphanesi
 İskenderiye Kütüphanesi'nin Alman sanatçı O. Von Corven tarafından, kısmen o dönemde mevcut olan arkeolojik kanıtlara dayanarak yapılan on dokuzuncu yüzyıl sanatsal çizimi[1] | |
 | |
| Ülke | Ptolemaios Krallığı |
|---|---|
| Tür | Ulusal kütüphane |
| Kuruluş | Muhtemelen II. Ptolemaios döneminde (MÖ 285–246)[2][3] |
| Konum | İskenderiye, Mısır |
| Şubesi | İskenderiye Müzesi |
| Koleksiyon | |
| Toplanan öğeler | Her türlü yazılı eser[4][5] |
| Boyut | Tahminler değişmektedir; 40.000 ila 400.000 parşömen arasında,[6] kabaca 100.000 kitaba eşdeğer[7] |
| Diğer bilgiler | |
| Kadro | En yoğun döneminde 100'den fazla bilgini istihdam ettiği tahmin ediliyor.[8][9] |
Büyük İskenderiye Kütüphanesi, Antik Dünya'nın en büyük ve en önemli kütüphanelerinden biri. Kütüphane, Müzler'e, sanatın dokuz tanrıçasına adanmış daha geniş bir araştırma enstitüsü olan İskenderiye Müzesi'nin bir parçasıydı.[10] İskenderiye'de evrensel bir kütüphane kurma fikri, oraya sürgün edilen Atinalı devlet adamı Faleronlu Demetrios tarafından, I. Ptolemaios Soter'e önerilmiş olabilir. I. Ptolemaios, kütüphane için planlar yapmış olsa da, kütüphane muhtemelen oğlu II. Ptolemaios döneminde inşa edilmiştir. Kütüphane, Ptolemaios krallarının kitap satın alma konusundaki agresif ve kararlı tutumu nedeniyle, kısa sürede çok sayıda papirüs ve parşömen kütüphaneye eklenmiştir. Belirli bir dönemde tam olarak kaç parşömenin bulunduğu bilinmemekle birlikte, tahminler kütüphanenin en parlak döneminde 40.000 ila 400.000 arasında değişmektedir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]İskenderiye şehri MÖ 332 yılında, Makedonyalı Büyük İskender tarafından kuruldu. Onun ölümüyle imparatorluğun dağılışı sonunda kumandanlarından Lagus'un oğlu Ptolemaios I Soter'in eline geçti. O da Mısır'da krallığını ilan etti. Mısır'da 300 yıl devam eden bu hanedanın ilk hükümdarı olup, 323 yılında 24 yaşında iken 24 yıl hüküm sürmüştür. Savaşı sevmeyen Ptolemaios, hiçbir zaman ülkesinin sınırlarını genişletmek hevesine kapılmadı. Bilim ve edebiyata düşkünlüğüyle, Mısırlıların gelenek ve göreneklerini; akabinde dinlerini de benimseyerek halkın sevgisini kazandı. Eski kanunları, dini törenleri muhafaza etmekle kalmayıp, Antik Mısır hükümdarlarının lakabı olan Firavun unvanını aldı ve onları taklit ederek öz kız kardeşiyle evlendi.[kaynak belirtilmeli]
Bu yeni devletin merkezi İskenderiye şehriydi. Yeni firavun burayı baştan başa onarıp genişleterek o devrin en meşhur başkenti haline getirdi. Burada meydana getirdiği en önemli eser ise müze ve buna bağlı olan kütüphane idi. Kurulması için saray civarında güzel bir yer seçildi. Müzede o devirde bilinen bütün ülkelerdeki hayvan ve bitkilerin bir örneği vardı. Ayrıca botanik bahçesi ve bir rasathane bulunuyordu. Otopsi yoluyla insan vücudunun incelenmesi için bir anatomi salonu açılmıştı. Bu bilim sitesinde fizik, kimya, tıp, astronomi, matematik, felsefe, edebiyat ve fizyoloji bilgileri için evler yapılmıştı.
İskenderiye Kütüphanesi 900.000 el yazmasıyla Antikçağın en büyük dermesine sahip bir kütüphanesiydi. Kütüphanede büyük bir çalışan kadrosu da görev yapıyordu. Eserlerin papirüslere yazılarak rulo şeklinde saklandığı belirtilmektedir. Kral tarafından desteklenen bu kütüphane yayınevi işlevini de görüyordu. Kütüphane büyük bilim insanlarına da ev sahipliği yapmıştır. Matematik bilgini Öklides, mekanik bilimci Arkhimedes, tıp bilimci Herofilos, gök bilimci Eratosthenes, Batlamyus gibi isimler bu kütüphanede çalışmışlardır.
Müzenin en önemli bölümü kütüphanesiydi. Kütüphanenin müdürü, bulabileceği her yazılı eseri alma yetkisine sahipti. Mısır'a giren her kitabın buraya götürülmesi mecburiyeti vardı. Kitabın burada bir nüshası çıkarılıp sahibine verilir, kitabın aslı ise kütüphanede kalırdı. Bir taraftan da yurt dışına gönderilen memurlar, başka ülkelerde buldukları kitapları satın alıp getirirlerdi. Böylece, o zamana kadar birçok bilime ait dağınık halde ve kaybolmaya mahkûm durumda olan eserler emin bir yerde toplanmış oldu.
Kütüphanenin yakılışı
[değiştir | kaynağı değiştir]Genel kanı bu kütüphanenin, çıkan çeşitli fanatik görüşler nedeniyle, antik Pagan tapınakları ve yapıların imhası sırasında Hristiyanlar tarafından yakıldığı yönündedir.
Bu görüşe göre 391 yılında Doğu Roma'nın Mısır Valisi Theophilos, İskenderiye'de Mısır'ın eski din mensuplarına ait Osiris tapınağında olan bir arsayı, kilise inşa edilmesi için Hristiyanlara verdi. Burada yapılacak kilisenin temel kazıları sırasında üzerinde eski dine ait yazılar bulunan bir taş çıktı. Hristiyanlar bunu bir alay konusu yaptılar. Bu olay şehirde oldukça kalabalık halde bulunan Pagan inancına mensup olanları kızdırdı ve sonunda İskenderiye'de dini bir ayaklanma çıktı. İki taraf çarpıştı, insanlar kitle halinde kılıçtan geçirildi. İskenderiye Kütüphanesi'nin olduğu bölge yerle bir edildi. İmparator I. Theodosius, valiye başka büyük şehirlere göre eski dinin İskenderiye'de hala neden bu kadar canlı olarak devam ettiğini sorunca, buna sebep olarak İskenderiye Kütüphanesi'nin eski putperestlik kültürünü devam ettiren kitaplarını ileri sürdü. İmparator, bunun üzerine hepsinin yok edilmesini emretti. İskenderiye Kütüphanesi'ndeki tüm eserler şehrin hamamlarına dağıtılarak yaktırıldı ve böylece insanlık tarihinin bu bilim ve kültür hazinesi yok oldu.[11] Hristiyanlıktan sonra, Romalıların Mısır vâlisi Theophilos, 391 yılında bu kütüphanenin bulunduğu yerde bir kilise yaptırmak istedi. Hafriyat sırasında burada eski Mısırlılara ait bir mabed taşı bulundu. Bu vesileyle Hristiyanlarla yerli Mısırlılar arasında patırtı çıktı. Hâdiseler ayaklanmaya dönüştü. Çok insan öldü. Theophilos, asker sevk edip ayaklanmayı bastırdı. Kütüphanenin bulunduğu yeri yakıp yıktı. Kıyıda köşede kalmış eski kitapları hamam külhanlarında yaktırdı. Bernard Lewis konu hakkındaki makalesinde, kütüphanenin Müslümanlar tarafından yok edildiği hikâyesinin doğruluğunu Alfred J. Butler, Victor Chauvin, Paul Casanova ve Eugenio Griffin gibi Batılı bilim insanlarının reddettiğini yazmaktadır.[12]
Kütüphanenin Sezar tarafından, İskenderiye'yi kuşattığı sırada yok edildiği görüşü de çeşitli tarihî eserlerde yer almaktadır. Kütüphanenin varlığını 4. yüzyıla kadar sürdürdüğü bilinmektedir. Sezar'ın kuşatmasında sadece bir bölümünün zarar görmüş veya yıkılmış olduğu da düşünülmektedir.
Yeni kütüphane
[değiştir | kaynağı değiştir]Yakılan İskenderiye kütüphanesinin bulunduğu alanda Yeni İskenderiye Kütüphanesi yapılmış ve 2002 yılında hizmete açılmıştır.
Popüler kültürde İskenderiye Kütüphanesi
[değiştir | kaynağı değiştir]2009 yapımı Agora filmi İskenderiye Kütüphanesi'nin yok oluşunu anlatmaktadır. İskenderiye Kütüphanesi'nin sonu ile ilgili birçok efsane vardır bunlardan halk arasında en çok inanılan iki tanesi kütüphanedeki kitapların hamamlarda tam 6 ay boyunca yakıldığı, bir diğeri ise kütüphanenin tam 6 ay boyunca yandığıdır. Kütüphanede yapılan bilimsel çalışmalar toplumsal olarak bilim kültürümüzü derinden etkilemiştir. Kütüphanede birçok önemli bilimsel kitapların orijinalleri bulunmaktaydı.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Garland 2008, s. 61.
- ^ Tracy 2000, ss. 343–344.
- ^ Phillips 2010.
- ^ MacLeod 2000, s. 3.
- ^ Casson 2001, s. 35.
- ^ Wiegand & Davis 2015, s. 20.
- ^ Garland 2008, s. 60.
- ^ Haughton 2011.
- ^ MacLeod 2000, s. 5.
- ^ "of Alexandria İskenderiye Kütüphanesi." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc.
- ^ ekinci, ekrem. "İSKENDERİYE KÜTÜPHANESİNİ MÜSLÜMANLAR YAKMADI". www.ekrembugraekinci.com. 29 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2024.
- ^ Mostafa El-Abbadi ve Omnia Mounir Fathallah, What Happened to The Ancient Library of Alexandria?, Brill, 2008, sayfa 214
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Bernard Lewis'in "The Arab Destruction of the Library of Alexandria: Anatomy of a Myth" (İskenderiye Kütüphanesi'nin Araplar Tarafından Yıkımı: Bir Efsanenin Anatomisi) adlı makalesinin çevirisi
 | ||
.svg)
