Anthemios (matematikçi)
| Trallesli Anthemius | |
|---|---|
| Tam adı | Trallesli Anthemius |
| Doğumu | Ἀνθέμιος από τις Τράλλεις y. 474 MS Tralles, Bizans İmparatorluğu |
| Ölümü | y. 534 MS Konstantinopolis |
| Bölgesi | Batı felsefesi |
| Önemli fikirleri | Ayasofya |
| Diğer ad(lar)ı | Anthemius Trallianus |
Trallesli Anthemius (Yunanca: Ἀνθέμιος από τις Τράλλεις; y. 474 – y. 534), Konstantinopolis (günümüzde İstanbul) şehrinde bulunan Ayasofya Katedrali'ni, İsidoros ile birlikte tasarlayan Doğu Romalı mimar. Katedralin tasarımında, tamamen yeni bir mimari türü kullandı, bu da kiliseyi son derece istikrarsız hale getirmeye katkıda bulundu, bu yüzden yapının birkaç kez onarılması gerekti. İki odakta sabitlenmiş bir ip ile bir elipsin yapımını ve parabolün odak özelliklerini anlattı. Fizikte ışığın aynalardan yansımasını inceledi.
Hayatı ve çalışmaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Anthemius, Konstantinopolis'te geometri profesörüydü. Tralles'li Anthemius'un babası Stephanus adında bir doktordu. Anthemius, Trallesli bir doktor olan Stephanus'un beş çocuğundan biriydi ve iyi eğitimli bir aileden geliyordu. Kardeşlerinden biri olan Metrodorus, edebiyatçıydı; bir diğeri, Olympius, bir avukattı; ve diğer ikisi, Dioscorus ve Alexander ise doktordu. Kardeşlerinden Dioscorus, Tralles'te babasının mesleğinde devam etti, Alexander, Roma'da zamanının en meşhur tıpçısı oldu, Olympius, Roma Hukuku konusunda en deneyimli kişiydi ve Metrodorus ise Konstantinopolis'te seçkin gramerciydi.
Anthemius hem matematikçi hem de mimar olarak bilinir. Bir mimar olarak en çok 532'de Konstantinopolis'teki eski Ayasofya kilisesini değiştirmesiyle tanınır. Daras'taki sel taşkınlarını önlemek ve onarmak için görevlendirildiği söylenir, onun becerisi mühendisliğe de uzanmış gibi görünmektedir.
İmparator I. Justinianus, 532 yılında yaşanan Nika ayaklanması sırasında tahrip olan 4. yüzyılda yapılan Konstantinopolis Bazilika'sının yeniden inşası için emir verdi. Miletli İsidoros ile beraber Trallesli Anthemius'u görevlendirdi. Kilise için yaptığı cüretli planlar, bilgi ve gözüpekliğini gösterir. Bilgisi, mühendisliğe de uzanır, Daras'ta bulunan sellere karşı yapılan bentleri tamir etmiştir.
"On Burning Mirrors (Yanan aynalar üzerine)" isimli bilimsel eserinin bir bölümü (Grekçe: Περί παραδόξων μηχανημάτων, "İlginç Makinalar Üzerine", "On remarkable mechanical devices") 1777 yılında L. Dupuy tarafından yeniden yayınlanmış ve 1786 yılında Histoire de l'Academie des Instrumentistes eserin 42. cildinde adı geçmiştir. A. Westermann, 1839 yılında yayınladığı revize baskısında Trallesli Anthemius'un "Hayret uyandıran Yunan yazarları" (Grekçe: Παραδοξογράφοι (Scriptores rerum mirabilium Graeci) isimli eserini sunmuştur.
Anthemius, yetenekli bir matematikçiydi. İki odakta sabitlenmiş bir ip ile bir elipsin oluşturulmasını anlattı.[1][2] Ayasofya'nın iyi tasarlanmış kubbelerinde kullanılmış konik kesitler üzerine bir kitap yazmıştır. Ünlü kitabı On Burning Mirrors'da aynı zamanda bir parabolün odak özelliklerini anlatıyor.
Küçük bir açıklıktan geçen bir güneş ışınının herhangi bir saat ve mevsimde uzaklaşmadan belirli bir noktaya düşmesini nasıl sağlayacağı sorunu Anthemius tarafından çözüldü. Biri açıklıkta ve diğeri ışının yansıtılacağı noktada olacak şekilde eliptik bir reflektörün yapımını anlatıyor. Hem kış hem de ekinoksal ışınları dikkate alınır. Anthemius, tedavisinde tesadüfen odakların etrafına sıkıca çizilmiş bir ip ilmekiyle bir elipsin oluşturulmasından bahseder. Heath, elips oluşturulmasına yol açan problemlerden birini aşağıdaki şekilde verir:[3]
| “ | (Küçük bir delikten veya pencereden içeri giren) bir güneş ışınının, herhangi bir saat ve mevsimde hareket etmeden belirli bir noktaya nasıl düşebileceğini tartışmak. | „ |
Heath Anthemius'un çözümünü de aşağıdaki şekilde verir:[3]
| “ | Bu, bir odak noktası güneş ışınının girdiği noktada, diğeri ise ışının her zaman yansıtılması gereken sabit noktada bulunan eliptik bir ayna kullanılarak yapılır. | „ |
Anthemius, parabolün odak özelliklerini inceledi ve şunu kanıtladı:[3]
| “ | ... odak noktası olan parabolik bir aynadan paralel ışınlar tek bir noktaya yansıtılabilir. Doğrultman, gerekli değişiklikler yapılarak elips durumunda yukarıdaki yapı ile aynı rotayı takip eden yapımda kullanılır. | „ |
El-Heysem gibi Arap matematikçilerin bazılarının bildiği On remarkable mechanical devices adlı çalışmasında dikkate değer ayna konfigürasyonlarının bir incelemesini derledi.
Anthemius hakkında anlatılan, tamamen kurgusal olabilecek bir dizi hikâye vardır, ancak bu tür hikâyelerde çoğu zaman olduğu gibi, karakterinin bir göstergesi olabilir:[4][5]
| “ | Anthemius, güneş ışığını evine yansıtarak bir komşusu ve rakibi olan Zenon'a zulmetti. Ayrıca bir kazana bağlı borulardan basınç altında yönlendirilen buharın kullanılmasıyla Zenon'un evinde bir deprem etkisi yarattı. | „ |
Bobbio'nun parabolik yanan aynalarla ilgili matematiksel bir parçası bazen Anthemius'a atfedilir, ancak erken Helenistik kökenli olması daha olasıdır. Eutocius, Apollonius'un Koniklerinin I. ve IV. Kitapları Üzerine Yorumlarını Anthemius'a adamıştır.[6]
Ayrıca Koniklerde açıkça belirtilmeyen bir önerme kullanır: odağı iki teğetin kesişme noktasına birleştiren düz çizgi, odağı iki temas noktasına birleştiren iki düz çizgi arasındaki açıyı ikiye böler. Başka bir yapı, paralel ışınların bir parabolik yansıtıcının odak noktasındaki bir noktaya nasıl yansıtılabileceğini gösterir.
Kendisi ve Isidore tarafından tasarlanan Ayasofya, o zamandan beri Bizans mimarisinin en güzel yapılarından biri olarak kabul ediliyor. Kilisede kullanılan mimari, sonraki mimarlara birkaç yüzyıl daha ilham veren yeni bir türdü. Örneğin, içinde kullanılan pandantif, gelişmiş mimariyi anlatıyor. Öte yandan, bazı çağdaş yazarlar Anthemios'un aslında profesyonel bir mimar değil, bir tür amatör olduğunu iddia ettiler.[7] Anthemios'un Konstantinopolis'te başka binalar da tasarladığı öne sürüldü.
Anthemios 558'den önce öldü. Ölüm yeri bilinmiyor, ancak muhtemelen Konstantinopolis'di.[8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Boyer, Carl Benjamin (1991). Revival and Decline of Greek Mathematics. s. 109.
The commentary by Eutocius on the Conics of Apollonius was dedicated to Anthemius of Tralles (t534), an able mathematician and architect of St. Sophia of Constantinople, who described the string construction of the ellipse and wrote a work On Burning-mirrors in which the focal properties of the parabola are described.
Anthemius 534'ten sonra fakat 558'den önce ölmüştür, cf. Oxford Bizans Sözlüğü - ^ "Ellipse: 4 (pin & string method), Youtube video (2:49 dk)". 29 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2021.
- ^ a b c T. L. Heath, A History of Greek Mathematics (2 Vols.) (Oxford, 1921), 1.Cilt, 2.Cilt
- ^ Huxley, G. L. (1970). "Anthemius of Tralles" (PDF). Dictionary of Scientific Biography. 1. New York: Charles Scribner's Sons. ss. 169-170. ISBN 0684101149. 7 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Ocak 2021.
- ^ G. L. Huxley, Anthemius of Tralles (Cambridge, Mass., 1959).
- ^ "Anthemius of Tralles". 14 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2021.
- ^ Kostof, Spiro; Cuff, Dana (2000). The Architect: Chapters in the History of the Profession. University of California Press. s. 56. ISBN 0520226046.
- ^ Kazhdan, s. 109
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Prokopius, De Aedific. i. 1
- Agathias, Hist. v. 6–9
- Gibbon's Decline and Fall, cap. xl.
- Bu madde artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "madde adı gerekli". Encyclopædia Britannica (11. bas.). Cambridge University Press.
- Boyer, Carl B. (1991). A History of Mathematics (2. bas.). John Wiley & Sons, Inc. ISBN 0471543977.
Baynes, T.S., (Ed.) (1878). "Anthemius". Encyclopædia Britannica. 2 (9. bas.). New York: Charles Scribner's Sons. s. 103.
- Anthemius'un "On Burning-Glasses" adlı eserinin sürümleri:
- —Dupuy, L. (1777), Περί παραδόξων μηχανημάτων [Perí Paradóxōn Mēkhanēmátōn; Concerning Wondrous Machines]. (Yunanca)
- —Histoire de l'Academie des Instrumentistes, XLII. (Fransızca)
- —Westermann, A. (1839), Παραδοξογράφοι [Paradoxográphoi; Marvel-Writers]. (Yunanca)
