Aksum Krallığı

Aksum Krallığı
መንግሥተ አኵስም
𐩱𐩫𐩪𐩣
Βασιλεία τῶν Ἀξωμιτῶν
Aksum Krallığı መንግሥተ አኵስም; 𐩱𐩫𐩪𐩣; Βασιλεία τῶν Ἀξωμιτῶν
MÖ 150-y. MS 960
	Axumite kralı Ebana'nın sikkesi
	Aksum ve Güney Arabistan'dan 320'ye.
Başkent	Aksum
Yaygın dil(ler)	Geez dili; Sabaca; Yunanca (1. yüzyıldan itibaren);
Resmî din	Kıptî Ortodoks Kilisesi
Hükûmet	Monarşi
Necaşi
• y. 100
• y. 100	Za Haqala (bilinen ilk)
• y. 940	Dil Na'od (son)
Tarihî dönem	Klasik Antik Çağ'dan Erken Orta Çağ'a
• Kuruluşu
• Kuruluşu	MÖ 150
• İslam'ın yayılışı	7. yüzyıl
• Dağılışı	y. MS 960
Yüzölçümü
	2.500.000 km2
Öncüller
	Damot Krallığı
Günümüzdeki durumu	Eritre; Etiyopya; Cibuti; Somali; Sudan; Yemen; Suudi Arabistan;

Aksum Krallığı (Tigrinya dili: መንግስቲ ኣኽሱም, ayrıca Aksumite İmparatorluğu olarak da bilinir), Günümüzde kuzey Etiyopya ve Eritre'de Tigray Bölgesi'nde yer alan bir krallıktı.^[1]^[2] Devletin kralları, kendilerini kralların kralı, Aksum, Himyar, Raydan, Saba, Salhen, Tsiyamo, Beca ve Kuş'un kralı haline getirdiler.^[3] Aksumitler tarafından yönetim M.S. 100 ile M.S. 940 yılları arasındaydı. Siyaset, Aksum kentinde yoğunlaşmıştı ve M.Ö. 4. yüzyılda ön-Aksumit Demir Çağı döneminden başlayarak büyüdü, M.S. 1. yüzyılda öne çıktı. Aksum, Roma İmparatorluğu ile Kadim Hindistan arasındaki ticari rotada önemli bir oyuncu oldu. Aksumit hükümdarlarının kendi Aksumit para birimlerini bastırmaları azalan Kuş Krallığı üzerindeki hegemonyalarını belirlemeleri yanında ticareti de kolaylaştırdı. Ayrıca Arap Yarımadası'ndaki krallık siyasetine düzenli olarak müdahil oldular ve nihayetinde bölge üzerindeki yönetimi Himyar Krallığı'nın fethi ile genişlettiler. Maniheizm peygamberi Mani (ö. MS 274) Aksum'u Pers, Roma ve Çin yanında zamanının dört büyük gücünden biri olarak görüyordu.^[1]^[4]

Aksumitler, Hristiyanlık öncesi zamanlar dini amaçlara hizmet eden anıtsal steller dikmişlerdir. Bu granit sütunlardan biri yaklaşık 27 metre ile bu şekildeki yapılar arasında dünyanın en büyüğüdür.^[5] Ezana hükümdarlığında Aksum Hristiyanlığı kabul etmiştir. 7. yüzyılda Mekke'den erken dönem Müslümanlar Kureyş kabilesinin zulmünden kaçarak bu krallığa iltica etmişlerdir, bu seyahat İslam tarihinde ilk hicret olarak bilinir.^[6]^[7]

Krallığın kadim başkenti Aksum günümüzde kuzey Etiyopya'nın Tigray Bölgesi'nde bir kasabadır. Krallık, "Etiyopya" adını 4. yüzyılın başlarında kullandı.^[8]^[9] Gelenek, Ahit Sandığı'nın bulunduğu ve Saba Melikesi Belkıs'ın ise yaşadığı yerin Aksum olduğunu iddia eder.^[10]

Tarihi

Meroe'nin rakibi olan Aksum Krallığı'nın kökenleri Afrika kıtasında değil, Arabistan'dadır. MÖ 1000 yıllarında Yemen'de küçük fakat zengin devletler kurulmuştu. Bunlardan biri de, sanıldığına göre, Kral Süleyman dönemindeki Saba Krallığı idi. MÖ 7. yüzyılda Sami dilini konuşan bazı topluluklar nüfus artışı yüzünden Yemen'i terk edip Kızıl Deniz'in karşı kıyısına geçtiler ve Etiyopya yaylasının kuzeydoğu ucuna yerleştiler. Tarımla uğraşan bu toplumlar gelişerek yerli halkı egemenlikleri altına almayı başardılar. Yerli halk, yeni gelenlerin kültürünü ve dilini benimsedi.

Arabistan'dan gelen bu göçmenler zaman içerisinde güçlenerek, MS 100 yılı dolaylarında Eritre ve Etiyopya'nın kuzeyini kapsayan bölgede başkenti Aksum olan bir krallık kurmuştur. İlerleyen yıllarda doğuda Kızıldeniz limanlarını ve Güneybatı Arabistan'ı, kuzeyde de Nubiya topraklarını ele geçirerek geniş bir coğrafya da hakimiyet kurdular. Hellenistik Mısır'ın Aksum kralları üstünde büyük etkisi vardı. Bu bağıntı onların Hristiyanlığı kabul etmesinde rol oynadı. Din değişiminde baş rolü ise, MS 4. yüzyıl da, Frumentius (y. 300-380) adlı bir Suriyeli oynadı. İskenderiye patriği, Frumentius'u Aksum piskoposu görevine atamış, Aksum Kralı Ezana'nın 330 yılında Hristiyan dinine geçmesiyle Hristiyanlık ülkede kök salmaya başlamıştı. Bu nedenle Aksum Krallığı dünyadaki ilk Hristiyan devletlerden birisi olmuştur. Hristiyan Aksum yöneticileri Güney Arabistan'ın bazı bölgelerini 4. yüzyılda ele geçirdiler ise de daha sonra Persler tarafından geri püskürtüldüler. Bundan sonra Aksum devleti gerilemeye başladı. Mısır'ın Müslüman Araplar'ın eline geçmesiyle Kızıldeniz'den geçen ticaret yolları tıkandı. Krallık, göçebelerin saldırıları karşısında daha fazla dayanamadı ve çöktü. Ancak, siyasal, dinsel ve kültürel gelenekleri halk arasında devam etti ve Orta Çağ'da Etiyopya'nın iç bölgelerinde, yeniden canlılık kazandı.

Galeri

Dungur'un yeniden oluşturması.
En büyük Aksum dikili taşı, kırıldığı için devrilmiştir..
Aksum-dönemi Asmara'dan amfora.
Etiyopya'ya döndükten sonra Aksum Steli.
Ta'akha Maryam sarayının modeli.
Aslan kafası şeklinde Aksum su başlıkları.
Figür başlı Aksum kavanozları.
Stel arazisinin altında bulunan mezarlar.
Kör Kapı mezarının girişi.
Aksum'da Stelae Park.
Gudit Stelae arazisinde küçük steller.
Aksum'da bir başka stelae arazisi.
Lalibela'da açık Aksum stilinde inşa edilmiş bir Zagwe kilisesi.
Aksum altın sikkeleri.
Aksum Steli ve harabeleri.
Çölde Aksum Steli.

Ayrıca bakınız

Ebrehe

Kaynakça

^ ^a ^b The wealth of Africa - The kingdom of Aksum - Teachers’ notes 17 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. britishmuseum.org
^ Butzer, Karl W. (1981). "Rise and Fall of Axum, Ethiopia: A Geo-Archaeological Interpretation". American Antiquity. 46 (3). Cambridge University Press. ss. 471-495. doi:10.2307/280596. JSTOR 280596.
^ Dr. Stuart Munro-Hay, [1] Aksum: An African Civilisation of Late Antiquity. Chap. 11, Inscription DAE 8
^ Daily Life in Aksum 16 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. eduplace.com
^ Brockman, Norbert (2011). Encyclopedia of Sacred Places, Volume 1. ABC-CLIO. s. 30. ISBN 978-1598846546. 11 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2019.
^ "Archived copy" (PDF). 7 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2017.
^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 7 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2019.
^ Stuart Munro-Hay (1991). Aksum: An African Civilization of Late Antiquity (PDF). Edinburgh: Edinburgh University Press. s. 57. 23 Ocak 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2013.
^ Paul B. Henze, Layers of Time: A History of Ethiopia, 2005.
^ Raffaele, Paul (Aralık 2007). "Keepers of the Lost Ark?". Smithsonian Magazine. 4 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi5 Nisan 2011.

Konuyla ilgili yayınlar

Bausi, Alessandro (2018). "Translations in Late Antique Ethiopia" (PDF). Egitto Crocevia di Traduzioni. Cilt 1. EUT Edizioni Università di Trieste. ss. 69-100. ISBN 978-88-8303-937-9. 4 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)11 Haziran 2019.
Phillipson, David W. (1998). Ancient Ethiopia. Aksum: Its Antecedents and Successors. The British Museum Press. ISBN 978-0-7141-2763-7.
Yule (ed.), Paul A. (2013). Late Antique Arabia Ẓafār, Capital of Ḥimyar, Rehabilitation of a 'Decadent' Society, Excavations of the Ruprecht-Karls-Universität Heidelberg 1998–2010 in the Highlands of the Yemen. Abhandlungen Deutsche Orient-Gesellschaft, vol. 29, Wiesbaden, pp. 251-4. ISBN 978-3-447-06935-9.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Aksum Krallığı ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

Ancient History Encyclopedia - Kingdom of Axum 2 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
East-West Orientation of Historical Empires and Modern States, Wayback Machine sitesinde (22 Şubat 2007 tarihinde arşivlendi)
Ethiopian Treasures - Queen of Sheba, Aksumite Kingdom - Aksum 15 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ancient History Sourcebook: Accounts of Meröe, Kush, and Axum 14 Ağustos 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Aksum: UNESCO World Heritage Site24 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
The Ash Heap of History (Mises.org) 2 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[britishmuseum.org-1] The wealth of Africa - The kingdom of Aksum - Teachers’ notes 17 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. britishmuseum.org

[2] Butzer, Karl W. (1981). "Rise and Fall of Axum, Ethiopia: A Geo-Archaeological Interpretation". American Antiquity. 46 (3). Cambridge University Press. ss. 471-495. doi:10.2307/280596. JSTOR 280596.

[3] Dr. Stuart Munro-Hay, [1] Aksum: An African Civilisation of Late Antiquity. Chap. 11, Inscription DAE 8

[Daily_Life_in_Aksum-4] Daily Life in Aksum 16 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. eduplace.com

[Eospvo-5] Brockman, Norbert (2011). Encyclopedia of Sacred Places, Volume 1. ABC-CLIO. s. 30. ISBN 978-1598846546. 11 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2019.

[6] "Archived copy" (PDF). 7 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2017.

[goblues.org-7] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 7 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2019.

[Munro-Hay57-8] Stuart Munro-Hay (1991). Aksum: An African Civilization of Late Antiquity (PDF). Edinburgh: Edinburgh University Press. s. 57. 23 Ocak 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2013.

[9] Paul B. Henze, Layers of Time: A History of Ethiopia, 2005.

[10] Raffaele, Paul (Aralık 2007). "Keepers of the Lost Ark?". Smithsonian Magazine. 4 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi5 Nisan 2011.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]