Ksilen
Ksilen, benzene iki adet metil grubu bağlanmasıyla oluşan bileşik. Disubstitue benzen olduğundan adlandırılması da benzerdir. Orto ksilen, meta ksilen ve para ksilen olmak üzere üç çeşittir. Toluenle akraba sayılır. Uçucu organik bileşiklerdendir.
Kimyasal özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Genellikle, ksilenlerle iki tür reaksiyon meydana gelir: metil gruplarını içerenler ve halkadaki C–H bağlarını içerenler. Benzilik ve dolayısıyla zayıflamış olan metil gruplarının C–H bağları, karşılık gelen ksilen diklorürlerine (bis(klorometil)benzenler) halojenasyon dahil olmak üzere serbest radikal reaksiyonlarına duyarlıdır; mono-brominasyon ise göz yaşartıcı gaz ajanı olan ksilil bromür verir. Oksidasyon ve amoksidasyon da metil gruplarını hedef alarak dikarboksilik asitler ve dinitriller sağlar. Elektrofiller aromatik halkaya saldırır ve bu da kloro- ve nitroksilenlere yol açar.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ksilen ilk olarak 1850 yılında Fransız kimyager Auguste Cahours (1813-1891) tarafından odun katranının bir bileşeni olarak keşfedildikten sonra izole edildi ve isimlendirildi.[1]
Sağlık üzerindeki etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Ksilen buharının solunmasının başlıca etkisi, baş ağrısı, baş dönmesi, mide bulantısı ve kusma gibi semptomlarla birlikte merkezî sinir sisteminin baskılanmasıdır. 100 ppm'lik bir maruziyette, mide bulantısı veya baş ağrısı yaşanabilir. 200 ila 500 ppm arasındaki bir maruziyette, semptomlar arasında "kafası güzel" hissetme, baş dönmesi, hâlsizlik, sinirlilik, kusma ve yavaşlamış tepki süresi yer alabilir.[2][3]
Düşük konsantrasyonlarda ksilene (< 200 ppm) maruz kalmanın yan etkileri geri dönüşümlüdür ve kalıcı hasara neden olmaz. Uzun süreli maruz kalma baş ağrısı, sinirlilik, depresyon, uykusuzluk, ajitasyon, aşırı yorgunluk, titreme, işitme kaybı, konsantrasyon bozukluğu ve kısa süreli hafıza kaybına yol açabilir.[4] Kronik solvent kaynaklı ensefalopati adı verilen ve yaygın olarak "organik solvent sendromu" olarak bilinen bir durum, ksilen maruziyetiyle ilişkilendirilmiştir.[2]
Ksilenin, hem deney hayvanları üzerinde yapılan çalışmalar, hem de klinik çalışmalarda İşitme bozukluklarıyla bağlantılı olduğu ortaya konmuştur.[5][6][7][8][9]
Ksilen aynı zamanda cilt için tahriş edicidir ve cildin yağlarını sıyırarak diğer kimyasallara karşı daha geçirgen hale getirir. Uygun durumlarda solunum cihazlarıyla birlikte geçirimsiz eldiven ve maskelerin kullanılması, ksilen maruziyetinden kaynaklanan mesleki sağlık sorunlarından kaçınmak için önerilir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir] | Organik kimya ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
- ^ Cahours, Auguste (1850) "Recherches sur les huiles légéres obtenues dans la distillation du bois" 1 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Investigations of light oils obtained by the distillation of wood), Compte rendus, 30 : 319-323; see especially p. 321. From p. 321: "Je le désignerai sous le nomme xylène." (I will designate it by the name of xylene.) Note: Cahours' empirical formula for xylene is incorrect because chemists at that time used the wrong atomic mass for carbon (6 instead of 12).
- ^ a b Kandyala, Reena; Raghavendra, Sumanth Phani C.; Rajasekharan, Saraswathi T. (1 Ocak 2010). "Xylene: An overview of its health hazards and preventive measures". Journal of Oral and Maxillofacial Pathology. 14 (1): 1-5. doi:10.4103/0973-029X.64299
. ISSN 0973-029X. PMC 2996004 . PMID 21180450.
- ^ "Acute Toxicity Summary: Xylenes" (PDF). 22 Ekim 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Xylenes (EHC 190, 1997)". 28 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2025.
- ^ Gagnaire, F.; Marignac, B.; Langlais, C.; Bonnet, P. (July 2001). "Ototoxicity in rats exposed to ortho-, meta- and para-xylene vapours for 13 weeks". Pharmacology & Toxicology. 89 (1): 6-14. doi:10.1034/j.1600-0773.2001.d01-129.x. ISSN 0901-9928. PMID 11484912.
- ^ Gagnaire, F.; Marignac, B.; Blachère, V.; Grossmann, S.; Langlais, C. (7 Mart 2007). "The role of toxicokinetics in xylene-induced ototoxicity in the rat and guinea pig". Toxicology. 231 (2–3): 147-158. Bibcode:2007Toxgy.231..147G. doi:10.1016/j.tox.2006.11.075. ISSN 0300-483X. PMID 17210216.
- ^ Fuente, Adrian; McPherson, Bradley; Cardemil, Felipe (September 2013). "Xylene-induced auditory dysfunction in humans". Ear and Hearing. 34 (5): 651-660. doi:10.1097/AUD.0b013e31828d27d7. hdl:10533/134303 . ISSN 1538-4667. PMID 23598724.
- ^ Draper, T. H. J.; Bamiou, D.-E. (April 2009). "Auditory neuropathy in a patient exposed to xylene: case report" (PDF). The Journal of Laryngology & Otology. 123 (4): 462-465. doi:10.1017/S0022215108002399. ISSN 1748-5460. PMID 18439334. 9 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF).
- ^ Fuente, Adrian; McPherson, Bradley; Hood, Linda J. (November 2012). "Hearing loss associated with xylene exposure in a laboratory worker". Journal of the American Academy of Audiology. 23 (10): 824-830. doi:10.3766/jaaa.23.10.7. hdl:10533/137495 . ISSN 1050-0545. PMID 23169198.
