Cumateli
Cumateli (Gürcüce: ჯუმათელი), tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı Baykent köyünün sınırları içinde kalan eski bir köydür.[1] Günümüzde Ekili adıyla Baykent köyünün bir mahallesidir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Cumateli (ჯუმათელი), Gürcüce bir yer adı olup "Cumati'den olan" anlamına gelir. Nitekim Gürcistan'ın Guria bölgesinde Cumati (ჯუმათი) adını taşıyan bir köy bulunmaktadır.
Cumateli köyünün bulunduğu Samtshe bölgesi, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biridir. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köyde varlığı bilinen kilise de bu dönemden kalmıştır.[2]
Cumateli köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı osmanlı mufassal defterinde “Cumadul” (جمادول) şeklinde yazılmıştır. Bu defteri yayımlayan Türkolog Sergi Cikia köyün adının hatalı biçimde yazıldığını belirtmiştir. Bu deftere göre köy, Gürcistan Vilayeti içinde, Poshov livasının Kuzey nahiyesine bağlıydı. Nüfusu, 9 Hristiyan haneden oluşuyor ve hane reisleri Gürcü adları taşıyordu. Köyde buğday, arpa, çavdar tarımı ile arıcılık yapılıyor, domuz ve koyun besleniyordu.[3][4]
Cumateli köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus tespitinde Cumateli köyünü Vahla (ვახლა) köyüyle birlikte Cumatel-Vahla (Джуматель-Вахла) adıyla kaydedilmiştir. Bu sırada bu yerleşim, Ardahan sancağının Poshov kazasının Tzurtzkabi nahiyesinin dkuz köyünden biriydi. Nüfusu, 263'ü erkek ve 243'ü kadın olmak üzere, 68 hanede yaşayan 506 kişiden oluşuyordu. Köy halkının tamamı Türk olarak yazılmıştır.[5]
Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezmiş olan Gürcü araştırmacı ve gazeteci Konstantine Martvileli, 1917 yılında Cumateli köyünde 291 Müslüman Gürcünün yaşadığını yazmıştır.[6] Bu köy daha sonra Vahla’ya bir mahalle olarak bağlanmıştır. Cumateli günümüzde Ekili adını taşımaktadır.
Cumateli köyünde, köyün eski sakinleri Hristiyan Gürcülerin bir kilisesi bulunuyordu. Bugünkü yerleşimin kuzeyinde bulunan kilise yıkılmış, yerinde bugün eski okula olarak bilinen yapı inşa edilmiştir. Bundan dolayı kiliseden geriye bir iz kalmamıştır.[2]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო–კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 192. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ a b "ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები" (2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları), Tiflis, 2021, s. 129. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 456". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2024.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: თარგმანი: წიგნი II), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 314". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2024.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - 396". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2024.
- ^ "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde" (არტაანის მხარეში), Sakartvelo gazetesi, 7 Ekim 1917, sayı 220". 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2024.