Kolköy, Posof
| Kolköy | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Kolköy Kolköy'ün Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Posof |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Yönetici | Muhtar[3] İhtiyar heyeti[3] |
| Rakım | 1815 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 178 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75800 |
Kolköy, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Köyün bilinen en eski adı Kveli ya da Kueli’dir (ყველი ya da ყუელი).[4] Osmanlılar bu yerleşmeyi 16. yüzyılın ikinci yarısında ele geçirince, 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan’da Kvel (قول) olarak kaydetmişlerdir. Bu kayıtta vergiye tabi yer adı olarak Kariye-i Kvel Manastır (قريه قول مناستر) adı geçmektedir.[5] Daha geç tarihli kayıtlarda köyün Osmanlıca adı biraz farklı, Kvil (قويل) olarak kaydedilmiştir.[6] 93 Harbi’nde bölgeyi ele geçiren Ruslar da 1886 yılındaki sayımda köyün adını Kveli (Квель) olarak kaydetmişlerdir.[7]
1928 tarihli Osmanlıca Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı yayında köyün adı Gürcücesine daha yakın biçimde Kuvel (قووه ل) olarak yazılmıştır.[8] Türkçe’nin Latin alfabesine geçmesinden sonra, Gürcüce kaynaklı bu Osmanlıca yazılış biçimleri Kol olarak okunmuş, köye de Kolköy denmiştir.[9]
Gürcüce "kveli" (ყველი) kelimesi peynir anlamına gelir. Bu köydeki Kveli Kalesi, Yunancada da Tyrohastron (Τυρόχαστρον), yani "peynir kalesi" olarak adlandırılmıştır.[10]
Kveli ya da Kueli'nin, günümüze ulaşan tarihsel anıtlara bakarak eski bir yerleşme olduğu söylenebilir. Tarihsel Samtshe bölgesinin Tao-Klarceti kısmında yer alan Kveli, eski Gürcüce kaynaklarda sadece bir yerleşim yerinin adı olarak değil, bir vadinin adı olarak geçer.[11] Kveli erken Orta Çağ'da Gürcü Krallığı’nın sınırları içinde yer alıyordu. Bölgenin önemli kalesi olan Kveli Kalesi 914 yılında Arapların saldırısına uğradı. Kaleyi Gürcü kralı IV. Gurgen adına savunan Gürcü aznaur Gobron kaleyi savunurken öldü. Kale 1080'de ise Büyük Selçuklular ile Gürcüler arasındaki savaşa sahne oldu. Kveli Kalesi Savaşı olarak bilinen savaşta Büyük Selçuklular galip geldi. Bu savaşın ardından "Didi Turkoba" olarak bilinen dönemde Büyük Selçuklular Tao-Klarceti'yi tamamen ele geçirip Karadeniz kıyılarına ulaştılar. Ele geçirdikleri yerlerde Gürcü manastır ve kiliselerini yaktılar.[12] Kveli'nin de içinde yer aldığı bölge 16. yüzyılda Osmanlılar tarafından fethedildi ve yöre Çıldır Eyaleti içinde yer aldı.
Kveli, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterinde üç ayrı yerleşimin adı olarak geçer. Bunlardan biri olan Kveli Manastırı (ყველის მონასტერი) defterde "Kariye-i Kvel Manastır" (قريه قول مناستر) şeklinde yazılmıştır. Bu köyün nüfusu 4 Hristiyan haneden oluşuyor ve hane reisleri Gürcü adlarını taşıyordu. Bunlardan biri, köyün rahibi olan Keşiş veled-i Elia idi. Zeda Kvel (زدە قول) şeklinde yazılmış olan Zeda Kveli (ზედა ყველი), Kveli köyünün mezrasıydı. Defterde Kvel (قول) olarak geçen Kveli (ყველი), 32 Hristiyan haneden oluşan bir yerleşimdi. Hane reisleri Gürcü adlarını taşıyordu. Köyde buğday, arpa, çavdar ve keten tohumu tarımı ile arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu. Üç adet de değirmen bulunuyordu. Köyün üzerine Avçala (ავჭალა) ve Çoma (ჭომა) adlı mezralar kayıtlıydı. Bu sırada bu yerleşimler Gürcistan Vilayeti içinde, Poshov livasının Güney nahiyesine bağlıydı.[13][14]
Kveli, Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde Kvel (قویل) şeklinde tek köy kaydedilmiş olup aynı idarî konuma sahipti. Köyün hasılası Hicri 1130 (1717/1718) tarihinde 5.250 akçe ve Hicri 1135 (1722/1723) tarihinde 5.250 akçe idi.[15]
Kveli köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 tarihli nüfus tespitinde Kvel (Квель) adıyla kaydedilmiş olan yerleşim, Ardahan sancağının Poshov kazasının Tzurtzkabi nahiyesinin dokuz köyünden biriydi. Nüfusu, 233'ü erkek ve 217'si kadın olmak üzere, 55 hanede yaşayan 450 kişiden oluşuyordu. Köy halkının tamamı Türk olarak yazılmıştır.[16]
I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra Kveli bağımsız Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu’nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk kuvvetleri Ardahan ve Artvin’i, geçici olarak da Batum’u ele geçirdi. Sovyet yönetimiyle 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması’yla da Kveli’nin de içinde yer aldığı bölge Türkiye’ye bırakıldı.[17]
Kveli köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde "Kuvel" (قووەل) şeklinde geçer. Köy bu sırada Kars vilayetinin Poshof kazasının merkez nahiyesine bağlıydı.[18]
Kveli'de varlığı bilinen en önemli tarihsel eserler arasında Kveli Manastırı yapılarıdır. Vaftizci Yahya'ya adanmış olan manastırı, Serapion Zarzmeli'nin Yaşamı'na göre Serapion'un erkek kardeşi İoane, büyük bir olasılıkla 9-10. yüzyılda kurmuştur. Köyün sakinleri Kveli Kalesi yakınlarındaki bir yeri “Kol Manastırı” olarak adlandırmaktadırlar. Ancak burada bu manastırın kalıntılarına bile rastlanmamaktadır. Vaftizci Yahya'ya adanmış manastırın ana kilisesi olan Kveli Kilisesi, Kveli Kalesi'nin kuzeydoğusunda, dağın yamacında bulunuyordu. Kveli köyündeki bir başka tarihsel yapı, Kveli Kalesi'nin kilisesidir. Tek nefli, serbest haç planlı yapının günümüze yıkıntıları kalmıştır.[19]
Köydeki en önemli yapılardan biri Kveli Kalesi’dir. 75 × 20 m ebatlarındaki kale, 1.780 metre yükseklikte yer alır. Ortaçağ kaynaklarında adından sıkça söz edilen Kveli Kalesi, köyün merkezinin 800 metre doğusunda, bir derenin sol kıyısında, kayalık bir tepede yer alır. Kale büyük ölçüde günümüze ulaşmıştır. Ayrıca Kveli köyünün merkezinin 7.2 km batısında günümüze yıkıntıları ulaşan yapı kalıntılarının bir kule olduğu sanılmaktadır. Kençauli Kulesi, 2.982 metre yükseklikte, Türkiye-Gürcistan sınırında yer Kençauli’nin tepesinde yer almaktadır.[20]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Köy, Ardahan il merkezine 88 km, Posof ilçe merkezine 23 km uzaklıktadır.[21]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 178[2] |
| 2021 | 186[2] |
| 2020 | 196[2] |
| 2019 | 200[2] |
| 2018 | 205[2] |
| 2017 | 217[2] |
| 2016 | 236[2] |
| 2015 | 248[2] |
| 2014 | 268[2] |
| 2013 | 302[2] |
| 2012 | 322[2] |
| 2011 | 348[2] |
| 2010 | 382[2] |
| 2009 | 401[2] |
| 2008 | 417[2] |
| 2007 | 402[2] |
| 2000 | 549[21] |
| 1990 | 714[22] |
| 1985 | 759[23] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Kolkoy, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Posof Kolköy Köy Nüfusu". Nufusune.com. 17 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ a b "5393 sayılı Belediye Kanunu" (PDF). mevzuat.gov.tr. 3 Temmuz 2005. s. 3. 1 Haziran 2024 tarihinde kaynağından (pdf) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2024.
Madde 9- Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Katalogu (Gürcüce), 2018, Tiflis, s. 44, ISBN 9789941478178.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), yayımlayan: Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; 3. cilt (1958), s. 440; 1. cilt (1947), s. 307
- ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 287.
- ^ ""Poshov kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 26 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2020.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 765.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 104.
- ^ Donald Rayfield (2000), The Literature of Georgia: A History, sayfa. 48-9. Routledge, 0-7007-1163-5.
- ^ Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), yayımlayan: Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; 3. cilt (1958), s. 440.
- ^ "მეფე გიორგი II და საქართველოს სამეფო XI საუკუნის 70-80 იან წლებში (Kral II. Giorgi ve 1070-1080'lerde Gürcistan Krallığı)". 5 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2020.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი: გამოკვლევა: წიგნი III), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1947-1958, 3 cilt, III. Cilt (1958), s. 440". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2025.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი : თარგმანი : წიგნი II), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 300, 306". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2025.
- ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ვილაიეთის ჯაბა დავთარი : 1694-1732 წწ.), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, Sıra no: 434, 631". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2025.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - 397". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2024.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 761.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 44, 232. ISBN 9789941478178.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar Kataloğu (Gürcüce), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, 2018, Tiflis, s. 404-405. ISBN 9789941478178.
- ^ a b "Kolköy Köyü". YerelNet.org.tr. 2 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.