Diğviri

Diğviri (Gürcüce: დიღვირი), tarihi Samtshe bölgesindeki eski yerleşimlerden biridir. Günümüzde Posof kasabasının merkez yerleşimini oluşturmaktadır.

Tarihçe

Diğviri'nin yer aldığı Samtshe, tarihsel olarak Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biridir. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Diğviri günümüzde bu bölgenin Türkiye tarafından kalan kısmında bulunuyordu.

Diğviri köyü, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde, Poshov (پوسخو) livasının Güney nahiyesine bağlıydı. Bugün Posof olarak bilinen Poshov, o tarihte sadece bölgenin adıydı. Diğviri, Diğvir-i Süfla (دیغویر سفلا) ve Diğvir-i Ulya (دیغویر علیا) olmak üzere iki köy olarak kaydedilmişti. Bu sırada Diğvir-i Süfla'da (Aşağı Diğviri), 6 Hristiyan hane, Diğvir-i Ulya'da (Yukarı Diğviri) ise 7 Hristiyan hane yaşıyor ve hane reisleri Gürcü adlarını taşıyordu. Bu iki köyde buğday, arpa, çavdar, darı, yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu. Üç adet su değirmeni bulunuyordu. Köyün kilisesi olan Diğviri Kilisesi de bu dönemden kalmış olmalıdır.

Diğviri köyü, Çıldır Eyaleti'nin 1694-1732 dönemini kapsayan Osmanlı cebe defterinde de Diğvir (دیغور) adıyla tek köy olarak kaydedilmiştir. Bu defterde aynı idari konum sahip olan köy Hicri 1132 (1719/1720) tarihinde 10.000 akçe hasıla ile Mahmud adında birine, Hicri 1139 (1726/1727) tarihinde 10.500 akçe hasıla ile İbrahim adında birine verilmişti.

Diğviri köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus sayımında Digur (Дигуръ) şeklinde kaydettiği yerleşim, Ardahan sancağının Poshov kazasına (uçastok) bağlı Digur nahiyesinin 21 köyünden biriydi. Nüfusu, 198'i erkek ve 197'si kadın olmak üzere, 62 hanede yaşayan 395 kişiden oluşuyordu. Halkın tamamı Türk olarak kaydedilmişti. Digur nahiyesinin nüfusu ise, 1.260'ı erkek ve 1.149'u kadın olmak üzere, 340 hanede yaşayan 2.409 kişiden oluşuyordu. Nahiyenin idari merkezi Martsvalat köyü idi.

Gürcü tarihçi Aleksandre Proneli 1914 yılında yayımlanan kitabında, Diğviri veya Diğuri köyünde 62 hanenin yaşadığını yazmıştır. Proneli'nin verdiği bilgiye göre bu tarihte Diğviri köyü, din eğitimi veren medreseyle de ünlüydü ve Ahaltsihe halkı bu medreseyi şaka yollu "Akademi" olarak adlandırıyordu. Bu medresede 10-12 yıl eğitim alan öğrenciler İstanbul'a gidiyorlardı. Birinci Dünya Savaşı sırasında Diğviri’de bulunmuş olan Gürcü gazeteci Konstantine Martvileli, köydeki 60 hanede 606 Müslüman Gürcünün yaşadığını yazmıştır.

Diğviri köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rus ordusunun çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 16 Mart 1921'de, Gürcistan'ın işgal etmiş olan Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasından imzalanan Moskova Antlaşması'yla Türkiye'de bırakıldı.

Diğviri, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde, Kars vilayetinin Poshof kazasında bir köy olarak yer almamıştır. Diğviri'nin bu tarihten önce Poshof kazasının idari merkezî haline geldiğini ve adının da Poshof (Posof) olarak değiştiğini göstermektedir. Günümüzde Posof kasabasının iki mahallesinden biri olan Merkez Mahallesi (diğeri Doğrular Mahallesi), Diğviri (Digur) köyüne dayanmaktadır.

Diğviri sınırları içinde bir kilise, kale ve köprünün varlığı bilinmektedir. Bugünkü Posof kasabasının 400 metre doğusunda bulunan kilise büyük ölçüde yıkılmıştır. Giriş kapısı güneyde olan yapının bugüne kalan duvarlarının yüksekliği yarım metre kadardır. Konstantine Martvileli 1917 yılında bir kalenin varlığından söz etmiştir. Martvileli'nin verdiği bilgiye göre Kura Nehri kıyısında Diğviri köyünün hemen yanında küçük bir kale vardı. Kalenin duvarları sağlam kalmış, ancak kalenin içinde ve dışındaki evler yıkılmıştı. Kalenin hemen önünde, Kura Nehri üzerine "Kraliçe Tamar tarzı"nda bir köprü bulunuyordu. Bu köprünün iki taraftaki ayakları duruyor, ancak orta kısmı çökmüştü.