Manhattan Projesi
| Manhattan Projesi | |
|---|---|
| |
| Etkin | 1942–1946 |
| Dağılması | 15 Ağustos 1947 |
| Ülke | |
| Bağlılık | Amerika Birleşik Devletleri Ordusu Mühendisler Birliği |
| Karargâh | Oak Ridge, Tennessee, ABD |
| Yıl dönümleri | 13 Ağustos 1942 |
| Süslemeler | |
| Komutanlar | |
| Ünlü komutanları | |
| Nişanlar | |
| Manhattan Bölgesi omuz kol amblemi |  |
| Kimlik sembolü |  |
.jpg)
Manhattan Projesi, II. Dünya Savaşı sırasında ilk nükleer silahları üretmek için için yürütülen bir araştırma ve geliştirme projesiydi. Proje, Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere Birleşik Krallık ve Kanada ile iş birliği içinde yürütüldü.
Proje, 1942'den 1946'ya kadar ABD Ordusu Mühendisler Birliği'nden Tümgeneral Leslie Groves tarafından yönetildi. Nükleer fizikçi Robert Oppenheimer, bombaları tasarlayan Los Alamos Laboratuvarı'nın direktörüydü. Projenin adı, ilk karargah Manhattan'da olduğu için Manhattan Bölgesi olarak belirlendi; bu ad yavaş yavaş projenin resmi kod adı olan "Development of Substitute Materials"ın yerini aldı. Proje daha sonra İngilizlerin nükleer silah geliştirme projesi olan Tube Alloys'u da bünyesine kattı ve programı Office of Scientific Research and Development'den devraldı.
Manhattan Projesi, en yoğun döneminde yaklaşık 130.000 kişiye istihdam sağladı ve yaklaşık 2 milyar ABD dolarına mal oldu (2023 yılı için 35 milyar ABD dolarına eşdeğer). Proje, nükleer silahlar için yakıt olarak hem yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyum hem de plütonyum kullandı. Bunun yüzde 80'inden fazlası fisil malzeme üretim tesislerinin inşası ve işletilmesi içindi. Zenginleştirilmiş uranyum, Tennessee'deki Clinton Engineer Works'te üretildi. Plütonyum, Washington'daki Hanford Engineer Works'te dünyanın ilk endüstriyel ölçekli nükleer reaktörlerinde üretildi. Bu tesislerin her biri, ABD, İngiltere ve Kanada genelindeki düzinelerce başka tesis tarafından desteklendi. Başta, her iki yakıtın da silah tipi tasarım olarak bilinen nispeten basit bir atom bombası tasarımında kullanılabileceği varsayılıyordu. Bu tasarımın plütonyumla kullanım için uyumlu olmadığı keşfedildiğinde, yoğun bir geliştirme programı içe doğru patlama tasarımının icadına yol açtı. Silah tasarımı çalışmaları New Mexico'daki Los Alamos Laboratuvarı'nda yürütüldü ve savaş sırasında kullanılan iki silah tasarımı ortaya çıktı: Little Boy (zenginleştirilmiş uranyum silahı tipi) ve Fat Man (plütonyum içe doğru patlamalı).
Patlatılan ilk nükleer cihaz, 16 Temmuz 1945'te New Mexico'daki White Sands Füze Sahası'nda gerçekleştirilen Trinity testi sırasında patlatılan bir içe doğru patlama tipi bombaydı. Proje ayrıca, silahları askeri hedeflere ulaştırmak için özel araçlar geliştirmekten ve Ağustos 1945'te Hiroşima ve Nagazaki'ye atılan atom bombalarında Little Boy ve Fat Man bombalarının kullanılmasından sorumluydu.
Proje aynı zamanda Alman nükleer silah projesi hakkında istihbarat toplamakla da görevlendirilmişti. Manhattan Projesi personeli, Alsos Harekâtı aracılığıyla Avrupa'da, bazen düşman hatlarının gerisinde görev yaparak nükleer malzeme ve belgeler topluyor ve Alman bilim insanlarını yakalıyordu. Manhattan Projesi'nin güvenliğe verdiği öneme rağmen, Sovyet atom casusları programa sızmayı başardı.
Projenin başlangıcı
[değiştir | kaynağı değiştir]Otto Hahn ve Fritz Strassmann'ın 1938'de nükleer fisyonu keşfetmesi ve bunun sonucunda Lise Meitner ve Otto Frisch tarafından yapılan teorik açıklama, atom bombasının geliştirilmesini teorik olarak mümkün kıldı. Özellikle Nazi Almanyası'ndan ve diğer faşist ülkelerden mülteci olarak orada bulunan bilim insanları arasında, Alman atom bombası projesinin bir ilki gerçekleştireceğine dair korkular vardı.[1] Ağustos 1939'da, Macaristan doğumlu fizikçiler Leó Szilárd ve Eugene Wigner, "yeni tip son derece güçlü bombaların" potansiyel gelişimi konusunda uyarıda bulundukları Einstein-Szilárd mektubunu hazırladılar. Mektup, Amerika Birleşik Devletleri'ni uranyum cevheri stokları edinmeye ve Enrico Fermi ve diğerlerinin zincirleme nükleer reaksiyonlar konusundaki araştırmalarını hızlandırmaya çağırdı.[2] Bunu Albert Einstein'a imzalattılar ve başkan Franklin D. Roosevelt'e teslim ettiler.
Roosevelt, Ulusal Standartlar Bürosu'ndan Lyman Briggs'i mektubun gündeme getirdiği sorunları araştırmak üzere Uranyum Danışma Komitesi'ne başkanlık etmeye çağırdı. Briggs, 21 Ekim 1939'da Szilárd, Wigner ve Edward Teller'ın katıldığı bir toplantı yaptı.[2] Komite, kasım ayında Roosevelt'e, uranyumun "şu anda bilinen her şeyden çok daha büyük bir yıkıcılığa sahip olası bir bomba kaynağı" olduğunu bildirdi. [3]
Şubat 1940'ta ABD Donanması, Columbia Üniversitesi'ne 6.000$'lık bir fon sağladı.[4] Enrico Fermi ve Szilard bu fonun çoğunu grafit satın almak için harcadı. Aralarında Fermi, Szilard, Eugene T. Booth ve John Dunning'in de bulunduğu Columbia profesörlerinden oluşan bir ekip, Hahn ve Strassmann'ın çalışmalarını doğrulayarak Amerika'daki ilk nükleer fisyon reaksiyonunu yarattı. Aynı ekip daha sonra Columbia'daki Pupin Hall'da bir dizi prototip nükleer reaktör (veya Fermi'nin dediği gibi "piles (yığınlar)" inşa etti fakat henüz bir zincirleme reaksiyon elde edemediler.[5] Uranyum Danışma Komitesi, bu organizasyon 27 Haziran 1940'ta kurulduğunda Uranyum Ulusal Savunma Araştırma Komitesi (NDRC) oldu.[6]
28 Haziran 1941'de Roosevelt, Vannevar Bush'un direktörlüğünde Bilimsel Araştırma ve Geliştirme Ofisi'ni (OSRD) [7] oluşturan 8807 sayılı Yürütme Emri'ni imzaladı. Ofis, araştırmaya ek olarak büyük mühendislik projelerinde yer alma yetkisine sahipti.[8] NDRC Uranyum Komitesi, OSRD'nin S-1 Bölümü oldu ve güvenlik nedenleriyle "uranyum" kelimesi çıkarıldı.[9] Briggs, Temmuz 1941'de, uranyum, özellikle uranyum-235 izotopu ve plütonyum araştırmaları için 167 bin dolar harcamayı teklif etti.[8] Plütonyum, Şubat 1941'de Kaliforniya Üniversitesi'nde ilk kez izole edilmişti.[10][a]
Britanya'da, Birmingham Üniversitesi'nden Frisch ve Rudolf Peierls, Haziran 1939'da uranyum-235'in kritik kütlesini araştırarak çığır açan bir buluşa imza attılar.[12] Hesaplamalarına göre büyüklük mertebesi 10 kilogram (22 lb) idi ve bu çağdaş bir bombardıman uçağı tarafından taşınabilecek kadar küçük bir değerdi.[13] Mart 1940 tarihli Frisch-Peierls muhtırası, İngiliz atom bombası projesini ve MAUD Komitesi'ni başlattı.[14] Komite, oybirliğiyle bir atom bombasının geliştirilmesini tavsiye etti.[13] Temmuz 1940'ta Britanya, Amerika Birleşik Devletleri'ne bilimsel araştırmalarına erişim vermeyi teklif etti[15] ve Tizard Misyonu'ndan John Cockcroft, Amerikalı bilim insanlarına Britanya'daki gelişmeler hakkında bilgi verdi. Amerikan projesinin Britanya'dakinden daha küçük ve o kadar gelişmiş olmadığını keşfetti.[16]
Bilimsel alışveriş kapsamında MAUD Komitesi'nin bulguları ABD'ye iletildi. Üyelerinden biri olan Avustralyalı fizikçi Mark Oliphant, Ağustos 1941'in sonlarında Amerika Birleşik Devletleri'ne gitti ve MAUD Komitesi tarafından sağlanan verilerin kilit Amerikalı fizikçilere ulaşmadığını keşfetti. Oliphant, komitenin bulgularının neden görmezden gelindiğini öğrenmek için araştırmaya koyuldu. Uranyum Komitesi ile bir araya geldi ve Berkeley, Kaliforniya'yı ziyaret ederek Ernest O. Lawrence ile ikna edici bir konuşma yaptı. Lawrence, uranyum üzerine kendi araştırmalarına başlayacak kadar etkilenmişti. Ardından James B. Conant, Arthur H. Compton ve George B. Pegram ile görüştü. Dolayısıyla Oliphant'ın görevi başarılı oldu; kilit Amerikalı fizikçiler artık bir atom bombasının potansiyel gücünün farkındaydı.[17][18]
Başkan Roosevelt, 9 Ekim 1941'de Vannevar Bush ve Başkan Yardımcısı Henry A. Wallace ile bir toplantı düzenledikten sonra atom programını onayladı. Hiçbir toplantıya katılmamış olmasına rağmen kendisi, Wallace, Bush, Conant, Savaş Bakanı Henry L. Stimson ve Ordu Genelkurmay Başkanı George C. Marshall'dan oluşan bir Üst Politika Grubu oluşturdu. Roosevelt, projeyi Deniz Kuvvetleri yerine Kara Kuvvetleri'nin yürütmesini tercih etti, çünkü Kara Kuvvetleri'nin büyük ölçekli inşaatları yönetme konusunda daha fazla deneyimi vardı. Çalışmaları İngilizlerle koordine etmeyi kabul etti ve 11 Ekim'de Başbakan Winston Churchill'e atom konularında yazışmaları gerektiğini öneren bir mesaj gönderdi.[19]
Fizibilite
[değiştir | kaynağı değiştir]Teklifler
[değiştir | kaynağı değiştir]18 Aralık 1941'deki S-1 Komitesi toplantısı, Pearl Harbor saldırısı ve Amerika Birleşik Devletleri'nin Japonya ve Almanya'ya savaş ilan etmesinin ardından "coşku ve aciliyet atmosferiyle doluydu"[20].[21] İzotop ayırma için üç teknik üzerinde çalışmalar devam ediyordu: Lawrence ve Kaliforniya Üniversitesi'ndeki ekibi elektromanyetik ayırmayı araştırdı, Eger Murphree ve Jesse Wakefield Beams'in ekibi Columbia Üniversitesi'nde gaz difüzyonunu inceledi ve Philip Abelson, Washington'daki Carnegie Enstitüsü'nde ve daha sonra Deniz Araştırma Laboratuvarı'nda termal difüzyon üzerine araştırmalar yönetti.[22] Murphree ayrıca gaz santrifüjleri kullanan başarısız bir ayırma projesine de başkanlık etti.[23]
Bu arada, nükleer reaktör teknolojisine yönelik iki araştırma vardı: Harold Urey, Columbia Üniversitesi'nde ağır su üzerine araştırmalar yaparken, Arthur Compton, 1942'nin başlarında plütonyum ve nötron moderatörü olarak grafit kullanan reaktörleri incelemek üzere Chicago Üniversitesi'nde Metalurji Laboratuvarı'nı kurdu.[24] S-1 Komitesi, beş teknolojinin de araştırılmasını önerdi. Bu, Bush, Conant ve ordunun nükleer konulardaki temsilcisi olarak atanan Tuğgeneral Wilhelm D. Styer tarafından onaylandı.[22]
Bush ve Conant daha sonra bu öneriyi, ABD Kara Kuvvetleri Mühendisler Birliği'nin inşaatı için 54 milyon dolar, OSRD'nin araştırma ve geliştirme çalışmaları için 31 milyon dolar ve 1943 mali yılındaki olası durumlar için 5 milyon dolarlık bir bütçe teklifiyle Üst Politika Grubu'na götürdüler. Üst Politika Grubu da bunu 17 Haziran 1942'de başkana gönderdi ve o da belgeye "OK FDR" yazarak onayladı.[22]
Bomba tasarım konseptleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Arthur Compton, Kaliforniya Üniversitesi'nden teorik fizikçi J. Robert Oppenheimer'dan, kritik kütle ve silah patlaması hesaplamalarında önemli rol oynayan hızlı nötron hesaplamaları konusundaki araştırmayı, 18 Mayıs 1942'de gevşek operasyonel güvenlik endişeleri nedeniyle istifa eden Gregory Breit'ten devralmasını istedi.[25] Metalurji Laboratuvarı'nda fizikçi olan John H. Manley, ülke genelinde dağılmış deneysel fizik gruplarını koordine ederek Oppenheimer'a yardım etmekle görevlendirildi.[26] Illinois Üniversitesi'nden Oppenheimer ve Robert Serber, nötron difüzyonu (nötronların bir nükleer zincirleme reaksiyonda nasıl hareket ettiği) ve hidrodinamik (bir zincirleme reaksiyonla üretilen patlamanın nasıl davranabileceği) sorunlarını incelediler.[27]
Bu çalışmayı ve fisyon reaksiyonlarının genel teorisini gözden geçirmek için Oppenheimer ve Fermi, haziran ayında Chicago Üniversitesi'nde ve Temmuz 1942'de Kaliforniya Üniversitesi'nde teorik fizikçiler Hans Bethe, John Van Vleck, Edward Teller, Emil Konopinski, Robert Serber, Stan Frankel ve Eldred C. (Carlyle) Nelson ile deneysel fizikçiler Emilio Segrè, Felix Bloch, Franco Rasetti, Manley ve Edwin McMillan'ın katılımıyla toplantılar düzenlediler. Bir fisyon bombasının teorik olarak mümkün olduğunu geçici olarak doğruladılar.[27]
Saf uranyum-235'in özellikleri, tıpkı Glenn Seaborg ve ekibi tarafından Şubat 1941'de izole edilen plütonyumun özellikleri gibi, nispeten bilinmiyordu. Temmuz 1942 konferansındaki bilim insanları, uranyum-238 atomlarının uranyum-235'in fisyonundan yayılan nötronları emdiği nükleer reaktörlerde plütonyum üretmeyi öngördüler. Bu noktada henüz bir reaktör inşa edilmemişti ve siklotronlardan yalnızca çok küçük miktarlarda plütonyum elde edilebiliyordu.[10] Aralık 1943'e gelindiğinde bile, yalnızca iki miligram üretilmişti.[28] Fisyonlanabilir malzemeyi kritik bir kütleye getirmenin birçok yolu vardı. En basiti, nötronları içe doğru odaklamak ve reaksiyona giren kütleyi bir arada tutarak verimliliğini artırmak için "kurcalayıcı" yoğunlukta bir malzemeyle bir "aktif malzeme" küresine "silindirik bir tıkaç" fırlatmaktı.[29] Ayrıca Richard C. Tolman tarafından önerilen ilkel bir "içe doğru patlama" biçimi olan sferoitleri içeren tasarımları ve bombanın patlaması sırasında verimliliğini artırmak için oto-katalitik yöntemlerin olasılığını araştırdılar.[30]
Fisyon bombası fikri teorik olarak kesinleştikçe (en azından daha fazla deneysel veri elde edilene kadar), Edward Teller daha güçlü bir bombanın, yani artık genellikle "hidrojen bombası" olarak anılan "süper" bombanın tartışılmasını talep etti. Bu bomba, patlayan bir fisyon bombasının gücünü kullanarak döteryum ve trityumda bir nükleer füzyon reaksiyonunu ateşleyecekti.[31] Teller ardı ardına planlar önerdi, ancak Bethe hepsini reddetti. Füzyon fikri, fisyon bombaları üretmeye odaklanmak için bir kenara bırakıldı.[32] Teller, bir atom bombasının, azot çekirdeklerinin varsayımsal bir füzyon reaksiyonu nedeniyle atmosferi "tutuşturabileceği" varsayımsal olasılığını ortaya attı.[b] Bethe, bunun "son derece düşük bir ihtimal" olduğunu hesapladı.[34] Teller'ın da ortak yazarlığını yaptığı bir savaş sonrası raporunda, "atmosferin bir bölümünün ısıtıldığı sıcaklık ne olursa olsun, kendi kendini yayan bir nükleer reaksiyon zincirinin başlamasının muhtemel olmadığı" sonucuna varılmıştır.[35] Serber'in anlatımında, Oppenheimer bu senaryonun olasılığından Arthur Compton'a bahsetmiş ve Compton "bu konuda susacak kadar aklı başında değildi. Bu bir şekilde Washington'a gönderilen bir belgeye girmişti" ve "asla rafa kaldırılmamıştı".[c]
Organizasyon
[değiştir | kaynağı değiştir]Manhattan Bölgesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Mühendis Şefi Tümgeneral Eugene Reybold, Haziran 1942'de projenin ordu kısmını yönetmesi için Albay James C. Marshall'ı seçti. Marshall, Washington, D.C.'de bir irtibat ofisi kurdu ancak geçici karargahını New York'ta, Mühendisler Birliği'nin Kuzey Atlantik Bölümü'nden idari destek alabileceği 270 Broadway'de kurdu. Bu ofis, projenin ana yüklenicisi Stone & Webster'ın Manhattan ofisine ve Columbia Üniversitesi'ne yakındı. Eski görev yeri olan Syracuse Bölgesi'nden personel alma izni vardı. O da yardımcısı olan Yarbay Kenneth Nichols ile işe başladı.[37][38]
Görevinin büyük bir kısmı inşaatla ilgili olduğundan, Marshall, Mühendisler Birliği İnşaat Bölümü başkanı Tümgeneral Thomas M. Robbins ve yardımcısı Albay Leslie Groves ile işbirliği içinde çalıştı. Reybold, Somervell ve Styer projeye "İkame Malzemelerin Geliştirilmesi" adını vermeye karar verdiler, ancak Groves bunun dikkat çekeceğini düşündü. Mühendis bölgeleri normalde bulundukları şehrin adını taşıdığından, Marshall ve Groves Manhattan Bölgesi adını vermeyi kabul ettiler. Reybold bu bölgeyi resmi olarak 13 Ağustos'ta kurdu. Gayri resmi olarak ise Manhattan Mühendis Bölgesi veya MED (Manhattan Engineer District) olarak da biliniyordu. Diğer bölgelerin aksine, coğrafi sınırları yoktu ve Marshall bir bölüm mühendisi yetkisine sahipti. Development of Substitute Materials projenin resmi kod adı olarak kaldı, ancak zamanla bu kod adının yerini "Manhattan" aldı.[38][39]
Marshall daha sonra şunu kabul etti: "Atom fisyonunu hiç duymamıştım ama dört tesis bir yana, 90 milyon dolara 1 tanesini bile inşa edemeyeceğimizi biliyordum."[40] Nichols'un yakın zamanda Pensilvanya'da inşa ettiği tek bir TNT santrali 128 milyon dolara mal olmuştu.[41] Groves'un bir organizatöre on ila bin misafir için hazırlık yapmasını söylemeye benzettiği, en yakın büyüklük sırasına göre yapılan tahminlerden de etkilenmediler.[42] Stone & Webster'dan bir yerölçüm ekibi zaten üretim tesisleri için bir saha araştırmıştı. War Production Board, Tennessee Valley Authority'nin bol miktarda elektrik enerjisi sağlayabileceği ve nehirlerin reaktörler için soğutma suyu sağlayabileceği izole bir bölge olan Knoxville, Tennessee civarında yerler önerdi. Birkaç yeri inceledikten sonra araştırma ekibi, Elza, Tennessee yakınlarında bir yer seçti. Conant, santralin hemen satın alınmasını önerdi, Styer kabul etti, ancak Marshall, Conant'ın reaktör deneylerinin sonuçlarını bekleyerek zaman kaybetti.[43] Beklenen süreçlerden yalnızca Lawrence'ın elektromanyetik ayrımı, inşaatın başlaması için yeterince gelişmiş görünüyordu.[44]
Marshall ve Nichols gerekli kaynakları toplamaya başladı. İlk adım, proje için yüksek öncelik derecesi elde etmekti. En yüksek derecelendirmeler azalan sırayla AA-1'den AA-4'e kadardı, acil durumlar için ayrılmış özel bir AAA derecelendirmesi de vardı. AA-1 ve AA-2 derecelendirmeleri temel silahlar ve teçhizat içindi, bu nedenle Hizmetler ve Tedarik'in ihtiyaçlar ve kaynaklar konusunda genelkurmay başkan yardımcısı Albay Lucius D. Clay, atayabileceği en yüksek derecelendirmenin AA-3 olduğunu düşündü, ancak ihtiyaç duyulması halinde kritik malzemeler için talep üzerine AAA derecelendirmesi vermeye istekliydi.[45] Ama Nichols ve Marshall hayal kırıklığına uğradılar çünkü daha önce Nichols'un Pensilvanya'daki TNT fabrikasına verilen derece de AA-3'tü.[46]
Askeri Politika Komitesi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Vannevar Bush, Albay Marshall'ın projenin ilerleme hızından memnun değildi[48] ve daha agresif bir liderliğin gerekli olduğunu hissetti. Harvey Bundy ve General Marshall, Somervell ve Styer ile endişelerini görüşerek, projenin kıdemli bir politika komitesi altında yürütülmesini ve tercihen Styer gibi prestijli bir yetkilinin yönetici olarak atanmasını savundu.[46]
Somervell ve Styer, görev için Groves'u seçti; General Marshall, "general" unvanının projede çalışan akademik bilim insanları üzerinde daha etkili olacağı düşünüldüğü için,[49] onun tuğgeneralliğe terfi ettirilmesini emretti.[50] Groves'un emirleri onu Reybold yerine doğrudan Somervell'in emrine verdi ve Albay Marshall artık Groves'a karşı sorumluydu.[51] Groves karargahını Washington D.C.'de, Albay Marshall'ın irtibat ofisinin bulunduğu Yeni Savaş Departmanı Binası'nda kurdu.[52] 23 Eylül 1942'de Manhattan Projesi'nin komutasını devraldı. Aynı günün ilerleyen saatlerinde, Stimson tarafından çağrılan ve Bush (yedek olarak Conant ile birlikte), Styer ve Tümamiral William R. Purnell'den oluşan ve Üst Politika Grubu'na karşı sorumlu bir Askeri Politika Komitesi kuran bir toplantıya katıldı.[50] Tolman ve Conant daha sonra Groves'un bilimsel danışmanları olarak atandılar.[53]
19 Eylül'de Groves, War Production Board başkanı Donald Nelson'a giderek, gerektiğinde AAA derecelendirmesi vermek için geniş yetki istedi. Nelson başlangıçta direndi, ancak Groves Başkan'a gitmekle tehdit ettiğinde hemen pes etti.[54] Groves, gerekli olmadıkça AAA derecelendirmesini kullanmayacağına söz verdi. Kısa süre sonra, projenin rutin gereksinimleri için AAA derecelendirmesinin çok yüksek, AA-3 derecelendirmesinin ise çok düşük olduğu ortaya çıktı. Uzun bir seferberliğin ardından Groves nihayet 1 Temmuz 1944'te AA-1 yetkisini aldı.[55] Groves'a göre, "Washington'da en yüksek önceliğin öneminin farkına vardınız. Roosevelt yönetiminde önerilen hemen hemen her şey en yüksek önceliğe sahip olacaktı. Bu yaklaşık bir iki hafta sürerdi ve ardından başka bir şey en yüksek önceliğe sahip olurdu."[56]
Groves'un ilk sorunlarından biri, bombayı tasarlayıp üretecek olan Proje Y için bir yönetici bulmaktı. En olası seçenekler üç laboratuvarın yöneticileri olan Urey, Lawrence veya Arthur Compton'dı ancak onlar da bu görevden alınamazdı. Compton, bomba tasarım konseptlerine zaten aşina olan Oppenheimer'ı önerdi. Ancak Oppenheimer'ın idari deneyimi çok azdı ve Urey, Lawrence ve Compton'ın aksine, birçok bilim insanının böylesine önemli bir laboratuvarın başkanının kazanması gerektiğini düşündüğü Nobel Ödülü'nü kazanmamıştı. Ayrıca, eşi Kitty, kız arkadaşı Jean Tatlock ve kardeşi Frank de dahil olmak üzere birçok iş arkadaşının komünist olması nedeniyle Oppenheimer'ın güvenlik durumuyla ilgili endişeler de vardı. Ekim 1942'de yapılan uzun bir görüşme, Groves ve Nichols'ı Oppenheimer'ın uzak bir bölgede laboratuvar kurmanın gerektirdiği sorunları çok iyi anladığına ve yönetici olarak atanması gerektiğine ikna etti. Groves, güvenlik gerekliliklerinden kişisel olarak feragat etti ve Oppenheimer'ın iznini 20 Temmuz 1943'te verdi.[57][58]
Birleşik Krallık ile işbirliği
[değiştir | kaynağı değiştir]İngilizler ve Amerikalılar nükleer bilgi alışverişinde bulundular ancak başlangıçta çabalarını birleştirmediler; 1940-41'de İngiliz projesi (Tube Alloys) daha büyük ve daha gelişmişti.[16] İngiliz liderliği, Ağustos 1941'de Bush ve Conant'ın ulusların atom çabalarını birleştirme teklifine başlangıçta karşı çıktı[59] ancak savaşın başlarında araştırmalarda önemli ilerlemeler kaydeden İngilizler, ekonomilerinin büyük bir kısmını savaşa ayırırken bunu geliştirmeye taşıyacak kaynaklara sahip değildi; Tube Alloys kısa sürede Amerikan mevkidaşının gerisinde kaldı.[60] İki ülkenin rolleri tersine döndü[61] ve Ocak 1943'te Conant, İngilizlere belirli alanlar dışında artık atom bilgisi almayacaklarını bildirdi.[62][63] İngilizler bağımsız bir nükleer program olasılığını araştırdı ancak bunun Avrupa'daki savaşı etkileyecek kadar zamanında hazır olamayacağına karar verdi.[64]
Mart 1943'te Conant, James Chadwick ve bir iki İngiliz bilim insanının, silah tasarım sırlarının ifşa edilmesi riskine rağmen, Los Alamos'taki bomba tasarım ekibinin onlara ihtiyaç duyacak kadar önemli olduğuna karar verdi.[65] ABD ve İngiltere'nin çabalarını koordine etmek için Birleşik Politika Komitesi'ni kuran Quebec Anlaşması'nı müzakere ettiler.[66][67] Kanada imzacı değildi, ancak Anlaşma, Kanada'nın çabaya katkısı göz önünde bulundurularak Birleşik Politika Komitesi'nde bir Kanada temsilcisinin bulunmasını sağladı.[68] Eylül 1944'ün sonlarında imzalanan, Roosevelt ve Churchill arasında Hyde Park Aide-Mémoire olarak bilinen bir anlaşma, Quebec Anlaşması'nı savaş sonrası döneme kadar uzattı ve "bir 'bomba' nihayet mevcut olduğunda, olgun bir değerlendirmeden sonra, Japonlara karşı kullanılabilir ve teslim olana kadar bu bombardımanın tekrarlanacağı konusunda Japonlara uyarıda bulunulmalıdır" önerisinde bulundu.[69][70]
Quebec Anlaşması'nın ardından işbirliği yeniden başladığında Amerikalıların ilerlemesi ve harcamaları İngilizleri hayrete düşürdü. Chadwick, Britanya'nın Manhattan Projesi'ne tam anlamıyla dahil olması için baskı yaptı ve savaş sırasında bağımsız bir İngiliz projesine dair umutlarını yitirdi.[64] Churchill'in desteğiyle Groves'un her türlü yardım talebinin yerine getirilmesini sağlamaya çalıştı.[71] Aralık 1943'te Amerika Birleşik Devletleri'ne gelen İngiliz Misyonu arasında Niels Bohr, Otto Frisch, Klaus Fuchs, Rudolf Peierls ve Ernest Titterton yer alıyordu.[72] 1944'ün başlarında daha fazla bilim insanı geldi. Gaz difüzyonu konusunda görevlendirilenler 1944 sonbaharında ayrılırken, Berkeley'de Lawrence ile birlikte Oliphant'ın emrinde çalışan otuz beş kişi mevcut laboratuvar gruplarına atandı ve çoğu savaşın sonuna kadar orada kaldı. Los Alamos'a gönderilen on dokuz kişi aynı zamanda esas olarak patlama ve bomba yapımıyla ilgili olan ancak plütonyumla ilgili olmayan mevcut gruplara da katıldı.[64] Quebec Anlaşması, ABD ve İngiltere'nin karşılıklı rızası olmadan nükleer silahların başka bir ülkeye karşı kullanılmayacağını belirtiyordu. Haziran 1945'te Wilson, Japonya'ya nükleer bomba atılmasının Birleşik Politika Komitesi'nin kararı olarak kaydedilmesini kabul etti.[73]
Birleşik Politika Komitesi, uluslararası pazarlardan uranyum ve toryum cevherlerine tedarik etmek için Haziran 1944'te Groves'un başkanlığında Combined Development Agency kuruldu. Belçika Kongosu ve Kanada, dünyadaki uranyumun çoğunu Doğu Avrupa dışında tutuyordu ve Sürgündeki Belçika Hükümeti de Londra'daydı. Britanya, sınırlı Amerikan araştırması olmadan arzın çoğunu kullanamayacağından, Belçika cevherinin çoğunu Amerika Birleşik Devletleri'ne vermeyi kabul etti.[74] 1944'te Vakıf, Belçika Kongosu'nda maden işleten şirketlerden 1.560.000 kilogram (3.440.000 lb)) uranyum oksit cevheri satın aldı. ABD Hazine Bakanı Henry Morgenthau Jr.'a brifing vermekten kaçınmak için, Trust paralarını tutmak için olağan denetim ve kontrollere tabi olmayan özel bir hesap kullanıldı. 1944 ile 1947'de Vakıf'tan istifası arasında Groves toplam 37,5 milyon dolar yatırdı.[75]
Groves, İngiliz atom araştırmalarını ve İngiliz bilim insanlarının Manhattan Projesi'ne katkılarını takdir etti, ancak Ağustos 1945'te Hiroşima'nın bombalanması zamanında olmasa da Amerika Birleşik Devletleri'nin onlarsız da başarılı olabileceğini belirtti.[76] Britanya'nın savaş zamanı katılımı, 1946 McMahon Yasası'nın Amerikan nükleer işbirliğini geçici olarak sona erdirdiği savaştan sonra Birleşik Krallık'ın bağımsız nükleer silah programının başarısı için çok önemliydi.[64]
Proje sahaları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Oak Ridge
[değiştir | kaynağı değiştir]
Projeyi devralmasının ertesi günü Groves, Albay Marshall'la birlikte önerilen alanı incelemek için Tennessee'ye gitti ve Groves bundan etkilendi.[78][79] 29 Eylül 1942'de, Amerika Birleşik Devletleri Savaş Müsteşarı Robert P. Patterson, Mühendisler Birliği'ne 3 buçuk milyon dolar maliyetle 23.000 hektar (57.000 akre) araziyi kamulaştırma izni verdi verdi. Daha sonra ilave 1.200 hektar (3.000 akre) alan daha satın alındı. 7 Ekim'de yürürlüğe giren karardan yaklaşık 1.000 aile etkilendi.[80] Protestolar, yasal itirazlar ve 1943'teki Kongre soruşturması sonuç vermedi.[81] Kasım ortasına gelindiğinde polis memurları çiftlik evlerinin kapılarına tahliye duyuruları asıyordu ve inşaat müteahhitleri de satın alınan arazilere taşınıyordu.[82] Bazı ailelere, nesillerdir evleri olan çiftlikleri boşaltmaları için iki hafta önceden bildirimde bulunuldu.[83] Mart 1945'e kadar tamamlanmayan arazi ediniminin nihai maliyeti yalnızca yaklaşık 2,6 milyon dolardı; yani dönüm başına yaklaşık 47 dolardı.[84] Tennessee Valisi Prentice Cooper, Oak Ridge'i hiç kimsenin askeri izin olmadan giremeyeceği tamamen dışlanmış bir alan ilan eden bir bildiri sunulduğunda öfkeyle bunu yırttı.[85]
Başlangıçta Kingston Yıkım Alanı olarak bilinen alan, 1943'ün başlarında resmi olarak Clinton Engineer Works (CEW) olarak yeniden adlandırıldı.[86] Stone & Webster üretim tesislerine odaklanırken, mimarlık ve mühendislik firması Skidmore, Owings & Merrill 13.000 kişilik bir toplu konut projesi geliştirdi. Proje, yeni Oak Ridge kasabasının adını aldığı Black Oak Ridge'in yamaçlarında bulunuyordu.[87] Ağustos 1943'te Nichols'un, Manhattan Mühendis Bölgesi'nin başkanı olarak Marshall'ın yerini almasıyla ordunun Oak Ridge'deki varlığı arttı. İlk görevlerinden biri, ilçe merkezini Oak Ridge'e taşımaktı ancak bunu bölgenin adını değiştirmeden gerçekleştirdiler.[88] Eylül 1943'te toplumsal tesislerin idaresi, Roane-Anderson Company adlı bir yan kuruluş aracılığıyla Turner Construction'a devredildi.[89] Kimya mühendisleri, %10 ila %12 oranında zenginleştirilmiş uranyum 235 üretmeye yönelik "çılgınca çabaların" bir parçasıydı.[90] Oak Ridge'in nüfusu çok geçmeden planlananın çok ötesine geçti ve Mayıs 1945'te 75.000'e ulaştı; bu sırada Clinton Engineer Works'te 82.000 kişi,[77] Roane-Anderson'da ise 10.000 kişi çalışıyordu.[89]
Los Alamos
[değiştir | kaynağı değiştir]
Project Y'nin Oak Ridge'e taşınması fikri değerlendirildi ancak gözden uzak bir yerde olması gerektiğine karar verildi. Oppenheimer'ın tavsiyesi üzerine uygun bir yer arayışı, Oppenheimer'ın bir çiftliğe sahip olduğu Albuquerque, New Mexico civarına kadar daraltıldı.[91] 16 Kasım 1942'de Oppenheimer, Groves, Dudley ve diğerleri Los Alamos Ranch School çevresini gezdiler. Oppenheimer, projede çalışanlara ilham vereceğini umduğu doğal güzelliğini öne sürerek bu alanı güçlü bir şekilde tercih ettiğini ifade etti.[92][93] Mühendisler erişim yolunun zayıf olması ve su kaynağının yeterli olup olmayacağı konusunda endişeliydi ancak bunun dışında bu bölgenin ideal olduğunu düşünüyorlardı.[94]
Patterson, 25 Kasım 1942'de bölgenin satın alınmasını onayladı ve 3.600 hektar (8.900 akre) dışında tamamı zaten Federal Hükûmet'e ait olan 22.000 hektar (54.000 akre) arazinin satın alınması için 440.000$ bütçe verdi.[95] Tarım Bakanı Claude R. Wickard, 45.100 dönümlük (18.300 hektar) Amerika Birleşik Devletleri Orman Servisi arazisini "askeri gereklilik devam ettiği sürece" Savaş Bakanlığı'na verdi.[96] Savaş zamanı arazi alımları sonunda toplam alan 18.509,1 hektar (45.737 akre) oldu ancak yalnızca 414.971 dolar harcandı.[95] Çalışmalar Aralık 1942'de başladı. Groves başlangıçta inşaat için 300.000 dolar ayırmıştı; bu Oppenheimer'ın öngördüğü miktardan iki kat daha fazlaydı ancak 30 Kasım 1943'te iş bittiğinde 7 milyon doların üzerinde harcama yapılmıştı.[97]
Savaş sırasında Los Alamos'a "Y Bölgesi (Site Y)" veya "Tepe (the Hill)" de deniyordu.[98] Başlangıçta buranın, Oppenheimer ve diğer araştırmacıların ordu içi çalıştıkları bir askeri laboratuvar olması planlanmıştı ancak Robert Bacher ve Isidor Rabi bu fikre karşı çıktılar ve Oppenheimer'ı diğer bilim insanlarıyla birlikte itiraz etmeye ikna ettiler. Conant, Groves ve Oppenheimer daha sonra laboratuvarın Savaş Bakanlığı ile olan sözleşmeleri kapsamında Kaliforniya Üniversitesi tarafından işletilmesini öngören bir uzlaşma tasarladılar.[99] Dorothy McKibbin, Santa Fe'deki şubeyi yönetiyordu ve burada yeni gelenlerle tanışıp onlara geçiş kartları veriyordu.[100]
Chicago
[değiştir | kaynağı değiştir]
25 Haziran 1942'de bir Ordu-OSRD konseyi, Chicago'nun güneybatısındaki Argonne Ormanı koruma alanında plütonyum üretimi için bir pilot tesis kurmaya karar verdi. Temmuz ayında Nichols, Cook County Orman Koruma Bölgesi'nden 425 hektar (1.050 akre)) bir araziyi kiraladı ve Kaptan James F. Grafton, Chicago bölge mühendisi olarak atandı. Kısa sürede operasyonların ölçeğinin bölge için çok büyük olduğu anlaşıldı ve pilot tesisin Oak Ridge'de inşa edilmesine ve bir araştırma ve test tesisinin de Chicago'da tutulmasına karar verildi.[101][102]
Argonne'daki tesisin kurulumunda yaşanan gecikmeler, Arthur Compton'un, Chicago Üniversitesi'ndeki Stagg Field tribünlerinin altına ilk nükleer reaktörü inşa etmesi için Metalurji Laboratuvarı'na yetki vermesine yol açtı. Reaktör, muazzam miktarda saflaştırılmış grafit bloklara ve hem metalik hem de toz oksit formlarında uranyuma ihtiyaç duyuyordu. O zamanlar sınırlı miktarda saf uranyum metali kaynağı vardı. Iowa Eyalet Üniversitesi'nden Frank Spedding yalnızca 900 kilo üretebildi. Derme çatma bir süreçle aceleyle üretilen Westinghouse Lamba Fabrikası tarafından ise 2.5 ton tedarik edildi. Reaktörü çevrelemek için Goodyear Tire tarafından büyük kare bir balon inşa edildi.[103][104]
2 Aralık 1942'de, Enrico Fermi liderliğindeki bir ekip, Chicago Pile-1 olarak bilinen deneysel bir reaktörde ilk yapay[d] kendi kendini idame ettiren nükleer zincir reaksiyonunu başlattı.[106] Bir reaksiyonun kendi kendini idame ettirir hale geldiği noktaya "kritik nokta" adı verildi. Compton, başarıyı Washington, D.C.'deki Conant'a şifreli bir telefon görüşmesiyle bildirdi ve "İtalyan denizci [Fermi] yeni dünyaya yeni ayak bastı." dedi.[107][e]
Ocak 1943'te Grafton'ın halefi Binbaşı Arthur V. Peterson, yoğun nüfuslu bir bölge için reaktörün işletilmesini çok tehlikeli bulduğundan, Chicago Pile-1'in sökülüp ormanlık alandaki A Sahası'nda yeniden monte edilmesini emretti.[108] A Sahası, üniversitedeki Metalurji Laboratuvarı'nın gizli bir uzantısı olarak bilimsel araştırmalarına devam etti. İlk ağır su reaktörü olan Chicago Pile-3 de 15 Mayıs 1944'te bu sahada kritik bir duruma geldi.[109][110] Savaştan sonra, A Sahası'ndaki operasyonlar yaklaşık 9,7 kilometre (6,0 mi) uzaklıktaki Argonne Ulusal Laboratuvarı'nın şu anki yeri olan DuPage County'ye taşındı.[102]
Hanford
[değiştir | kaynağı değiştir]Aralık 1942'ye gelindiğinde, büyük bir nükleer kaza ihtimaline karşı Oak Ridge'in bile büyük bir nüfus merkezine (Knoxville) çok yakın olduğu endişeleri vardı. Groves, Kasım 1942'de plütonyum üretim kompleksinin inşası için ana yüklenici olarak DuPont'u işe aldı. Şirketin Başkanı Walter S. Carpenter Jr. hiçbir şekilde kâr amacı gütmüyordu; yasal nedenlerle bir dolarlık sembolik bir ücret üzerinde anlaşmaya varıldı.[111]
DuPont, sahanın Oak Ridge'deki mevcut uranyum üretim tesisinden uzakta olmasını önerdi.[112] Aralık 1942'de Groves, Albay Franklin Matthias ve DuPont mühendislerini potansiyel sahaları araştırmaları için görevlendirdi. Matthias, Richland, Washington yakınlarındaki Hanford Sahası'nın "neredeyse her açıdan ideal" olduğunu bildirdi. İzole edilmişti ve reaktörleri soğutmak için yeterli su sağlayabilen Columbia Nehri'nin yakınındaydı. Groves, Ocak ayında sahayı ziyaret etti ve "Site W" kod adlı Hanford Mühendislik Tesisleri'ni (HEW, Hanford Engineering Works) kurdu.[113]
Müsteşar Patterson, 9 Şubat'ta 430.000 akre (170.000 ha) arazinin satın alınması için 5 milyon dolar tahsis ederek onayını verdi. Federal hükümet, yakın yerleşim yerlerinde yaşayan yaklaşık 1.500 sakinin yanı sıra bölgeyi kullanan Wanapum ve diğer kabileleri başka yerlere yerleştirdi. Çiftçiler arasında, ekilmiş olan ürünler için tazminat konusunda bir anlaşmazlık çıktı. Programların izin verdiği yerlerde, Ordu ürünlerin hasat edilmesine izin verdi ancak bu her zaman mümkün olmuyordu.[113] Arazi satın alma süreci uzadı ve Aralık 1946'da Manhattan Projesi'nin sona ermesinden önce tamamlanamadı.[114]
Anlaşmazlık çalışmaları geciktirmedi. Metalurji Laboratuvarı ve DuPont'taki reaktör tasarımındaki ilerleme, projenin kapsamını doğru bir şekilde öngörmek için yeterince ilerlememiş olsa da, Nisan 1943'te tahmini 25.000 işçi için tesislere başlandı ve bunların yarısının şantiyede yaşaması bekleniyordu. Temmuz 1944'e gelindiğinde, yaklaşık 1.200 bina inşa edilmişti ve inşaat kampında yaklaşık 51.000 kişi yaşıyordu. Bölge mühendisi olarak Matthias, şantiyenin genel kontrolünü elinde tutuyordu.[115] Zirve döneminde, inşaat kampı Washington eyaletinin üçüncü en kalabalık kasabasıydı.[116] Hanford, Chicago şehrinden daha fazla, 900'den fazla otobüsten oluşan bir filo işletiyordu.[117] Los Alamos ve Oak Ridge gibi, Richland da erişimi kısıtlı, kapılı bir yerleşim yeriydi ancak daha çok tipik bir savaş zamanı Amerikan kasabasına benziyordu: askeri profil daha düşüktü ve yüksek çitler ve bekçi köpekleri gibi fiziksel güvenlik unsurları daha az belirgindi.[118]
Kanada sahaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Kanada, uranyum ve plütonyumun araştırılmasını, çıkarılmasını ve üretimini sağladı ve Kanadalı bilim insanları Los Alamos'ta çalıştı.[119][120]
Etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Kanada'da proje kapsamında Port Radium'daki uraninit işleyen Eldorado Maden ocağı'nda hiçbir önlem alınmadan ve radyoaktif bilgilendirme yapılmadan 1942 yılından 1960 yılına kadar çalıştırılan ve radyoaktif cevheri bez çuvallarla taşıttırılan Deline (Délı̨ne) kabilesinden Kızılderili Sahtular arasında kanser sonucu ölümler baş göstermiş ve Deline köyünün bütün yetişkin erkekleri ölmüş ve köyün adı "Dullar Köyü" (village of widows) olarak anılmaya başlanmıştır. 1999 yılında Peter Blow tarafından yapılan Village of Widows adlı belgesel filmde Sahtuların maruz kaldıkları radyoaktif dehşet belgelenmiştir.[121]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- The Bomb (film)
- Oppenheimer (dizi) - 1980 TV mini dizisi
- Fat Man and Little Boy (film) - Paul Newman'ın başrolde olduğu 1989 yapımı film
- Oppenheimer (film) - Cillian Murphy'nin başrolünde oynadığı Christopher Nolan'ın 2023 yapımı filmi
- Nükleer silahlanmanın kronolojisi
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Özellikle Berkeley kampüsünde; ancak 1940 itibarıyla Kaliforniya Üniversitesi, üniversitenin tamamı ile Berkeley'deki ana kampüsü arasında resmi bir ayrım yapmamıştı. Üniversitenin çok kampüslü bir üniversite sistemine dönüşüm süreci Mart 1951'de başladı ve 1960 yılına kadar tamamlanamadı.[11]
- ^ Teller'ın en çok endişelendiği tepkime şuydu: Şablon:Nuclide + Şablon:Nuclide → Şablon:Nuclide + Şablon:Nuclide (alpha parçacığı) + 17.7 MeV.[33]
- ^ Bethe'nin anlatımına göre, bu nihai felaket olasılığı 1975 yılında H.C. Dudley'nin bir dergi makalesinde tekrar gündeme geldi. Dudley bu fikri, Pearl Buck'ın 1959'da Arthur Compton ile yaptığı bir röportajın raporundan almıştı. Bazı insanların zihnindeki endişe, Trinity testine kadar tamamen ortadan kalkmadı.[36]
- ^ Çok uzak geçmişte, yer kabuğunda doğal olarak kendiliğinden devam eden nükleer reaksiyonlar meydana gelmiştir.[105]
- ^ Burada 1492 yılında Karayiplere ulaşan İtalyan denizci Kristof Kolomb'a gönderme yapılmaktadır.
Alıntılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Jones 1985, s. 12.
- ^ a b Hewlett & Anderson 1962, ss. 16–20.
- ^ Hewlett & Anderson 1962, s. 20.
- ^ Hewlett & Anderson 1962, s. 21.
- ^ "Fermi at Columbia". physics.columbia.edu. 21 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2019.
- ^ Rhodes 1986, ss. 337–338.
- ^ "Executive Order 8807 Establishing the Office of Scientific Research and Development". 28 Haziran 1941. Erişim tarihi: 28 Haziran 2011.
- ^ a b Hewlett & Anderson 1962, ss. 40–41.
- ^ Jones 1985, s. 33.
- ^ a b Hewlett & Anderson 1962, ss. 33–35, 183.
- ^ "Past Chancellors". Berkeley Office of the Chancellor. Erişim tarihi: 16 Nisan 2018.
- ^ Rhodes 1986, ss. 322–325.
- ^ a b Hewlett & Anderson 1962, s. 42.
- ^ Hewlett & Anderson 1962, ss. 39–40.
- ^ Phelps 2010, ss. 126–128.
- ^ a b Phelps 2010, ss. 282–283.
- ^ Rhodes 1986, ss. 372–374.
- ^ Hewlett & Anderson 1962, ss. 43–44.
- ^ Jones 1985, ss. 30–32.
- ^ Jones 1985, s. 35.
- ^ Williams 1960, ss. 3–4.
- ^ a b c Jones 1985, ss. 37–39.
- ^ Nichols 1987, ss. 32.
- ^ Jones 1985, ss. 35–36.
- ^ Rhodes 1986, s. 416.
- ^ Hewlett & Anderson 1962, s. 103.
- ^ a b Hoddeson et al. 1993, ss. 42–44
- ^ Groves 1962, s. 41.
- ^ Serber & Rhodes 1992, s. 21.
- ^ Hoddeson et al. 1993, ss. 54–56
- ^ Rhodes 1986, s. 417.
- ^ Hoddeson et al. 1993, ss. 44–45
- ^ Bethe 1991, s. 30.
- ^ Rhodes 1986, s. 419.
- ^ Konopinski, E. J; Marvin, C.; Teller, Edward (1946). "Ignition of the Atmosphere with Nuclear Bombs" (PDF). Los Alamos National Laboratory. Erişim tarihi: 23 Kasım 2008.
- ^ Bethe 1991, ss. xi, 30.
- ^ Broad, William J. (30 Ekim 2007). "Why They Called It the Manhattan Project". The New York Times. Erişim tarihi: 27 Ekim 2010.
- ^ a b Jones 1985, ss. 41–44.
- ^ Sullivan 2016, ss. 86–87.
- ^ Fine & Remington 1972, s. 652.
- ^ Nichols 1987, s. 174.
- ^ Groves 1962, s. 40.
- ^ Hewlett & Anderson 1962, ss. 76–78.
- ^ Fine & Remington 1972, s. 654.
- ^ Jones 1985, ss. 57–61.
- ^ a b Fine & Remington 1972, s. 657.
- ^ "Science:Atomic Footprint". Time. 17 Eylül 1945. 18 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi19 Ocak 2022.
- ^ Hewlett & Anderson 1962, s. 81.
- ^ Groves 1962, ss. 4–5.
- ^ a b Jones 1985, ss. 74–77.
- ^ Fine & Remington 1972, ss. 659–661.
- ^ Groves 1962, ss. 27–28.
- ^ Groves 1962, ss. 44–45.
- ^ Groves 1962, ss. 22–23.
- ^ Jones 1985, ss. 80–82.
- ^ Ermenc 1989, s. 238.
- ^ Groves 1962, ss. 61–63.
- ^ Nichols 1987, ss. 72–73.
- ^ Farmelo 2013, ss. 188–195.
- ^ Bernstein 1976, ss. 206–208.
- ^ Villa 1981, ss. 144–145.
- ^ Stacey 1970, s. 517.
- ^ Bernstein 1976, s. 211.
- ^ a b c d Fakley, Dennis C. (Winter–Bahar 1983). "The British Mission". Los Alamos Science (7): 186-189.
- ^ Bernstein 1976, ss. 213.
- ^ Gowing 1964, ss. 168–173.
- ^ Bernstein 1976, ss. 216–217.
- ^ Jones 1985, s. 296.
- ^ "Hyde Park Aide-Mémoire (18 September 1944)". Atomic Heritage Foundation. 2022.
- ^ Gowing (1964), ss. 340–342.
- ^ Gowing 1964, ss. 242–244.
- ^ Hunner 2004, s. 26.
- ^ Gowing 1964, s. 372.
- ^ Bernstein 1976, ss. 223–224.
- ^ Jones 1985, ss. 90, 299–306.
- ^ Groves 1962, s. 408.
- ^ a b Johnson & Jackson 1981, ss. 168–169.
- ^ Hewlett & Anderson 1962, ss. 116–117.
- ^ Groves 1962, ss. 25–26.
- ^ Jones 1985, s. 78.
- ^ Johnson & Jackson 1981, ss. 39–43.
- ^ Fine & Remington 1972, ss. 663–664.
- ^ "Oak Ridge National Laboratory Review, Vol. 25, Nos. 3 and 4, 2002". ornl.gov. 25 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2010.
- ^ Jones 1985, ss. 327–328.
- ^ Johnson & Jackson 1981, s. 49.
- ^ Johnson & Jackson 1981, s. 8.
- ^ Johnson & Jackson 1981, ss. 14–17.
- ^ Jones 1985, s. 88.
- ^ a b Jones 1985, ss. 443–446.
- ^ William J. (Bill) Wilcox Jr., Oak Ridge City Historian, Retired Technical Director for the Oak Ridge Y-12 & K-25 Plants, 11 November 2007, Early Days of Oak Ridge and Wartime Y-12, Retrieved 22 November 2014
- ^ Jones 1985, ss. 83–84.
- ^ Fine & Remington 1972, ss. 664–665.
- ^ "50th Anniversary Article: Oppenheimer's Better Idea: Ranch School Becomes Arsenal of Democracy". Los Alamos National Laboratory. 20 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2011.
- ^ Groves 1962, ss. 66–67.
- ^ a b Jones 1985, ss. 328–331.
- ^ "Secretary of Agriculture granting use of land for Demolition Range" (PDF). Los Alamos National Laboratory. 8 Nisan 1943. 20 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Nisan 2011.
- ^ Hunner 2004, ss. 31–32.
- ^ Hunner 2004, s. 29.
- ^ Hewlett & Anderson 1962, ss. 230–232.
- ^ Conant 2005, ss. 58–61.
- ^ Jones 1985, ss. 67–71.
- ^ a b "Site A/Plot M, Illinois, Decommissioned Reactor Site Fact Sheet" (PDF). 26 Ekim 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2012.
- ^ "FRONTIERS Research Highlights 1946–1996" (PDF). Office of Public Affairs, Argonne National Laboratory. 1996. s. 11. doi:10.2172/770687. OSTI 770687. 17 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Haziran 2024.
- ^ Walsh, John (19 Haziran 1981). "A Manhattan Project Postscript" (PDF). Science. 212 (4501): 1369-1371. Bibcode:1981Sci...212.1369W. doi:10.1126/science.212.4501.1369. ISSN 0036-8075. PMID 17746246. 29 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)23 Mart 2013.
- ^ Libby 1979, ss. 214–216.
- ^ "CP-1 (Chicago Pile 1 Reactor)". Argonne National Laboratory; U.S. Department of Energy. Erişim tarihi: 12 Nisan 2013.
- ^ Compton 1956, s. 144.
- ^ Jones 1985, ss. 195–196.
- ^ Holl, Hewlett & Harris 1997, s. 428.
- ^ Fermi, Enrico (1946). "The Development of the first chain reaction pile". Proceedings of the American Philosophical Society. 90 (1): 20-24. JSTOR 3301034.
- ^ Groves 1962, ss. 58–59.
- ^ Groves 1962, ss. 68–69.
- ^ a b Jones 1985, ss. 108–111.
- ^ Jones 1985, s. 342.
- ^ Jones 1985, ss. 452–457.
- ^ Thayer 1996, s. 16.
- ^ Jones 1985, s. 401.
- ^ Jones 1985, ss. 463–464.
- ^ Commission, Canadian Nuclear Safety. "Canada's historical role in developing nuclear weapons". www.cnsc-ccsn.gc.ca. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2024.
- ^ Dawson, Tyler (24 Temmuz 2023). "Canada's contributions to the atomic bomb developed by Oppenheimer". National Post. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2024.
- ^ Deline Uranium Team, 2005
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bernstein, Barton J. (June 1976). "The Uneasy Alliance: Roosevelt, Churchill, and the Atomic Bomb, 1940–1945". The Western Political Quarterly. University of Utah. 29 (2): 202-230. doi:10.2307/448105. JSTOR 448105.
- Campbell, Richard H. (2005). The Silverplate Bombers: A History and Registry of the Enola Gay and Other B-29s Configured to Carry Atomic Bombs. Jefferson, North Carolina: McFarland & Company. ISBN 0-7864-2139-8. OCLC 58554961.
- Conant, Jennet (2005). 109 East Palace: Robert Oppenheimer and the Secret City of Los Alamos
. New York: Simon & Schuster. ISBN 0-7432-5007-9. - Farmelo, Graham (2013). Churchill's bomb: How the United States overtook Britain in the first nuclear arms race. Basic Books. ISBN 0465021956.
- Fine, Lenore; Remington, Jesse A. (1972). The Corps of Engineers: Construction in the United States (PDF). Washington, DC: United States Army Center of Military History. OCLC 834187. 27 Eylül 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2013.
- Frisch, David H. (June 1970). "Scientists and the Decision to Bomb Japan". Bulletin of the Atomic Scientists. Educational Foundation for Nuclear Science. 26 (6): 107-115. doi:10.1080/00963402.1970.11457835. ISSN 0096-3402.
- Gilbert, Keith V. (1969). History of the Dayton Project (PDF). Miamisburg, OH: Mound Laboratory, Atomic Energy Commission. OCLC 650540359. 12 Nisan 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2014.
- Gosling, Francis George (1994). The Manhattan Project: Making the Atomic Bomb. Washington, DC: US Department of Energy, History Division. OCLC 637052193.
- Gowing, Margaret (1964). Britain and Atomic Energy, 1935–1945. Londra: Macmillan Publishing. OCLC 3195209.
- Grodzins, Morton; Rabinowitch, Eugene, (Ed.) (1963). The Atomic Age: Scientists in National and World Affairs. New York: Basic Book Publishing. OCLC 15058256.
- Hewlett, Richard G.; Anderson, Oscar E. (1962). The New World, 1939–1946 (PDF). University Park: Pennsylvania State University Press. OCLC 637004643. Erişim tarihi: 26 Mart 2013.
- Hewlett, Richard G.; Duncan, Francis (1969). Atomic Shield, 1947–1952. A History of the United States Atomic Energy Commission, no. 2. University Park: Pennsylvania State University Press. ISBN 0-520-07187-5. OCLC 3717478.
- Holl, Jack M.; Hewlett, Richard G.; Harris, Ruth R. (1997). Argonne National Laboratory, 1946–96. University of Illinois Press. ISBN 978-0-252-02341-5.
- Holloway, David (1994). Stalin and the Bomb: The Soviet Union and Atomic Energy, 1939–1956. New Haven, Connecticut: Yale University Press. ISBN 0-300-06056-4. OCLC 29911222.
- Howes, Ruth H.; Herzenberg, Caroline L. (1999). Their Day in the Sun: Women of the Manhattan Project. Philadelphia: Temple University Press. ISBN 1-56639-719-7. OCLC 49569088.
- Hunner, Jon (2004). Inventing Los Alamos: The Growth of an Atomic Community. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-3891-6. OCLC 154690200.
- Johnson, Charles; Jackson, Charles (1981). City Behind a Fence: Oak Ridge, Tennessee, 1942–1946. Knoxville: University of Tennessee Press. ISBN 0-87049-303-5. OCLC 6331350.
- Jones, Vincent (1985). Manhattan: The Army and the Atomic Bomb (PDF). Washington, D.C.: United States Army Center of Military History. OCLC 10913875. 28 Eylül 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2013.
- Jungk, Robert (1958). Brighter than a Thousand Suns: A Personal History of the Atomic Scientists. New York: Harcourt Brace. OCLC 181321.
- O'Brien, Phillips Payson (2015). How the War Was Won. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-01475-6. OCLC 907550561.
- Phelps, Stephen (2010). The Tizard Mission: the Top-Secret Operation that Changed the Course of World War II. Yardley, PA: Westholme. ISBN 978-1-59416-116-2. OCLC 642846903.
- Rhodes, Richard (1986). The Making of the Atomic Bomb. New York: Simon & Schuster. ISBN 0-671-44133-7. OCLC 13793436.
- Sklar, Morty, (Ed.) (1984). Nuke-Rebuke: Writers & Artists Against Nuclear Energy & Weapons. The Contemporary anthology series. Iowa City: The Spirit That Moves Us Press. ISBN 978-0-930370-16-9. OCLC 973585699.
- Stacey, C. P. (1970). Arms, Men and Government: The War Policies of Canada, 1939–1945 (PDF). The Queen's Printer by authority of the Minister of National Defence. OCLC 610317261. 20 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2012.
- Sullivan, Neil J. (2016). The Prometheus Bomb: The Manhattan Project and Government in the Dark. Lincoln: University of Nebraska Press. ISBN 978-1-61234-815-5.
- Sweeney, Michael S. (2001). Secrets of Victory: The Office of Censorship and the American Press and Radio in World War II. Chapel Hill: University of North Carolina Press. ISBN 0-8078-2598-0.
- Villa, Brian L. (1981). "Chapter 11: Alliance Politics and Atomic Collaboration, 1941–1943". Sidney, Aster (Ed.). The Second World War as a National Experience: Canada. The Canadian Committee for the History of the Second World War, Department of National Defence. OCLC 11646807. Erişim tarihi: 8 Aralık 2014.
- Walker, J. Samuel (2009). The Road to Yucca Mountain: The Development of Radioactive Waste Policy in the United States. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-26045-0. OCLC 276274684.
- Wellerstein, Alex (2021). Restricted Data: The History of Nuclear Secrecy in the United States. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-02038-9. OCLC 1178870332.
- Williams, Mary H. (1960). Chronology 1941–1945. Washington, DC: Office of the Chief of Military History, Department of the Army. OCLC 1358166.
Teknik geçmiş
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ahnfeldt, Arnold Lorentz, (Ed.) (1966). Radiology in World War II. Washington, DC: Office of the Surgeon General, Department of the Army. OCLC 630225.
- Baker, Richard D.; Hecker, Siegfried S.; Harbur, Delbert R. (1983). "Plutonium: A Wartime Nightmare but a Metallurgist's Dream" (PDF). Los Alamos Science (Winter/Spring): 142-15122 Kasım 2010.
- Ermenc, Joseph J., (Ed.) (1989). Atomic Bomb Scientists: Memoirs, 1939–1945. Westport, Connecticut & London: Meckler. ISBN 978-0-88736-267-5. (1967 interview with Groves)
- Hanford Cultural and Historic Resources Program (2002). History of the Plutonium Production Facilities, 1943–1990. Richland, WA: Pacific Northwest National Laboratory. OCLC 52282810.
- Hansen, Chuck (1995a). Volume I: The Development of US Nuclear Weapons. Swords of Armageddon: US Nuclear Weapons Development since 1945. Sunnyvale, CA: Chukelea Publications. ISBN 978-0-9791915-1-0. OCLC 231585284.
- Hansen, Chuck (1995b). Volume V: US Nuclear Weapons Histories. Swords of Armageddon: US Nuclear Weapons Development since 1945. Sunnyvale, CA: Chukelea Publications. ISBN 978-0-9791915-0-3. OCLC 231585284.
- Hawkins, David; Truslow, Edith C.; Smith, Ralph Carlisle (1961). Manhattan District history, Project Y, the Los Alamos story, Vol. 2. Los Angeles: Tomash Publishers. doi:10.2172/1087645. OSTI 1087645.
Originally published as Los Alamos Report LAMS-2532
- Hoddeson, Lillian; Henriksen, Paul W.; Meade, Roger A.; Westfall, Catherine L. (1993). Critical Assembly: A Technical History of Los Alamos During the Oppenheimer Years, 1943–1945. New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-44132-2. OCLC 26764320.
- Home, R. W.; Low, Morris F. (September 1993). "Postwar Scientific Intelligence Missions to Japan". Isis. 84 (3): 527-537. doi:10.1086/356550. JSTOR 235645.
- Kemp, R. Scott (April 2012). "The End of Manhattan: How the Gas Centrifuge Changed the Quest for Nuclear Weapons". Technology and Culture. 53 (2): 272-305. doi:10.1353/tech.2012.0046. ISSN 0040-165X.
- Ruhoff, John; Fain, Pat (June 1962). "The First Fifty Critical days". Mallinckrodt Uranium Division News. 7 (3 and 4). 30 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi30 Ekim 2010.
- Sandia (1967). The History of the Mk4 Bomb. Sandia National Laboratory. Erişim tarihi: 11 Kasım 2019.
- Serber, Robert; Rhodes, Richard (1992). The Los Alamos Primer: The First Lectures on How to Build an Atomic Bomb. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0-520-07576-4. OCLC 23693470. (Available on Wikimedia Commons)
- Smyth, Henry DeWolf (1945). Atomic Energy for Military Purposes: the Official Report on the Development of the Atomic Bomb under the Auspices of the United States Government, 1940–1945. Princeton, NJ: Princeton University Press. OCLC 770285.
- Thayer, Harry (1996). Management of the Hanford Engineer Works In World War II: How the Corps, DuPont and the Metallurgical Laboratory Fast Tracked the Original Plutonium Works. New York: American Society of Civil Engineers Press. ISBN 978-0-7844-0160-6. OCLC 34323402.
- Waltham, Chris (20 Haziran 2002). An Early History of Heavy Water. Department of Physics and Astronomy, University of British Columbia. arXiv:physics/0206076
. Bibcode:2002physics...6076W. - Weinberg, Alvin M. (21 Temmuz 1961). "Impact of Large-Scale Science on the United States". Science. New Series. 134 (3473): 161-164. Bibcode:1961Sci...134..161W. doi:10.1126/science.134.3473.161. JSTOR 1708292. PMID 17818712.
Projedeki personellerin anlatımları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bethe, Hans A. (1991). The Road from Los Alamos. New York: Simon and Schuster. ISBN 0-671-74012-1. OCLC 22661282.
- Compton, Arthur (1956). Atomic Quest. New York: Oxford University Press. OCLC 173307.
- Goudsmit, Samuel A. (1947). Alsos. New York: Henry Schuman. OCLC 8805725.
- Groves, Leslie (1962). Now it Can be Told: The Story of the Manhattan Project. New York: Harper & Row. OCLC 537684.
- Libby, Leona Marshall (1979). Uranium People. New York: Charles Scribner's Sons. ISBN 0-684-16242-3. OCLC 4665032.
- Nichols, Kenneth David (1987). The Road to Trinity: A Personal Account of How America's Nuclear Policies Were Made. New York: William Morrow and Co. ISBN 0-688-06910-X. OCLC 15223648.
- Wallace, Henry (1973). The Price of Vision: The Diary of Henry A. Wallace, 1942–1946. Boston: Houghton Mifflin Company. ISBN 978-0-395-17121-9. OCLC 627817.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
| Manhattan Projesi ile ilgili kütüphane kaynakları |
- "The Atomic Bomb and the End of World War II, A Collection of Primary Sources". George Washington University. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2011.
- "Atomic Heritage Foundation". Atomic Heritage Foundation. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2011.
- "Voices of the Manhattan Project". Atomic Heritage Foundation. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. — Features hundreds of audio/visual interviews with Manhattan Project veterans.
- "History Center: Los Alamos National Laboratory". Los Alamos National Laboratory. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2011.
- "ORNL: The first 50 Years: History of ORNL". ORNL Review. 25 (3). 2 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi13 Ekim 2015.
- Manhattan Project and Allied Scientists Collections at the University of Chicago Special Collections Research Center
- Chadwick, Mark B. (3 Aralık 2021). "Nuclear Science for the Manhattan Project and Comparison to Today's ENDF Data". Nuclear Technology. 207 (sup1): S24-S61. arXiv:2103.05727 . doi:10.1080/00295450.2021.1901002.
| İnsanlar |  | |
|---|---|---|
| Askeri tesisler | ||
| Ayrıca bakınız |
| |
- Manhattan Projesi
- 1942'de Amerika Birleşik Devletleri'nde kurulan oluşumlar
- Amerikan gizli hükûmet programları
- Hiroşima ve Nagasaki'ye atom bombası saldırısı
- Patlayıcı mühendisliği
- Manhattan Projesi'nin Tarihi
- II. Dünya Savaşı sırasında Kanada'nın askerî tarihi
- II. Dünya Savaşı sırasında Birleşik Krallık'ın askerî tarihi
- II. Dünya Savaşı sırasında Amerika Birleşik Devletleri'nin askerî tarihi
- Amerika Birleşik Devletleri'nde nükleer tarihi
- Amerika Birleşik Devletleri'nin nükleer silah programı
- 1942'de kurulan projeler
- Gizli askerî programlar