Mahidevran Sultan
| Mahidevran Sultan | |
|---|---|
 Mahidevran'ın Muradiye Külliyesi'ndeki Türbesi | |
| Doğum | 1500 civarı |
| Ölüm | 3 Şubat 1581 Bursa, Osmanlı İmparatorluğu |
| Defin | Bursa Muradiye Külliyesi |
| Eş(ler)i | I. Süleyman |
| Çocuk(lar)ı | Şehzade Mustafa |
| Hanedan | Osmanlı Hanedanı |
| Dini | İslam |
Mahidevran Sultan (Osmanlıca: ماه دوران; y. 1500 - 3 Şubat 1581, Bursa)[1] veya Gülbahar Hatun (Osmanlıca: کل بھار),[2] Osmanlı padişahı I. Süleyman'ın eşi ve Şehzade Mustafa'nın annesidir. Mahidevran'ın kökeni tartışmalıdır ancak Çerkes, Arnavut veya Karadağlı olduğu iddia edilmektedir.
Osmanlı padişahı I. Selim'in hayatta kalan tek oğlu olan Saruhan Sancakbeyi Şehzade Süleyman'ın Manisa Sarayı'ndaki haremine girdi. 1515 yılında Şehzade Mustafa'yı doğurduktan sonra Mahidevran adını aldı ve saraydaki konumu yükseldi. 1520'de Süleyman'ın tahta çıkmasının ardından oğlu Şehzade Mustafa ile birlikte Konstantiniyye[3]'deki Topkapı Sarayı'na yerleşti. Süleyman'ın Hürrem Sultan ile nikâhlanmasıyla birlikte gözden düşen Mahidevran, Eski Saray'a taşındı. 1534'te Saruhan Sancakbeyi olan oğlu Şehzade Mustafa ile birlikte Saruhan'a gitti. Ardından Mustafa'nın sırasıyla Amasya ve Konya Sancakbeyliğine atanmasıyla birlikte, bu şehirlere de onunla birlikte gitti. Şehzade Mustafa, 6 Ekim 1553'te Sultan Süleyman tarafından boğduruldu.[4] Mustafa'nın cenazesi Bursa'ya gönderilirken, Mahidevran ile Mustafa'nın kızı ve cariyeleri de Bursa'ya sürüldü.
Mahidevran, oğlunun idamından sonra uzun yıllar sıkıntılı ve yoksul bir hayat yaşadı. On yıl boyunca yaşadığı evin vergilerini ödeyemedi ve borçlandı. 1558'de Hürrem Sultan'ın ölümünden sonra Süleyman, Bursa kadısı aracılığıyla Mahidevran'ın borçlarını ödedi ve ödenek bağlattı. Süleyman'dan sonra tahta çıkan II. Selim, Mahidevran'a ev satın aldı ve 1573 yılında üvey kardeşi Şehzade Mustafa'nın adına türbe yaptırdı. Maddi açıdan güvenceye kavuşan Mahidevran, oğlunun türbesinin bakımı için bir vakıf kurdu ve iki değirmen ve yüz bin dirhem gümüş para vakfetti. Süleyman'ın tüm çocuklarından daha uzun süre yaşayan Mahidevran, 3 Şubat 1581'de öldü ve oğlunun yanına defnedildi.
Ünvanı ve statüsü
[değiştir | kaynağı değiştir]Hürrem Sultan, Süleyman'ın en sevdiği ve nikâhlı eşi olurken, Mahidevran Süleyman'ın en büyük oğlunun annesi olma statüsünü korudu[5] ve evlenmemiş olmalarına rağmen bazı diplomatlar tarafından Süleyman'ın "ilk eşi" olarak anıldı.[6] Hürrem'e "sultan" ve daha sonra "haseki sultan" ünvanı verilinceye kadar, Süleyman'ın bütün eşleri "hanımefendi, kadın" anlamına gelen "hatun" ünvanına sahipti.[7] Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları kitabında Osmanlı sicil kayıtlarındaki bir pasajda kendisinden Mahidevran Hatun[a] olarak bahsedildiğini belirtmiş ve kitabında sultan ünvanını kullanmamıştır.[8] Tarihi kurgularda kendisine sık sık sultan ünvanı verilir. Ayrıca, bazen "baş kadın"[9] unvanıyla da anılır, ancak bu unvan on altıncı yüzyılda mevcut değildi.
İlk yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]1500 yılı civarında doğmuş olup, bazı kaynaklarda Çerkes[10] , bazı kaynaklarda ise Arnavut olduğu yazmaktadır.[11][1][2][12] İlk adının Bosfor olduğu iddia edilse de,[13] "Bosfor", Çerkesler arasında Taman yarımadasının ismidir, bu sebeple bazı kişiler isminin değil memleketinin Bosfor olduğunu söyler.[10] Babasının adı Bursa'daki Şehzade Mustafa Türbesi'ndeki mezar sandukası levhasında Abdullah; saray arşivindeki belgelerde ise Abdurrahman ve Abdülmennân olarak yazdığından cariye olduğu düşünülmüştür.[1][14]
Saruhan Sancak Beyi Şehzade Süleyman'ın Manisa Sarayı haremine girdi. 1515 yılında Süleyman'ın en büyük erkek çocuğu olan Mustafa'yı dünyaya getirmesinin ardından Mahidevran adını aldı.[1] 1520 eylülünde I. Selim'in vefat etmesinin ardından Süleyman'ın Osmanlı padişahı olması üzerine oğluyla birlikte İstanbul'a geldi. İki kız kardeşinin de sarayda onunla birlikte yaşadığı ve Bursa'da Muradiye Külliyesindeki Saraylar türbesine defnedilmiş oldukları düşünülür.[15]
Oğluyla sancağa çıkışı
[değiştir | kaynağı değiştir]Şehzade Mustafa yetişkinliğe ulaşınca Osmanlı geleneklerine uygun olarak Saruhan Sancak Beyi olarak görevlendirildi. Yine gelenek olduğu üzere annesi Mahidevran Sultan da oğluyla birlikte Saruhan'a gitti.[1] 6 Ekim 1553 tarihinde Süleyman, Konya'da bulunan oğlu Mustafa'yı kendisini tahttan indirmeyi planladığı inancıyla boğdurttu.[16] Mustafa'nın cenazesi Bursa'ya gönderilirken, Mahidevran ile Mustafa'nın kızı ve cariyeleri de Bursa'ya sürüldü.[1]
Bursa'daki hayatı ve ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Bursa Şer'i Mahkeme Sicilleri arasında bulunan bir belgeye göre Mahidevran Sultan, sekiz, on kişilik maiyet kadrosuyla birlikte Amasya'dan Bursa'ya sürgün edilmiştir.[17] Padişah hanımı olarak alması gereken paşmaklık toprakların vergisi kesilmiştir. On sene civarında Bursa'da yaşadığı evin kirasını ödeyemez duruma gelmiş ve birçok yere borçlanmıştır.[1][11] Süleyman diğer eşi Hürrem Sultan'ın 1558'deki ölümünden sonra, Bursa kadısı aracılığıyla Mahidevran'ın borçlarını ödetip kendisine ödenek bağlatırken; ertesi yıl bir fermanla Bursa Hisarı'nda, İmaret-i İsâ mahallesindeki Leyszâde evini kendisine aldırttı:[1]
"Gelen bilgi doğru ise hükm-i hümayunum elinize geçince o çeşit evlerin kirası günde ne ediyorsa bilgi alınıp söz konusu evlerde ne zamandan beri oturulup kirasının verilmediği hesaplanıp çıkan meblağın Hassa Harc Emininden verilmesi için ferman olunmuştu. Buna göre filan kişilerle evlere gidilip araştırma yapıldı. Günlük 10 akçe kira bedeli çıkarıldı. 9,5 yıllık kira bedeli hesaplanıp 34 bin 200 akçe ev sahiplerine ödendi."[18]
Kendisine verilen ödenekle geçinen Mahidevran, oğlu Mustafa'nın Muradiye'deki mezarının üstüne Mustafa-i Cedit Türbesi'ni yaptırırken, türbenin bakımı için evinin yanında iki değirmen ve yüz bin dirhem gümüş para vakfetti.[1] 3 Şubat 1581 tarihinde öldü ve oğlunun yanına gömüldü.[1]
Popüler kültürdeki yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]2003 yılında yayınlanan Hürrem Sultan adlı Türk televizyon dizisinde Mahidevran Sultan'ı Hatice Aslan, 2011-2014 yılları arasında yayınlanan Muhteşem Yüzyıl dizisinde ise Nur Fettahoğlu canlandırdı.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h i j Sakaoğlu, Necdet (Nisan 2012). Süleyman, Hurrem ve Diğerleri: Bir Dönemin Gerçek Hikayesi. ss. 26-27.
- ^ a b Yermolenko, Galina I. (2010). Roxolana in European Literature, History and Culture. Ashgate Publishing. ss. sf. 2. ISBN 0754667618. 16 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2012.
- ^ Schneider, A. M.; Dirimtekin, Feridun (1951-08-15). "Istanbulun Fethi". Oriens. 4 (1): 121. doi:10.2307/1579544. ISSN 0078-6527.
- ^ Lord Kinross: The Ottoman Centuries, (Nilifer Epçeli tarafından çevrildi) Altın Kitaplar, İstanbul, 2008, 978-975-21-0955-1 s. 233.
- ^ Isom-Verhaaren, Christine; Schull, Kent F. (11 Nisan 2016). Living in the Ottoman Realm: Empire and Identity, 13th to 20th Centuries (İngilizce). Indiana University Press. s. 152. ISBN 9780253019486.
- ^ John Freely (2001). Inside the Seraglio: private lives of the sultans in Istanbul. Penguin. s. 56.
The bailo also noted that Mustafa was the 'whole joy' of his mother Mahidevran, who was still Süleyman's birinci kadın, though she had been supplanted as haseki by Roxelana.
- ^ Peirce, Leslie (2019). Empress of the East: how a slave girl became queen of the Ottoman Empire. Icon Books. ISBN 978-1-78578-560-3. OCLC 1083138400.
- ^ a b Necdet Sakaoğlu, Bu Mülkün Kadın Sultanları, Oğlak Yayıncılık, 4. baskı, s. 184-186
- ^ Mahidevran is described in academic history books (incl. Harem II by M. Çağatay Uluçay, p. 45, e.g., Mustafa'nin annesi Mahidevran baş kadinin mũeadelesi gelir by Pars Tuğlacı p. 189, 315 and in Tarih Dergisi, Issue 36 by İbrahim Horoz Basımevi, eg; Mustafa'nin annesi ve Kanuni'nin baş kadin olan Mahidevran Hatun... vya Gũlbahar Sultan p. 357)
- ^ a b "Kanuni Sultan Süleyman'ın Çerkes eşi". 7 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Peirce, Leslie P. (1993). The Imperial Harem: Women and Sovereignty in the Ottoman Empire. Oxford University Press. ss. sf. 55-56. 21 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2012.
- ^ Freely, John (2000). Inside the Seraglio: private lives of the sultans in Istanbu. Penguin Books. ss. sf. 51. 13 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2012.
- ^ Uluçay, Çağatay (1985). Padişahların kadınları ve kızları. Türk Tarih Kurumu. ss. sf. 35. 13 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2012.
- ^ Uluçay, Çağatay (1985). Padişahların kadınları ve kızları. Türk Tarih Kurumu. ss. sf. 36. 28 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2014.
- ^ "Doç. Dr. Doğan Yavaş, Saraylılar ve Üç Hanım Kızlar Türbelerinde Medfun Olanlar Kimlerdir?, Bursada Zaman, 17 Kasım 2014". 5 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2014.
- ^ Sakaoğlu, Necdet; sf. 11
- ^ Kâmil Kepecioğlu
- ^ Vakıflar Mecmuası, II, 1940 sf.13 ISBN 1970'ten önce bu uygulama yoktu.