Ortogenez
Ortogenez, ortogenetik evrim, ilerlemeci evrim, evrimsel ilerleme veya ilerlemecilik, canlıların bazı içsel mekanizmalar veya bir "itici güç" nedeniyle belirli bir hedefe doğru (teleoloji) kesin bir yönde evrimleşme eğilimine sahip olduklarını öne süren terk edilmiş bir biyolojik hipotezdir.[1][2][3] Bu teoriye göre, evrimdeki dev ölçekli eğilimlerin, artan biyolojik karmaşıklık gibi mutlak hedefleri vardır. Evrimsel ilerlemenin kimi biçimlerini savunmuş öne çıkan tarihi şahsiyetler arasında Jean-Baptiste Lamarck, Pierre Teilhard de Chardin ve Henri Bergson vardır.
Ortogonez terimi Wilhelm Haacke tarafından 1893 yılında ortaya atılmış olup beş yıl sonra Theodor Eimer tarafından popülerleştirilmiştir. Ortogenez savunucuları, evrimde düzenleyici mekanizma olarak doğal seçilim kuramını reddederek, yönlendirilmiş evrimin doğrusal (düz çizgi) bir modelini benimsemişlerdir.[4] Genetiğin evrimle bütünleştiği modern sentezin ortaya çıkışıyla birlikte, ortogenez ve diğer Darwin'e alternatifler biyologlarca büyük ölçüde terk edildi ama evriminin ilerlemeci olduğu düşüncesi hala oldukça yaygındır; modern destekçileri arasında E. O. Wilson ve Simon Conway Morris yer alıyor.[5][6] Evrimsel biyolog Ernst Mayr, 1948 yılında Nature dergisinde ortogenezin "doğaüstü bir güç" anlamına geldiğini belirterek etkili bir şekilde bu terimin tabu haline gelmesini sağladı. Amerikalı paleontolog George Gaylord Simpson (1953), ortogenezi "gizemli içsel güç" olarak tanımlayarak vitalizmle ilişkilendirip eleştirmiştir.[7] Buna rağmen, birçok müze sergisi ve ders kitabı illüstrasyonları evrimin yönlendirilmiş olduğu izlenimini vermeye devam ediyor.
Biyoloji felsefecisi Michael Ruse, popüler kültürde evrim ile ilerlemenin eşanlamlı kabul edildiğini ve maymundan modern insana uzanan İlerleme Yürüyüşü görselinin kasıtsız biçimde yanıltıcı bir imge olarak yaygın şekilde taklit edildiğini kaydeder.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Özel
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bowler, Peter J. (1989). Evolution: The History of an Idea. University of California Press. ISBN 978-0-520-06385-3.
- Ruse, Michael (1996). Monad to man: the Concept of Progress in Evolutionary Biology. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-03248-4.
Genel
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Bowler 1989, ss. 268–270.
- ^ Mayr, Ernst (1988). Toward a New Philosophy of Biology: Observations of an Evolutionist. Harvard University Press. s. 499. ISBN 978-0-674-89666-6.
- ^ Ruse 1996, ss. 526–539.
- ^ Ulett, Mark A. (2014). "Making the case for orthogenesis: The popularization of definitely directed evolution (1890–1926)". Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences. 45: 124-132. doi:10.1016/j.shpsc.2013.11.009. PMID 24368232.
- ^ Ruse 1996, s. 447.
- ^ Letter from Ernst Mayr to R. H. Flower, Evolution papers, 23 January 1948
- ^ Simpson, George Gaylord (1953). Life of the Past: An Introduction to Paleontology. Yale University Press. s. 125.
Ek okuma
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bateson, William (1909). "Heredity and variation in modern lights", in Darwin and Modern Science (A.C. Seward ed.) Cambridge University Press. Chapter V.
- Dennett, Daniel (1995). Darwin'in Tehlikeli Fikri: Evrim ve Hayatın Anlamı. Alfa Yayınları (2013) 9786051068343
- Huxley, Julian (1942). Evolution: The Modern Synthesis, London: George Allen and Unwin.
- Mayr, Ernst (2002). Evrim Nedir?. Say Yayınları (2016).
- Simpson, George G. (1957). Life Of The Past: Introduction to Paleontology. Yale University Press, p. 119.
- Wilkins, John (1997). "What is macroevolution?" 13 October 2004.
