Simpatrik türleşme
| Bir dizinin parçası |
| Evrimsel biyoloji |
|---|
 |
| Kategori • Kitap |
Simpatrik türleşme, aynı coğrafi bölgede yaşayan tek bir atasal türden yeni türlerin evrilerek oluştuğu süreçtir. Simpatrik ve simpatri terimleri, evrimsel biyolojide ve biyocoğrafyada yaşam alanlarının birbirleriyle örtüştüğü, hatta aynı olduğu, en azından bu yaşam alanlarının bazı yerlerinde birlikte var olabildikleri organizmaları tanımlar. Bu organizmalar birbirleriyle yakından akraba olduğu durumlarda (örneğin kardeş türler), böyle bir dağılım simpatrik türleşmenin bir sonucu olabilir. Etimolojik olarak simpatri kelimesinin kökeni Yunanca olup συν (birlikte) ve πατρίς (vatan veya anavatan) kelimelerinden türetilmiştir.[1] Bu kavram ilk olarak, türemeyi açıklayan İngiliz evrimsel biyolog Sir Edward Bagnall Poulton tarafından, 1904 yılında icat edilmiştir.[2]
Simpatrik türleşme, türleşme olaylarını kategorilendirmede kullanılan üç geleneksel coğrafi sınıftan birisidir.[3][4] Allopatrik türleşme, coğrafi olarak yalıtılmış olan popülasyonların farklı türlere evrilmesidir. Bu modelde ıraksama (diverjans), gen alış verişi yoluyla popülasyonları genetik olarak birbirine benzer tutma eğiliminde olan gen akışının olmaması nedeniyle kolaylaşır. Parapatrik türleşme, coğrafi olarak birbirleriyle komşu olan bitişik popülasyonların farklı türlere evrilmesidir. Bu modelde ıraksama, birbirinden uzaklaşmaya başlayan grupların temas etme olanaklarının gitgide azalması ve ancak sınırlı bir şekilde eşleşerek melezleşebildiği durumlar nedeniyle ortaya çıkar. Simpatrik türleşmede, eşleşme ve melezleşme önünde herhangi coğrafi bir kısıt veya engel bulunmaz. Yukarıda sayılan bu kategoriler, ıraksayan grupların sıfırdan (simpatrik) yüzde yüze (allopatrik) kadar olan mekansal ayrılık derecelerinin bütünlüğüne dair her birisinin özel durumlarını tanımlamada kullanılır.[4]
Simpatrik türleşme çok hücreli ökaryot organizmalarda nadir olarak görülen, ancak tek bir ana türden (üreme yalıtımı yoluyla) çeşitli popülasyonların genetik ıraksamalarına yol açan ve aynı coğrafi bölgede yaşayan yeni türlerin meydana çıkmasına neden olan mantıklı bir süreç olduğu düşünülür.[5] Bakterilerde buna paralel olarak gerçekleşen simpatrik türleşme süreçleri ise (belirlenmiş ekolojik nişleri işgal eden yeni bakteri türlerinin oluşma nedeni olarak tanımlanır) daha yaygın olarak görülebilir. Bunun nedeni eşeyli üremenin bakterilerde daha az homojenleştirici etkilere sahip olması ve yatay gen transferi yoluyla bakterilerde daha hızlı genetik değişimlerin yaşanmasıdır.[6]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Türleşme
- Allopatrik türleşme
- Parapatrik türleşme
- Peripatrik türleşme
- Polimorfizm
- Poliploitlik
- Hibrit türleşmesi
- Adaptif radyasyon
- Kladistik
- Filogenetik
- Taksonomi
- Popülasyon darboğazı
- Kurucu etkisi
- Wallace etkisi
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2011.
- ^ Poulton, E. B. 1904. What is a species? Proceedings of the Entomological Society of London 1903:lxxvii-cxvi.
- ^ Futuyma, D. J. 2009. Evolution (2nd edition). Sinauer Associates, Inc.
- ^ a b Fitzpatrick, B. M., J. A. Fordyce, and S. Gavrilets. 2008. What, if anything, is sympatric speciation? Journal of Evolutionary Biology 21: 1452-1459.
- ^ Bolnick, D. I. and B. M. Fitzpatrick. 2007. Sympatric speciation: Models and empirical evidence. Annual Review of Ecology, Evolution and Systematics 38: 459-487.
- ^ King, Stansfield, Mulligan (2006). Dictionary of Genetics (7. bas.). Oxford University Press, King, Stansfield, Mulligan, 2006.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Berkeley evolution 101 (İngilizce)
