Phocas

Phocas Flavius Phocas Augustus Φωκάς
Konsül giysileri ile Phocas solidusu
Bizans İmparatoru
Hüküm süresi	602 - 610
Önce gelen	Mauricius
Sonra gelen	Herakleios
Doğum	547
Ölüm	610 Konstantinopolis
Eş(ler)i	Leontia
Çocuk(lar)ı	Domentzia
Tam adı Flavius Phocas Augustus

Phocas (Latince: Flavius Phocas Augustus, Yunanca: Φωκάς) (547-610) Bizans imparatoru (602-610). Lejyon gedikli subaylarındandı. İmparator Mauricius'a karşı bir askeri ayaklanmaya elebaşılık yapıp isyan başarılı olunca imparatorluk görevini gaspedip meşru İmparator Mauricius'un boynunu vurdurdu. Hükümdarlığı zamanında Pers-Sasani istilaları ve içeride ardı arkası gelmeyen suikastler oldu. 610'da Herakleios tarafından tahttan indirildi ve öldürüldü.

İmparatorluktan önceki yaşamı

Phocas'ın Trakya'da doğduğu bilinmekte ise, çocukluğu ve ilk gençliği hakkında elde hiç bilgi bulunmamaktadır. 600 yılında Bizans ordusunda bir gedikli subay olarak görev yaptığı; imparator Mauricius'un Balkan askerî seferlerine katıldığı ve diğer askerler tarafından beğenilip sevilip bir lider olarak kabul edildiği de bilinmektedir.

598'de Avarlar üzerine gönderilen bir Bizans ordusunu mağlup edip çok sayıda Bizans askerini esir almışlardı ve bunların geri verilmesi için fidye istemişlerdi. Ordu komutanı olan İmparator Mauricius bu fidyeyi ödemeyi reddetmiş ve bütün esirlerin öldürülmesine neden olmuştu. Bu orduda büyük bir hoşnutsuzluk yaratmıştı. 600'lerde, Balkanlarda bulunan ordunun şikayetlerini başkent Konstantinopolis'e götürmek için bir delegasyon seçilmiş, Phocas bu delagasyonun bir üyesi olmuştur. Ordunun Konstantinopolis'e gönderdiği delegasyonun dile getirdiği şikayetler ve istekler reddedilmiştir. Zamanın tarihinin yazanlara göre de Phocas şahsen önemli saray mensupları tarafından ağır hakaretlere uğramış ve hatta kendisine dayak bile atılmıştır.

İmparatorluğa çıkış

Phocas resimli bir sikke Konstantinopolis dışında basılmış

Buna ek olarak Mauricius ordunun levazım masraflarını azaltmak maksadıyla 602'de Avar seferi nedeniyle Balkan sınırında bulunan orduyu kışın geri göndermemeye karar vermiş ve Tuna Nehri'nin kuzey yakasında Bizans sınır kaleleri Limnes tarafından korunmayan bir kışlık ordugahta kışı geçirme emri vermiştir. Zaten büyük hoşnutsuzluk içinde bulunan ordu bu emre karşı çıkmış ve hemen bir ordu isyanı başlamıştır. İsyancı ordu Phocas'ın liderliği altında Konstantinopolis üzerine yürümüştür. Bir ay içinde, başkente giren ordu Mauricius'un tahttan feragat etmesine neden olmuş ve Phocas Konstantinopolis'te bulunan "Yeşiller" partisi tarafından imparator ilan edilmiştir. Eski imparator başkent dışında Kalkedon'da bulunan bir manastıra keşiş olarak sığınmıştır. Böylece 602'de Phocas için Vaftizci Yahya Kilisesi''nde, Augusta olarak ilan edilen karısı Leontia ile birlikte, bir dinî ayinle taç giydirme töreni yapılmıştır.

Keşiş olarak eski imparator Mauricius, Phocas idaresine hiç efektif tehditte bulunmamasına rağmen, Phocas'ın ilk icraatlarından biri olarak Mauricius ve aynı manastıra sığınan beş oğlunun idamı olmuştur. Devri hakkında yazan tarihçilere göre önce beş oğlu eski imparatorun gözleri önünde idam edilmiştir. İdam edilenlerin gövdeleri denize atılmış ve kesilen başları mızraklara geçirilip şehirde halka gösterilmiştir. Başkent ahalisi eski imparatorun ortadan kaldırtıldığını açıkça gördükten sonra Phocas kesik başların bir Hristiyan töreniyle gömülmelerine emir vermiştir.

Phocas, saltanatının ilk yıllarında, Mauricius döneminde yüksek olan, vergileri indirmiş ve bu nedenle taraftarlar kazanmıştır. Papa I. Gregorius'tan gelen bir sıra övgü mektubu Phocas'in bu popülerliğini belgelemektedir. Papa özellikle Phocas'ın dinsel kurumlar için Papa'nın başlattığı reformları uygulamasını övmüştür. İtalya'da özellikle Sicilya'da Katolik papazlarca ve sonra Mısır'da Ortodoks papazlarca uygulanan tarımsal reformlarla büyük kilise arazilerinde eskiden birçok değişik şekillerde bulunan ve toprağa bağlı çiftçileri çeşitli yollarla sömüren komisyoncu, aracı gibi parazitleri ortadan kaldırarak kilise topraklarının doğrudan doğruya kilise idarecisi papazlar tarafından idare edilmesini öngörmekteydi. Böylece kilise papazları, idareleri altında bulunan yetimler yurtları, hastaneler, doğum evleri, huzur evleri gibi sosyal yardım tesislerini finanse etmek için daha fazla fonlar elde etmiş oluyorlardı. Phocas'ın bu iyi niyetli reformları Konstantinopolis'te nüfuzlu olan büyük bir grup halk tarafından yerilmiştir.

Phocas'ın bir hükûmet darbesi ile imparatorluğa gelmesi Konstantinopolis'in imparator I. Konstantin tarafından yeniden kurulup başkent yapılmasından beri ilk şiddet kullanarak iktidara geçme olmuştur. Zamanının tarihini yazarlar Phocas'ın kendine muhalefet yapanların binlercesini öldürdüğünü yazmaktadırlar. Ancak Phocas ve imparatorluk dönemi hakkında yazılan tarihlerin çok yanlı olarak Phocas aleyhinde oldukları aşikardır. Phocas'ın iktidarda bulunduğu sırada hazırlanan hiçbir tarihî eser elimize geçmemiş; onun hakkında eserler yazan tarihçilerin hepsi Phocas'ın iktidardan büyük bir hükûmet darbesi ile düşürülmesinden sonra o zamanın kaynaklarını kullanarak eserlerini hazırlamışlardır ve bu tarihlerin de "Tarih galipler tarafından yazılır." sözünün Phocas dönemine uygulanması eserleri olduğu hiç şüphe götürmemektedir.

İmparatorluk dönemi

Phocas Sütunu: Roma Forumu'na dikilen son anıt.

Phocas'ın saltanatı sırasında Bizans İmparatorluğu, şehirde oturan Papa'nın çok büyük nüfuzuna rağmen, Roma şehri üzerinde egemendi. O şehirde ortaya çıkan sorunlarda Phocas hep papaların tarafını tutmuş ve böylece papalık idaresi ile iyi ilişkiler kurmuştu. Roma'nin eski tanrıları için en büyük tapınağı olan Pantheon'u kiliseye dönüştürmesi için Papa IV. Bonifakius'a Phocas vermiştir.

Smaragdus'un Ravenna askeri-sivil valisi (Ekşarj) olarak geri dönmesini Phocas sağlamıştır. Bundan çok memnun kalan Smaragus altında imparator Phocas'a övgü yazıları olan, üstünde bir yaldızlı heykel bulunan ve harabe halinde mevcut olan malzemeleri kullanarak yapılan Korint tipi sütun şeklinde olan Phocas Sütunu'nu Roma'da Forum meydanına diktirmiştir. Bu Roma İmparatorları için Roma'da dikilen son anıt olmuştur.

Doğu Roma İmparatorluğu'nun o zamana kadar geleneksel sınırlarının gerileme süreci Phocas imparatorluğu sırasında başlamıştır. Balkanlarda Avarlar ve İslav kavimleri önceki imparator Mauricius tarafından kontrol edilmiş ve Roma'nın Balkan sınırı korunmuştur. 605'te Tuna boylarında bulunan özel sınır koruyan Roma orduları geri çekilmiş ve Balkanlara barbar kavimlerin hücumlarına karşı sınırların savunması Roma idaresinde olarak sınır boylarına yerleştirilen diğer barbar kavimlere bırakılmıştır. Doğuda ise daha vahim bir durum ortaya çıkmıştır. Sasani İmparatoru II. Hüsrev İran'da çıkan bir iç savaş sırasında Bizans imparatoru Mauricius tarafından sağlanan yardımlarla İran tahtına çıkmış ve onun ölümü ile Bizans nüfuzundan ayrılmak için eline geçen her fırsatı kullanmaya başlamıştır. Eski imparatorunun oğlu Theodosius olduğunu iddia eden bir kişinin İran başkentine gelmesi üzerine II. Hüsrev orada bir Bizans İmparatorluğu taç giyme töreni yaptırmış ve Bizanslıları yeni imparatorlarını kabule çağrılar yapmıştır. Ayrıca Phocas'ın imparatorluk otoritesini kabul etmeyip isyan eden ve Urfa (Edessa) kalesinde Phocas taraftarı Bizans orduları tarafından kuşatmaya alınan Romalı general Narses'e askeri yardım için bir sefer yapmıştır. Bu II. Hüsrev'in Kuzey Mezopotamya'da bulunan Bizans sınır kalelerini yeniden almak üzere giriştiği büyük savaşın ilk adımı olmuştur. Böylece kaybedilen Bizans sınır kaleleri ile 607de İran-Bizans sınırında Bizans arazisi Fırat kıyılarına kadar geriletilmiştir.

İmparatorluktan indirilmesi ve ölümü

608'de Bizans'in Kartaca merkezli Afrika sivil-askerî valisi (ekşarjı) olan Yaşlı Herakleios ve oğlu Genç Herakleios, Phocas aleyhinde bir isyan başlatmışlardır. Konsül giysileri (imparatorluk giysileri değil) ile kendilerinin resmini gösteren sikkeler bastırıp idare ettikleri ülkelerde yaymışlardır. Phocas buna misilleme olarak Konstantinopolis'te bulunan aleyhtarlarını idama başlatmıştır. Bunlar arasında eski imparatoriçe Konstantina ve üç kızı da bulunmaktaydı. İsyancılar Yaşlı Herakleios'un bir yeğeni olan Nikatas idaresinde bir orduyu karadan şimdiki Tunus'tan Mısır'a göndermişlerdir. Genç Herakleios ise bir deniz filosuna bindirilmiş ordusu ile Sicilya ve Kıbrıs'ı fethi başarmıştır. Bu iç savaşın başlaması ile Phocas aleyhinde Suriye ve Filistin'de büyük karışıklıklar çıkmıştır. Phocas bu karışıklıkları bastırmak ve isyancılara kaybedilen Mısır'ı geri almak için oralara general Bonosus'u göndermiştir. Bonosus Bizans'ın doğu şehirlerindeki isyancılara o kadar sert davranmıştır ki zulümleri birkaç yüzyıl halk folklorunda anılmıştır. Sonra isyancı Niketas'i Mısır'dan atmak için, bütün Bizans doğu ordusu birlikleri ile Mısır'a gitmiştir. Fakat isyancı Niketas ile yaptığı çok zor bir savaştan mağlup çıkmıştır. Doğu sınırlarının Bizans askerlerinden boşalmasını fırsat bilen İranlı Sasaniler Bizans'ın bütün doğu eyaletlerini ele geçirmeyi başarmışlar ve hatta Anadolu içlerine doğru sarkmaya başlamışlardır.

610'da genç Herakleios Konstantinopolis yakınlarına gelmiştir. O zamana kadar Phocas'a sadık kalan askerlerin çoğu ya mağlup edilmiş ya da taraf değiştirmişlerdir. Çok nüfuzlu bazı Bizans asilleri Herakleios'u karşılamaya gelmişler; o zaman genç Herakleios kendinin İmparator olduğunu resmen ilan eden taç giyme töreni yaptırma planları hazırlamıştır. Herakleios şehre girdiği zaman Phocas'ın kendi damadı Pricus ve idaresi altında bulunan imparatorluk koruma birliği (Excubitores), Herakleios'a teslim olmuşlardır. Böylece Herakleios şehri hiç ciddi bir askerî direnme görmeden eline geçirmiştir. Phocas yakalanıp Herakleios huzuruna getirilmiştir. Herakleios,

"Aşağılık adam, böyle mi devlet idare edilir?"

diye sorusuna Phocas,

"Sanki sen daha iyi mi idare edeceksin?"

diye cevap verince sinirleri bozulan Herakleios hemen kılıcıyla orada Phocas'ın kafasını uçurmuştur. Phocas'ın kafası kesik cesedi başkent sokaklarında gezdirilmiş ve sonra da yakılmıştır.

Kaynakça

• Gregory, Timothy E. (2008). Bizans Tarihi. çev. Esra Ermert. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ISBN 978-975-08-1507-2. 
• Norwich, John Julius (1988). Byzantium: Early Centuries (İngilizce). Londra: Penguin. s. 279-283. ISBN 0-14-011447-5. 

Resmî unvanlar
Önce gelen: Mauricius	Bizans İmparatoru 602 - 610	Sonra gelen: Herakleios