Sünnilik

Sünnilik, İslam'ın en büyük kolu ve dünyanın en büyük dinî mezhebidir.^[1] Bu ekol, Muhammed'in yerine bir halife tayin etmediğini ve en yakın arkadaşı Ebû Bekir'in (h. 632-634) Sakife'de yapılan toplantıda meşru bir şekilde halife olarak seçildiğini savunur. Bu görüş, Muhammed'in yerine Ali'yi (h. 656-661) tayin ettiğini kabul eden Şiilik'ten ayrılır. Bununla birlikte Sünniler, Ali'yi de Ebû Bekir, Ömer (h. 634-644) ve Osman (h. 644-656) ile birlikte "doğru yolda olan halifeler" (Hulefâ-yi Râşidîn) olarak kabul eder ve saygı gösterirler.

"Sünni" terimi, Muhammed'in uygulamaları olan sünnete uyanlar anlamına gelir. Kur'an, hadis (özellikle Kütüb-i Sitte) ve icmâ (alimlerin fikir birliği) ile birlikte Sünni İslam içindeki tüm geleneksel fıkhın temelini oluşturur. Şeriat hükümleri, bu temel kaynaklardan, kamu yararı (maslahat) ve fıkhi takdir yetkisi göz önünde bulundurularak, dört hukuk ekolü (mezhep) olan Hanefî, Hanbelî, Mâlikî ve Şâfiî tarafından geliştirilen fıkıh usulü ilkeleri kullanılarak türetilir.

İtikat konularında Sünni gelenek, imanın altı şartını benimser ve kelâm (teoloji) alanında Eş'arî ve Mâtürîdî okullarının yanı sıra metin merkezli (nassları esas alan) Eserî okulunu da kapsar. Sünniler, ilk dört halife olan Ebû Bekir (h. 632-634), Ömer (h. 634-644), Osman (h. 644-656) ve Ali'yi (h. 656-661) Râşidîn (doğru yolda olanlar) olarak kabul ederler. Ayrıca Sahâbe, Tâbiîn ve Tebeu't-Tâbiîn'i selef (öncüller) olarak görür ve onlara saygı gösterirler.

Terminoloji

Sünnet

Sünnilerin adını aldığı Arapça "sünnet" terimi, İslam öncesi döneme kadar uzanır.^[2] Bu dönemde terim, "her zaman takip edilen doğru yol" anlamında kullanılıyordu.^[3] Terim, üçüncü halife Osman'ın (h. 644-656) öldürülmesinden sonra daha büyük bir siyasi önem kazandı. Ali'nin meşhur takipçilerinden Mâlik el-Eşter'in, Sıffin Savaşı sırasında "Ali'nin siyasi rakibi Muâviye, sünneti öldürüyor" ifadesiyle teşvikte bulunduğu rivayet edilir. Savaştan sonra, anlaşmazlığı çözmek için "ayrıştırıcı değil, birleştirici ve adil olan sünnete" (es-Sünnetü'l-âdile el-câmia gayru'l-mufarrika) başvurulması kararlaştırıldı. "Sünnet" teriminin ne zaman "Peygamber'in Sünneti"nin (Sünnetü'n-Nebî) kısa biçimi haline geldiği kesin olarak bilinmemektedir. Emevî Halifeliği döneminde, Şiiler ve Hâricîler de dahil olmak üzere çeşitli siyasi hareketler devletin oluşumuna isyan ettiler. Bu gruplar, mücadelelerini "Allah'ın kitabı (Kur'an) ve Peygamberinin sünneti" adına yürüttüler. İkinci Fitne (680-692) sırasında "sünnet" terimi, Şiî öğretilerini (teşeyyu) eleştiren bir anlam kazandı. Kûfe'de bir müftü olan Mesrûk bin el-Ecda'dan (ö. 683), ilk iki halife Ebû Bekir ve Ömer'i sevme ve onların önceliğini (fadâil) kabul etme gerekliliği rivayet edilmiştir. Mesrûk'un bir öğrencisi olan alim Şa'bî (ö. 721-729 arası), başlangıçta Fitne sırasında Kûfe'deki Şiilerin yanında yer almış, ancak onların fanatizminden tiksinerek onlardan yüz çevirmiş ve nihayetinde Emevî halifesi Abdülmelik'e katılmaya karar vermiştir. Şa'bî, "sünnet" kavramını popülerleştirmiştir.^[4] Ayrıca Şa'bî'nin, Âişe'ye yönelik nefretten rahatsız olduğu ve bunu sünnetin bir ihlali olarak gördüğü de rivayet edilmiştir.^[5]

"Sünni"ler için bir grup adı olarak daha uzun olan "Ehl-i Sünnet" veya "Ehl-i Sünnet ve'l-Cemâat" ifadeleri yerine sadece "Sünnet" teriminin kullanılması nispeten yeni bir olgudur. Bu kısa terimi ilk kullananın muhtemelen İbn Teymiyye olduğu düşünülmektedir.^[6] Daha sonra, pan-İslamist alimler tarafından, 1928-29'da yayımlanan es-Sünne ve'ş-Şîa ev el-Vehhâbiyye ve'r-Râfıda: Hakāik Dîniyye Târîhiyye İctimâiyye Islâhiyye ("Sünnet ve Şia veya Vehhâbilik ve Râfizîlik: Dini, Tarihi, Sosyolojik ve Islahatçı Gerçekler") adlı risalesinde popülerleştirilmiştir.^[7] "Sünnet" terimi, Arapça söylemde genellikle Şiilerle karşıtlık oluşturulması amaçlandığında Sünni Müslümanları belirtmek için kullanılır. "Sünnet-Şia" kelime çifti, Batı araştırma literatüründe de Sünni-Şii karşıtlığını belirtmek için kullanılmaktadır.

Sünni itikad mezhepleri

Ehl-i Hadis (Âsârî) Başta Ehl-i Hadis'in büyük imamları -Ahmet b. Hanbel, Şafii, Mâlik bin Enes.- ve diğer Ehl-i Hadis'in imamlarının -İshak b. Râhüye, Buhari, Müslim, Nesai, Süfyân es-Sevrî, Süfyân b. Uyeyne, Evzâ'i, Taberi, ...- itikadı görüşlerinden oluşan mezheptir.

Sünni fıkıh mezhepleri

Sünni fıkıh mezhepleri Hanefi, Şafiî, Maliki ve Hanbeli mezheplerinden oluşur. Bu dört mezhepten ilki olan Hanefî mezhebi Mâtûridîlik'e bağlı iken, Hanbelî, Şâfiî ve Mâlikîler Eş'ârîye bağlıdır. Ehl-i Sünnet'in İtikadi mezhepleri olan Eş'ârî ve Mâtûridî mezhepleri arasında inançsal açıdan büyük farklılık yoktur. Fıkhi konularda yani uygulama ve ibadetlerde dört fıkhi mezhep arasında bazı farklılıklar görülür.

Hanbelî mezhebinden olup selefiliği müteahhir dönemde canlandıran Takıyyüddin İbn Teymiyye ve İbn Kayyim el-Cevziyye gibi âlimlerin fıkhî görüşleri günümüzde, 18. yüzyılda Arabistan'da dinsel ve siyasal bir hareket olarak ortaya çıkan Vehhâbîlik çerçevesinde yorumlanmış biçimiyle varlığını sürdürmektedir. İbn-i Teymiyye'nin görüşlerini daha aşırı yola sokan Suudi Arabistan Vehhabileri'dir. Vehhabiler'in bazı itikadi inançları Sünni Kelâmcılardan oldukça farklıdır ve Müşebbihe olmakla itham edilmişlerdir. Bu sebeple bazı Sünniler, Vehhabileri Ehli Sünnet'ten saymazlar.

Sünni amelî mezhepler (fıkıh okulları) dört tanedir:

Bu dört Sünni fıkıh okulu dışında da fıkıh okulları olmasına karşın daha az sayıda izdeşe sahip olmuş ve diğer dört mezhep dışında daha az tanınmışlar ve zamanla yok olmuşlar ve izdeşleri tarafından kayıt altına alınamamışlardır.

Sünniler her mukallidin, yani içtihat mertebesinde olmayan herkesin bu mezheplerden birine uyması gerektiğini düşünmekle birlikte eğer icma söz konusu değilse bir müçtehidin bu mezheplerde olmayan bir içtihatta bulunmasını da caiz görürler. Ayrıca mezhebi taklit eden kişi olan mukallidin, mezhebin cumhurunun yani çoğunluğunun görüşüne uyması zorunlu değildir. Mezhep içindeki azınlık görüşlere uyulması da caizdir. Bununla birlikte kendi mezhebi dışındaki mezheplere uyma, yani telfik konusunun caiziyeti âlimler arasında tartışmalıdır. Bunu yapmaya izin veren âlimler de önemli kaideler koymuşlardır.^[8]

Hadis ve sünnet anlayışı

Kur'an'ın İslâm dinindeki yeri tüm Müslüman gruplarca benimsenmekle birlikte hadis konusunda çeşitli İslami grupların farklı anlayışlara sahip oldukları bilinmektedir. Hadisler İslamiyetin ilk dönemlerindeki peygamber ve yakınlarının ibadete, muamelat denilen dindeki çeşitli konulara ilişkin görüş ve davranışları yansıtan kayıtlardır. Müslüman bilginler peygamberin vefatından sonra İslam toplumunun karşı karşıya kaldığı sorunlara Kur'an'dan ve sünnetten sonra üçüncü kaynak kabul edilen Hadislerden delillerle çözüm getirmeye çalışmışlardır. Sünnilik, Şiiliğin aksine Muhammed döneminde yaşamış peygamberin yakınındaki tüm arkadaşlarına (Sahâbe denir) dinin güvenilir kaynağı olarak yaklaşmakta olduğundan çeşitli Hadis bilginlerinin hadis kriterlerine uygun buldukları tüm hadisleri hangi sahabe kanalıyla gelirse gelsin kabul etmektedir. Yine Sünnilik ilk dört halifeyi (Ebû Bekir, Ömer, Osman ve Ali) Muhammed'den sonra gelen güvenilir ve tazime layık dini kişilikler olarak kabul ederler. Oysa Şiiler ilk üç halifeyi (Ebu Bekir, Ömer ve Osman) Ali'nin elinden halifeliği çeşitli yollarla gasp etmiş kişiler olarak bakıp tazim göstermezler. Şiilerin bir kısım sahâbeyi güvenilmez kabul edip sadece on iki imamdan gelen hadisleri doğru ve güvenilir (sahih) kabul etmesine karşılık Sünniliğin güvenilirliği tüm sahabeyle genişlettirmesi her iki grubun hadis külliyatlarında bir kısım farklılıklar bulunmasına yol açmıştır.

Sünni İslam anlayışında peygamberden aktarıldığı güvenilir (sahih) kabul edilen "Sahihayn" diye tanımlanan hadis kitapları şunlardır:

İçeriği tamamen sahih kabul edilmemekle beraber çok meşhur olanlar şunlardır:

İçeriği tamamen sahih kabul edilmemekle beraber günümüze ulaşıp da diğerleri kadar meşhur olmamışları ise şunlardır: Sahih literatürü:

Müstedrek ve Mustahreç literatürü:

Hâkim en-Nîsâbûrî'nin el-Müstedrek 'i
Makdisi'nin Müstahrec'i
Ebu 'Avâne'nin Müstahrec'i
Ebu Nu'aym'ın Müstahrec'i

Müsned literatürü:

Humeydî'nin Müsned'i

Bezzâr'ın Müsned'i
Kudâ'î'nin Müsned'i
İbn Ebi Usâme'nin Müsned'i
İbn Ebi Şeybe'nin Müsned'i
Rûyânî'nin Müsned'i
Taberânî'nin Müsnedü'ş-Şamiyyîn'i
Tayâlisî'nin Müsned'i
Ebu'l-Abbâs Serrâc'ın Müsned'i
İshâk b. Râhûye'nin Müsned'i

Mu'cem literatürü:

İbn 'Asâkir'in Mu'cem'i
Taberânî'nin Mu'cem-i Kebîr'i
Taberânî'nin Mu'cem-i Evsat'ı
Taberânî'nin Mu'cem-i Sağîr'i
Ebu Ya'lâ el-Mevsılî'nin Mu'cem'i

Sünen literatürü:

Sünen-i Nesâî Kübrâ
Sünen-i Beyhaki Kübra
Sünen-i Beyhaki Sağîr
es-Sünen
Sünen-i Dârekutnî
Sünen-i Sa'îd b. Mansûr
İbn Ebi Âsım'ın es-Sünnet'i
Ebu Bekir b. Hallâl'ın es-Sünnet'i

Musannefler:

Abdürrezzâk es-San'ânî'ın el-Musannef'i
İbn Ebî Şeybenin Musannef'i
İbn Cüreyc 'in Musannaf İbni Cureyc'i (günümüzde var olduğu bilinmiyor)

İman ve edep literatürleri:

Muhammed b. İsmâil Buhârî'nin el-Edebü'l-Müfred'i
Beyhakî'nin Şu'abü'l-Îmân'ı
İbn Mende'nin Kitâbü'l-Îmân'ı
Beyhakî'nin Mekârimü'l-Ahlâk'ı
İbnü's-Sünnî'nin Amelü'l-Yevm ve'l-Leyle'si
Nesâî'nin Amelü'l-Yevm ve'l-Leyle'si

Hanefîler'in Hadis kitapları:

Ebu Yûsuf'un Kitabü'l-Âsâr'ı
Muhammed Şeybani'nin Kitabü'l-Âsâr'ı
Muhammed Şeybâni'nin Muatta'sı
Tahâvî'nin Şerhu Müşkili'l-Âsâr'ı
Tahâvî'nin Şerhu Me'âni'l-Âsâr'ı
Murtaza Zebîdî'nin el-Ukûdü'l-Cevâhir'i

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ "List of religious populations | Largest Religions, Smallest Religions, Lists, Data, & Overview | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-11-05.
^ Bialik, Carl (2008-04-09). "Muslims May Have Overtaken Catholics a While Ago - WSJ". Wall Street Journal (İngilizce). ISSN 0099-9660. Erişim tarihi: 2025-11-05.
^ Ess, Josef van (2011). Der Eine und das Andere: Beobachtungen an islamischen häresiographischen Texten (Almanca). Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-021577-9.
^ fasawe (Arapça).
^ 11950 (Arapça).
^ WAQ94871 (Arapça).
^ "تصنيف:السنة والشيعة أو الوهابية والرافضة:مطبوع - ويكي مصدر". ar.wikisource.org (Arapça). Erişim tarihi: 2025-11-05.
^ Vehbe Zuhayli, Mezhep Hükümlerinin En Kolayını Almada Kurallar

[1] "List of religious populations | Largest Religions, Smallest Religions, Lists, Data, & Overview | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). Erişim tarihi: 2025-11-05.

[2] Bialik, Carl (2008-04-09). "Muslims May Have Overtaken Catholics a While Ago - WSJ". Wall Street Journal (İngilizce). ISSN 0099-9660. Erişim tarihi: 2025-11-05.

[3] Ess, Josef van (2011). Der Eine und das Andere: Beobachtungen an islamischen häresiographischen Texten (Almanca). Walter de Gruyter. ISBN 978-3-11-021577-9.

[4] fasawe (Arapça).

[5] 11950 (Arapça).

[6] WAQ94871 (Arapça).

[7] "تصنيف:السنة والشيعة أو الوهابية والرافضة:مطبوع - ويكي مصدر". ar.wikisource.org (Arapça). Erişim tarihi: 2025-11-05.

[8] Vehbe Zuhayli, Mezhep Hükümlerinin En Kolayını Almada Kurallar

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

g t d Din konuları
Unsurlar	Dinden çıkma / Din mensubiyeti Davranış İnançlar Duaya çağırmak Ruhban sınıfı Antlaşma Dönüşüm İlahlar Mezhep Entojenler Etnik İman Ateş Halk inançları Tanrı Tanrıça Yerli Meditasyon Manastır Keşiş Acemi Rahibe Mistisizm Mitoloji Doğa Emretmek Ortodoksluk Ortopraksi Dua Kâhinlik Dini deneyim Ritüel Litürji Arınma Kurban etmek Kutsal alan Su kütleleri Korular Dağlar Ağaçlar Ruh Ruhanilik Doğaüstü Semboller Metin Hakikat Su İbadet Yer
Teizm	Animizm Deizm Dualizm Henoteizm Tektanrıcılık Nonteizm Panenteizm Panteizm Politeizm Transteizm
Din çalışmaları	Antropoloji Bilişsel bilim Karşılaştırmalı Dinin evrimsel kökeni Evrimsel psikoloji Tarih Nöroteoloji Felsefe Psikoloji Sosyoloji Soteryoloji Kurtuluş İlahiyat Din hakkındaki teoriler Kadınlar
Din ve toplum	Tarım İşletme Ruhban sınıfı / Laikat Manastizm Ordinasyon Papaz Dönüşüm Asimilasyon Misyonerlik Proselitizm Engellilik Eğitim Fanatizm Özgürlük Çoğulculuk Senkretizm Hoşgörü Evrenselcilik Köktendincilik Büyüme Mutluluk Eşcinsellik Azınlıklar Ulusal kilise Ulusal dindarlık düzeyleri Siyaset Nüfuslar Din merkezcilik Bölünme Bilim Devlet Teokrasi Vejetaryenlik Video oyunları Şiddet Zulüm Terörizm Savaş Zenginlik
Sekülerizm ve dinsizlik	Agnostisizm Din karşıtlığı Ateizm Eleştiri Yapıbozum Objektivizm Seküler hümanizm Laik teoloji Sekülerizasyon Din ve devletin ayrılması Bağlantısız
Genel Bakış ve listeler	İbrahimi peygamberler Tanrılaştırma İlahlar Kurucular Dizin Kitlesel toplantılar Tanrı adları Yeni dini hareketler Kuruluşlar Taslak Dinler ve manevi gelenekler Alimler Zaman Çizelgesi
Diğer	İnanç sistemleri Tanrı Din tarihi Dini kitaplar Dinsizlik Zen Dünya görüşü Teozofi Teizm Güneş tapınağı Sosyal bilim ve din Dini hakaretler Kölelik ve din Kuşkucu podcast'ler Kuşkucu kuruluşlar Torino Kefeni Şinto Sant Mat Sanamahism Roma mitolojisi Din bilimleri Din ve siyaset Popüler kültürde din ve felsefe Dini çoğulculuk İbadethane Dini zulüm Orisa-Ifá Odinala Yeni dinî hareket Yeni dini hareketlere muhalefet Yeni Ateizm Tanrı adları Kashi Math İnuit mitolojisi Hoodoo Tarihsellik Cehennem Ölümden sonra yaşam Tanrı argümanları Gnostisizm Dini aile ağaçları Falun Gong Dürzîlik Discordianizm Din eleştirisi Dönüşenlerin listeleri Erkek sünneti Yaratılış bilimi Chaitanya sampradaya Kenevir ve din Babilik Aztek dini Ayyavaji Antropozofi Antik Roma'da din Alidler Afro-Amerikan dinleri İlahiyat Din ve konu

İtikadî mezhepler
Makale serilerinden

İnanç Esâsları Allah'ın Birliği (Tevhid) • Melekler • Kitâplar • Peygamberler • Kıyâmet • Ahiret • Kaza ve Kader
İ'tikadî mezhepler İslâm'da İ'tikadî mezhepler • Asarî (Eserler) • Selefîyye (Hanbelîler) • İbn Teymiye • Selefîyye • Vahhâbîler • Ehl-i Hadis • Cebriyye • Cebriye-i Hâlisa • Cebriye-i Mutavassita • Eş'ârîyye • Bâkıllânîyye • Gazzâlîyye • Bâtınî-Eş'arilik • Sünnilik Tarikat • Mâtürîdîyye • Kaderiyye • Cuhenîyye (Irak Kolu) • Dımeşkîyye (Şam Kolu) • Mutezile • Vâsılîyye • Huzeylîyye • Nazzâmîyye • Hâitıîyye • Bişrîyye • Mâ’merîyye • Muzdârîyye • Sumâmîyye • Hişâmîyye • Câhizıyye • Hayâtıyye • Cûbbâîyye • Befşem’îyye • Ghulat Mutezile • Hâbitîyye • Hımârîyye • Bâtınî-Mutezile • Müteşeyyî’ Tarikat • Mürcie • Sünni Mürcie • Bid'atçı Mürcie • Kerrâm’îyye • Neccâr’îyye • Müşebbihe (Antropoteizm) • Hulmân’îyye • Mücessime (Hulûl) • Ebû Müslim Horasânî • Sinbâd’îyye • El-Mukanna Babekiyye • Hattâbiyye • Bezîgîyye • Muammerîyye • Umeyrîyye • Mufaddalîyye • Muhammise • Cevâlikîyye • Rum Abdalları • Bâtınîyye (Meymûn el-Kaddâh)/Yedicilik • Karmatîyye (Hamdân Kârmat) (Yediciler) • Tasavvufî-Bâtınîlik (Meymûn el-Kaddâh) • Anadolu Alevîliği • Alevî Tarikat • İbâhîler • Arap Aleviliği (Nusayrîler) • Dürzîlik (Hâkim bi-EmrʿAllâh) • Haşhaşiler (Hasan Sabbah) • Babailik (Baba İlyâs Horasanî) • Kızılbaş • Hurûfîlik (Fadl’Allah Yezdânî) • Bektâşîlik (Balım Sultan) Kaynak: Muhammed Ebû Zehra, İslâm’da Siyâsî ve İ’tikadî Mezhepler Tarihi, Ethem Ruhi Fığlalı ve Osman Eskicioğlu Tercümesi, Yağmur, İstanbul, 1970.
Siyâsî ve Fıkhî mezhepler İslâm'da Siyâsî ekôller ve fıkhî mezhepler • Şîʿa-i Muhlîsîn: Sünnilik ve Zeydilik • Şîʿa-i Ulâ (Sünnilik) • Hanefîlik • Malikîlik • Şafiîlik • Zâhîrîler • Davud el İsbehani • İbn Hazm • Hanbelîlik • Selef-i Salihin • Takiy’ûd-Dîn İbn-i Teymiyye • Ghulat Selef’îler • Vahhabilik • Zeydîlik • Betr’îyye/Sâlih’îyye • Cerîr’îyye/Süleyman’îyye • Yemen Zeydiliki • Kâsım’îyye • Hadâv’îyye • Muhteria • Mutarrif’îyye • Alavîler • Hasan el-Utruş • Kâsım’îyye • Ghulat Zeyd’îyye • Cârûd’îyye • Nâim’îyye • Ya'kûb’îyye • Hariciler • Ezarikâ • Sufr’îyye • Necedât • Acrâd’îyye • İbâz’îyye • Ghulat Hariciler • Yezîd’îyye • Meymûn’îyye • Galiyye • Sebe’îyye (Abdullah bin Sebe) • Hattâbiyye (Ebû’l-Hattâb el-Esedî) • Bezîg’îyye • Keysân’îyye • Muhtar es-Sekafi/Keysân’îyyet-ûl-Hullas • Hâşim’îyye • Harb’îyye • Muâv’îyye/Cennâh’îyye • Hâris’îyye • Beyân’îyye • Ravendiyye • Rizamiyye • Ebû Müslim Horasânî • Sinbâd • Berkûk’îyye • Havâl’îyye • Muhammira • El-Mukanna • Hurremiyye • Babekiyye • Babek Hürremi • Kızılbaş • Kûl’îyye • İshâk et-Türk’îyye • Riyâh’îyye • Kerbiyye • Bâtınîlik (Meymûn el-Kaddâh) • Hallâc’îyye • Hulûl’îyye • Alevîler (Tasavvufî-Bâtınîlik) • Hulmân’îyye • Karmatîlik • Ebû Saʿid’îyye • Cennâb’îyye • Ghulat Ezoterizmyye (Bâtınîlik) • Hâkim’îyye (Dürzîlik) • Haşhaşiler (Alamut Kalesi) • İmamiye (Şiilik öğretisi): İsmaililik ve İsnâaşeriyye • İmamiye (Şiilik öğretisi)-i Seb’îyye (İsmaililik)/Yedicilik • Yediciler (Yediciler) • Mustâ‘lîler (Mustali fıkhı) • Hafızilik • Tâyyîb’îyye (Tayyib Ebu'l-Kasım) • Davudî İsmailîlik • Süleymanî İsmaililik • Alavî Buhra • Kutbî Buhra • Nizarîlik (Nizari fıkhı) • İmâmiye-i İsnâ‘aşer’îyye/İmamet (İsnâaşeriyye öğretisi) • Caferilik • Ahbâr’îyye • Usûl’îyye • Alevilik • Ghulat İmamiyye • Mûgır’îyye • Mansûr’îyye • Azâkıra • Albâ’îyeyye (Ulyâ’îyye) • Zemm’îyye • Ayn’îyye • Mim’îyye • Sîn’îyye • Muhammise • Şûray’îyye • Gurâb’îyye • Zübâb’îyye • Nusayr’îyye • Şemânîlik’den İslam’e bağlananlar • Babailik • Vefâ’îyye • Kızılbaş • Çepniler • Tahtacılar • Baba Rasûl (İlyâs’îyye) • Sarı Saltık Baba (Saltuk’îyye) • Behlül Baba • Aybek Baba • İshâk Baba (İshâk’îyye) • Burak Baba (Burak’îyyûn) • Lokman Baba (Yesevilik) • Haydar Baba (Haydarîlik) • Hacı Bektâş (Bektaşilik) • Balım Sultan (Dedebabalık) • Demir Baba (Âli’îyye) • Harabâti Baba (Harabât’îyye) • İslam’dan çıkan Dinler • Haşhaşiler • Ali-İlahilik • Nusayrilik • Dürzîlik • Hurûfilik (Hurûfilik) • Nûktâvîlik (Noktacılık) • Dîn-i İlâhî • Şeyhîlik (Ahisâ’îyye) • Babilik (Ali Muhammed Şirazi) • Ezelî Bâbîler (Subh Ezel) • Bahâîlik (Bahâ’ûl-Lâh) • Ahmedîlik • İslam dışı dinler • Zerdüştlük • Zurvanizm Mazdekçilik • Mani dini • Budizm • Sâbiîlik • Nebatiler • Luviler • Hitit mitolojisi • Yezdânizm • Ehl-i Hak • Yezîdîler • Işıkçılık Kaynak: Mustafa Öz, Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü, Ensar Yayıncılık, İstanbul, 2011.
Ayrıca bakınız Tasavvuf • İslam felsefesi • Gnostisizm • Panenteizm • Şaman • Şamanizm • Tengricilik • Totemizm • Animizm • Sembolizm •
g t d