Ali Rıza Ezgi
Ali Rıza Ezgi | |
|---|---|
| Doğum | 1949 Taşdere, Arpaçay, Kars |
| Meslek | Halk ozanı |
| Ödüller | Yaşayan İnsan Hazinesi Ödülü |
Ali Rıza Ezgi (d. 1949, Taşdere, Arpaçay, Kars), Türk halk ozanı.
İzmir'de yaşayan ozan, Türk edebiyatına birçok halk hikayesi ve halk şiiri kazandırmıştır. Köroğlu hikâyelerinin anlatıcılığı konusunda önemli bir isimdir. Âşıklık geleneği alanında Türkiye'nin Yaşayan İnsan Hazinesi ünvanına layık görülmüştür.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]1949 yılında Kars’ın Arpaçay ilçesi Taşdere köyünde (eski ismi Sosgert) doğdu.[1] Babası İsmihan Bey, annesi Bahar Hanım'dır. Ailesinin beşinci çocuğu idi.[2] Âşıklık geleneği ile ilkokul eğitimi sırasında tanıştı. 10-11 yaşlarında rüyasında altın tepside sunulan sazı bir dervişin elinden aldığını görmesi üzerine 1961'de Âşık İlhami Demir’in yanında çıraklığa başladı ve 12 yıl çıraklık yaptı. Ustasının yanısıra yöresinde yaşayan aşıklardan şiir ve hikâye sanatının inceliklerini öğrendi.
Özellikle çocukluğunda defalarca dinlediği yakın akrabası Mehmet Hicranî, hikaye anlatma geleneğini öğrenmesinde etkili oldu.[3] Başta Köroğlu kolları olmak üzere Kerem ile Aslı, Latif Şah, Salman Bey, Ali İzzet Bey, Alihan Hükümdar ve Peri Han gibi pek çok halk hikâyesini repertuarına aldı. İrticalen şiir söyleme yeteneğini de geliştirdi.[2][not 1] Genellikle 7'li, 8'li, 11'li, 14'lü hece vezni ile şiirler söyledi. Şiirlerinde mahlas olarak kendi adını-soyadını kullandı. Ayrıca İrticalen şiir söylemedeki başarısı neticesinde ‘Koca Kartal’ takma adını aldı ve şiirlerinde bu takma adına da gönderme yaptı. Sanatını köy düğünlerinde icra etti.
Ankara'da ve Edirne'de yaptığı askerlik hizmetinden sonra evlendi ve İzmir'e yerleşti.[4] Beş çocuğu oldu.[2] İzmir'de Kars ve Erzurum'dan göç edenlerin yoğun yaşadığı Bayraklı ilçesinde yaşadı. İzmir kahvehanelerinde saz çalarak ve şiir söyleyerek geçimini sağladı. Âşıklık sanatıyla ilgili çeşitli yarışmalara, panel ve diğer etkinliklere katıldı. Konya, Sivas, Kars, Adana gibi şehirlerde düzenlenen Âşıklar Bayramlarında onlarca ödül kazandı; Özellikle atışma dalında birçok defa birincilik aldı. 1970'li yılların sonunda Kars'ta yapılan "Genç Âşıklar Yarışması"nda derece aldıktan sonra ustası İlhami Demir ve Kültür ve Turizm Bakanı Rıfkı Danışman kendisine "Usta Âşık" ünvanını verdi.[3]
Almanya, Fransa, Hollanda, Rusya, Belçika, Azerbaycan, Gürcistan, Kazakistan, Türkmenistan gibi ülkelerde bulundu.[3] Almanya’da düzenlenen bir âşıklar şenliğinde Cumhuriyet ödülü kazandı. Kente göç eden insanların sorunlarını ele alan şiirler söyledi. 250 kadar şiirini yazıya geçiren Ezgi'nin 25 şiirine "İzmir'de Yaşayan Âşıklar Antolojisi" adlı kitapta yer verildi. Gelenekten yararlanarak kendisinin tasnif ettiği Güldane ile Bayram adlı hikayeyi yazmıştır.
Ezgi, Nevruz Ali Çiçek, Murat Ozanoğlu, İrfan Erdağı,ve Metin Bulutlu adlı dört kişiyi çırak olarak yanına alıp usta birer âşık olarak yetiştirmiştir.[4]
Sanatçı, UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi kapsamında UNESCO Bilim Kurulu tarafından verilen Yaşayan İnsan Hazinesi unvanına layık görüldü.[1] 11 Şubat 2020'da Ankara'da Cumhurbaşkanlığı Külliyesi'nde gerçekleşen törenle ödülünü aldı.[5]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b "Ali Rıza Ezgi". Yaşayan İnsan Hazineleri ve Etkinlikler Genel Müdürlüğü. 6 Şubat 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2025.
- ^ a b c Öncül, Kürşat (27 Aralık 2018). "ALİ RIZA/KOCA KARTAL, Ali Rıza Ezgi". Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. 11 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2025.
- ^ a b c d Ekici, Metin. "İzmir'de Yaşayan Bir Âşık: Âşık Ali Rıza Ezgi Ve Soküm". 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi (20-23 Kasım 2017). Erişim tarihi: 1 Mart 2025.
- ^ a b Akbal, Volkan (2011). Öncül, Kürşat (Ed.). "Âşık Ali Rıza Ezgi Hayatı Sanatı Şiirleri" (PDF). Kars Aşıklarının Hayatları, Sanatları ve Şiirlerinden ÖrneklerKafkas Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları. 21 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "10 yıl gecikmeyle gelen ödülü Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan aldı". www.yeniakit.com.tr. 18 Şubat 2020. Erişim tarihi: 1 Mart 2025.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- UNESCO Yaşayan İnsan Hazinesi Koca Kartal: Aşık Ali Rıza Ezgi, Ulusal TV
- Ali Rıza Ezgi (Aşıklık Geleneği Temsilcisi) - Yaşayan Hazineler 25. Bölüm, Diyanet TV
