Mehmet Başsav
Mehmet Başsav | |
|---|---|
| Doğum | 11 Ekim 1944[1] Eskişehir, Türkiye |
| Ölüm | 24 Mayıs 2025 |
| Meslek | Lületaşı işlemeciliği |
| Ödüller | 2021 Yaşayan İnsan Hazinesi |
Mehmet Başsav (d. 11 Ekim 1944, Eskişehir, ö. 24 Mayıs 2025, Eskişehir), Türk lületaşı ustası.
Dünya ve Türk tarihinden önemli tarihsel kişiliklerin lületaşı portrelerini yapması ile tanınır. Portre ve büst çalışmalarıyla Eskişehir’de lületaşı işlemeciliğine estetik bir boyut kazandıran sanatçı, 2021'de gelenesel lületaşı işlemeciliği alanında Yaşayan İnsan Hazinesi ünvanına layık görüldü.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]1944'te Eskişehir'de doğdu.[2] Eskişehir'in yerlisi olan dört çocuklu bir ailenin en büyük evladıdır. Annesi Hanife Başsav, babası Mehmet Ali Başsav'dır. İlköğrenimini tamamladıktan sonra sanat oklunda demicilik-kaynakçılık eğitimi aldı. Maddi sıkıntılar nedeniyle öğrenimini 1960'ta yarıda bıraktı ve amelelik, hurda parçalama, hamallık gibi işlerde çalıştı; lületaşı madenlerinde maden işçisi olarak görev yaptı.[1] 1962'de mahallesinde lületaşı ustası Hüseyin Yanık'ın yanında çıraklığa başladı, lületaşı madenlerinde çalıştığı için lületaşına aşinalığı, demircilik ve kaynakçılık tecrübeleri sayesinde Lületaşını istenilen ebatlarda kesebilme, değişik bıçaklarla oyabilme becerisini kısa sürede geliştirdi, ustasının kalfalık sınavın geçti.
1963-1964'te askerlik hizmetini yaptıktan sonra Odunpazarı ilçesinin Akcami mahallesinde atölye açtı; ardından ustasının boşalttığı, Arifiye mahallesindeki atölyesine taşındı.[3] 1967'de Lületaş Derneği'ne kaydoldu. 1969 yılında Türkmentokat köyünden Günseli Hanım ile evlendi.[1] Atölyesinde eşi ile birlikte lületaşından pipo, kolye, küpe gibi ürünler üretti. Özellikle Osmanlı pipoları ilgi gördü ve yurtdışından alıcı buldu ancak tütün içmeyi teşvik etmemek için pipo ve sigara ağızlığı işlemeyi bıraktı.[1] Eskişehir Karatepe köyünden maden sahası satın alıp on yıl maden işletmeciliği de yaptı.
1969 yılında, altı ay boyunca hava albayı Gültekin Çağlar’dan çamur dersleri alan Başsav, meslek hayatını portre sanatı ile sürdürmek istedi. Yurtdışından gelen bir talep üzerine Abraham Lincoln'u lületaşından bir portresini üretti. Bu ilk örnekteki başarısı üzerine diğer Amerikan başkanlarının da portreleri sipariş edildi. Yurtdışında Kızılderili potreleri gibi siparişler almaya devam etti. Özelikle Amerika, Rusya, İngiltere, Çin siyaset ve sanat yaşamından kişilerin lületaşından portreleri üzerine çalıştı. Albert Einstein, John Fitzgerald Kennedy, William Churchill, George Bush, Boris Yeltsin, Kleopatra, Mozart, Shakespeare, Prenses Diana portresini yaptığı kişiliklerdendir.
"Artist İsmail" lakaplı İsmail Özel'in teşvikiyle portre alanında çalışmayı sürdürdü.[4] Bir Anıtkabir ziyareti sonrasında Türk büyüklerinin resimlerini toplayıp lületaşı heykellerini üretmeye başladı. Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü, Kurtuluş Savaşı kahramanlarının, Osmanlı padişahlarının, ünlü şairler ve yazarların portrelerini yaptı. 400’ün üzerinde heykel üretti. [4] Erzurumlu Kara Fatma, Nezahat Onbaşı, Halide Edip, Gazi Ayşe Çavuş, Tarsuslu Kara Fatma ve Çete Ayşe gibi kadın kahramanların portreleri,[5] Zübeyde Hanım, Malhatun, Hürrem Sultan, Tomris Hatun gibi tarihsel figürler de koleksiyonunda yer aldı. Eserlerin eşi tarafından üretilen replikalarını hatıra eşya olarak satışa sundu. Eskişehir'in Seyyit Battal Gazi Külliyesi, Yazılıkaya, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Cumhuriyet Kapısı gibi önemli noktalarının rölyeflerini yaptı.
Sekiz çırak yetiştiren sanatçı, 1992'de emekli oldu ve çalışmalarını evinde sürdürdü. Eskişehir Odunpazarı Belediye Başkanlığı’na bağlı Yunus Emre Kültür ve Sanat Merkezi'nin düzenlediği Yunus Emre Haftası'na 1993'ten itibaren her yıl düzenli olarak katıldı. 2001 yılında Eskişehir Büyükşehir Belediyesi'nin başlattığı Sanat Meslek Eğitim Kursları (ESMEK) projesi kapsamında Tarihi Odunpazarı Evleri Bölgesi'deki üç katlı bir evinin iki katı kendisine tahsis edildi. Beş yıl boyunca Mehmet Başsav Kültür Sanat Evi adlı atölyenin alt katında lületaşı portre işlemeciliğine devam etti; üst katında da eserlerini sergiledi. Beş yıl sonra başka bir yere taşındı; çalışmalarını UNESCO'nun maddi desteğiyle 2023'te açtığı mekanda sergilemektedir.[6]
UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi kapsamında 2021'de Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Yaşayan İnsan Hazinesi Ödülü'ne layık görüldü.[7] Yaşayan İnsan Hazineleri Ulusal Envanteri”ne, “Geleneksel lületaşı ustası" olarak kaydedildi. 11 Ocak 2022 tarihinde Ankara'da düzenlene törende bu ödülü eşi ile birlikte cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın elinden aldı ve kendisine Ahi Evran’ın lületaşı portresinin replikasını hediye etti.
Ödüller
[değiştir | kaynağı değiştir]- 2022 - 46. Turizm Haftası Yaşayan İnsan Hazineleri Geleceğe Aktarılan Mirasın Temsilcileri Ödülü.
- 2021 - Yaşayan İnsan Hazinesi Ödülü
- 2008 - Ahilik Haftası "Örnek Esnaflık" Ödülü
- 2007 - Eskişehir Sanat Günleri Onur Ödülü[1]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e Büyükokutan Töret, Aslı (Aralık 2022). Yaşayan İnsan Hazinesi Eskişehirli Lületaşı Ustası Mehmet Başsav ve Geleceğe Aktardığı Miras (PDF). ISBN 978-605-72190-8-4. 4 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Mayıs 2025.
- ^ "Mehmet Başsava". Yaşayan Kültürel Miras ve Etkinlikler Genel Müdülrüğü. 9 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2025.
- ^ Atahan Gezer (24 Mart 2023). "Geleceğe aktarılan mirasın temsilcisi Mehmet Başsav 67 yıldır lüle taşına şekil veriyor". Anadolu Ajansı. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2025.
- ^ a b "55 Yılda 400 Büst". Anadolu Gazetesi. 8 Temmuz 2016. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2025.
- ^ "Lületaşından Türk Kadın Kahramanların Minyatür Büstlerini Yaptı". Son Dakika. 16 Kasım 2018. 25 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2025.
- ^ "16 yaşında başladığı lületaşı sanatını 64 yıldan beri bırakmıyor". Yeşil Iğdır. 16 Temmuz 2024. 3 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2025.
- ^ "Lületaşının yaşayan çınarı, Cumhurbaşkanı Erdoğan'dan ödül aldı". Sabah. 25 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2025.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Lületaşı Sanatı Mehmet Başsav, Yaşayan Hazineler 6. Bölüm, Diyanet TV, 2 Mayıs 2023
