III. Mehmed
| III. Mehmed محمد ثالث | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| İslâm Halifesi Emîrü'l-mü'minîn İki Kutsal Caminin Hizmetkârı Han | |||||
 İtalyan ressam Cristofano dell'Altissimo tarafından 16. yüzyılda yapılmış portresi. | |||||
| 13. Osmanlı Padişahı | |||||
| Hüküm süresi | 27 Ocak 1595 - 22 Aralık 1603 (8 yıl, 10 ay ve 25 gün) | ||||
| Önce gelen | III. Murad | ||||
| Sonra gelen | I. Ahmed | ||||
| 92. İslâm Halifesi | |||||
| Hüküm süresi | 27 Ocak 1595 - 22 Aralık 1603 | ||||
| Önce gelen | III. Murad | ||||
| Sonra gelen | I. Ahmed | ||||
| Doğum | 26 Mayıs 1566 Manisa Sarayı, Manisa, Osmanlı İmparatorluğu | ||||
| Ölüm | 22 Aralık 1603 (37 yaşında) Topkapı Sarayı, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu | ||||
| Defin | Ayasofya, İstanbul | ||||
| Eş(ler)i | Handan Sultan Halime Sultan | ||||
| Çocuk(lar)ı | Şehzade Mahmud I. Ahmed I. Mustafa | ||||
| |||||
| Hanedan | Osmanlı Hanedanı .svg){kind=small} | ||||
| Babası | III. Murad | ||||
| Annesi | Safiye Sultan | ||||
| Dini | Sünni İslam | ||||
| İmza |  | ||||
III. Mehmed (Osmanlıca: محمد ثالث, romanize: Mehmed-i Sâlis; 26 Mayıs 1566, Manisa – 21 Aralık 1603, Konstantiniyye), divan edebiyatındaki mahlasıyla Adlî, 13. Osmanlı padişahı ve 92. İslam halifesidir. 27 Ocak 1595'ten 22 Aralık 1603'e kadar Osmanlı İmparatorluğu'nu yönetti.
26 Mayıs 1566'da III. Murad ve Safiye Sultan'ın oğlu olarak Manisa Sarayı'nda doğdu. Bu sırada Osmanlı tahtında Kanûnî Sultan Süleyman bulunuyordu; dedesi II. Selim aynı yılın sonbaharında tahta çıktı. Şehzadelik eğitimini Topkapı Sarayı'nda aldı. Babası III. Murad, 1574'te II. Selim'in ölümünün ardından tahta çıktı. 1583'te Saruhan Sancakbeyi olarak atandı. Babasının ölümünden sonra, 27 Ocak 1595'te tahta çıktı ve 19 kardeşini boğdurttu. Bu olay, halk arasında tepkiye yol açtı. Daha sonra III. Mehmed, taht kavgalarını önlemek ve merkezi otoriteyi güçlendirmek amacıyla sancak sistemini kaldırdı.
Tahta çıktığında Osmanlı-Avusturya Savaşı devam ediyordu; Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu, Estergon Kalesi'ni kuşattı ve Vişegrad'ı ele geçirdi. Bunun üzerine III. Mehmed, Eğri Kuşatması'nda ordunun başında yer aldı ve Kanûnî Sultan Süleyman'dan 30 yıl sonra sefere çıkan ilk padişah oldu. 12 Ekim 1596'da Eğri Kalesi'ni fethetti ve bu yüzden kendisine "Eğri Fatihi" unvanı verildi. Daha sonra ordusuyla birlikte ilerleyerek Haçova Muharebesi'nde Haçlı Ordusu ile karşılaştı ve Osmanlı İmparatorluğu'nun kazandığı son büyük meydan savaşı gerçekleşti. 1601'de Sadrazam Damat İbrahim Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu, Kanije Kalesi'ni fethetti ve daha sonra kaleyi Haçlı Ordusu'na karşı başarıyla savundu. 1603'te ise Estergon Kalesi geri alındı.
Avusturya cephesinde uzun süren muharebeler, devletin askerî ve malî yapısını zorladı; bu dönemde iç sorunlar arttı ve Celâlî isyanları'nın Anadolu'daki etkisi genişledi. III. Mehmed'in hükümdarlığı sırasında Celali İsyanları kanlı bir şekilde bastırıldı, ancak daha sonraki dönemlerde yeniden etkisini gösterdi. Ayrıca Annesi Safiye Sultan, devlet işlerinde etkili oldu. Bu karışıklıklardan faydalanan Safevîler, 13 yıllık Ferhat Paşa Antlaşması'nı bozarak Tebriz ve Revan'a saldırdı ve ele geçirdi. Savaş devam ederken III. Mehmed, 22 Aralık 1603'te hayatını kaybetti.
Padişahlık öncesi
[değiştir | kaynağı değiştir]
III. Murad ile Osmanlı denizcileri tarafından kaçırılıp köle edilmeden önceki adıyla Sofia Baffo olan aslen Venedikli Safiye Sultan'ın oğludur. İsmi, II. Mehmed'e benzemesi için, büyük dedesi I. Süleyman tarafından konmuştur. Şehzadeliğinde İbrahim Cafer Efendi ve Pir Mehmed Azmi Efendi gibi devrin tanınmış alimlerinden tahsil ve terbiye görmüştür. 1583'te Manisa sancağı valiliğine tayin edilmiş, 1595'te babası III. Murad'ın vefatı üzerine Osmanlı tahtına çıkmıştır.
Saltanatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kardeş katli meselesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Sultan Mehmet'in tahta çıkar çıkmaz ilk işi 19 kardeşini boğdurtmak olmuştur.[1][2][3][4] Bu olay Osmanlı tarihinin en kanlı olaylarından birisidir, çünkü öldürülenlerin çoğu bebektir. Bu olay halk arasında büyük bir tepki yaratmıştır.[5]
35. Padişah Mehmed Reşad kılıç kuşanma merasiminin ardından dedelerinin kabirlerini ziyaret ederken III. Mehmed'in kabrini ziyaret etmez ve "Ben çocuk katilinin kabrini ziyaret etmek istemiyorum." der. Bu olay Osmanlı Hanedanı'nın da bu meseleden rahatsızlık duyduğuna örnek olarak gösterilir.[6]
Avusturya ve Eflak Seferleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Sultan III. Mehmed, babası Sultan III. Murad döneminde başlayan Osmanlı-Avusturya Savaşı devam ederken tahta geçmiştir. Sultan III. Mehmed tahta çıkar çıkmaz Avusturya ve Eflak sorunlarıyla ilgilenmiştir. 1595 yılında Avusturya kuvvetleri Estergon Kalesi'ni kuşatmışlar, 40 km uzakta olan Mehmed Paşa Estergon Kalesi'ne yardıma gitmemiştir. Hiçbir yardım alamayan Estergon Kalesi kahramanca direnmesine rağmen, sayıca üstün olan Avusturyalılara teslim olmak zorunda kalmıştır (2 Eylül 1595).
Sinan Paşa, Eflak Prensi Mihai Viteazul üzerine seferler düzenlemiştir. Osmanlı kuvvetleri Bükreş ve Tırgovişte'yi ele geçirmişler fakat çok geçmeden Mihai karşı saldırıya geçmiş ve Osmanlı kuvvetleri geri çekilmek zorunda kalmıştır. Bu sırada bataklıklara düşen Osmanlı askerlerinin büyük bir kısmı ölür. Daha sonra Tuna'dan karşı kıyıya geçilirken gerekli önlemlerin alınmamasından dolayı yeni bir saldırıya maruz kalan Osmanlı akıncıları çok büyük kayıplar vermiştir.
Estergon Kalesi'nin düşmesinden sonra Tuna kıyısındaki Vişegrad da düşmanın eline geçmiştir. Birçok önemli kale ve şehirlerin kaybedilmesi İstanbul'da devlet erkanı ve yeniçerilerin tepkisine neden oldu. Yeniçeriler de sultanın sefere çıkmasını istiyorlardı.
Eğri Kalesi'nin fethi
[değiştir | kaynağı değiştir]Durumun kötüye gittiğini anlayan Sultan III. Mehmed'in, devlet büyüklerini toplayıp "Ceddimiz, devletimizin kurucusu Osman Gazi Hazretleri'nden, büyük dedemiz Kanuni Sultan Süleyman'a kadar bütün padişahlar askerin önünde sefere çıkmışlardır. Dedemiz Sultan II. Selim'le cennetmekan pederimiz Sultan III. Murad bu usulü bozdular. Biz dahi, başlangıçta seferi paşalarımıza ısmarlamakla hataya düştük. Asker evlatlarımız bizi başlarında görmek isterler. Kararımız odur ki yakında sefere çıkacağız. Hazırlıklar tamamlansın. Küffara haddini bildirmeye gitmek gerekir." dediği; kendisine karşı çıkan annesi Safiye Sultan'ı da "Valide, biz Sultan oğlu sultanız, kullanmayacaksak Eyüp Sultan Camii'nde bu kılıcı niçin kuşandık? Kararımız karardır, sefere çıkacağız. Taht uğruna devleti feda etmeyiz" şeklinde cevapladığı ve bunun üzerine 20 Haziran'da ordunun hareket ederek, kuşatılan Eğri Kalesi'nin 12 Ekim 1596'da padişaha teslim edildiği anlatılıyor.
_Enthroned,_Attended_by_Two_Janissaries_LACMA_M.85.237.34.jpg)
Haçova Muharebesi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Eğri Kalesi'nin fethinden sonra Osmanlı birlikleri ilerleyerek 15 Ekim 1596 günü Haçova'da büyük bir Avrupa ordusuyla karşılaştı. Bu ordu da Avusturyalı, Alman, Erdelli, Macar, İtalyan, İspanyol, Fransız, Hollandalı, Belçikalı, Çek, Hırvat, Sırp, Slovak ve Leh kuvvetleri vardı. Böylece Haçlı Ordusundaki asker sayısı 300 bini bulmuştu. Osmanlı Ordusu ise 140 bin askerden ibaretti. Avusturya Arşidükü III. Maximilian komutasındaki düşman kuvvetleri ile yapılan Haçova Savaşı'nda Osmanlı birlikleri, düşman birliklerinin tüfek atışlarına maruz kaldı. Pek çok Osmanlı askeri öldü.
Osmanlı cephesinde ordu merkezinin ele geçirilip padişahın ayrıldığı haberinin yayılması üzerine yeniçerilerin çoğu geri çekildi ve Haçlı ordusu zafer kazandığını düşünerek yağmaya başladı. Bu sırada ordunun geri hizmetlileri olan oduncular, çadırcılar, uşaklar, deveciler ve aşçılar ellerine geçirdikleri kazma, odun yarması, balta, tırpanı kazan ve kepçeleri ile düşmana karşı saldırmaya başladılar. Haçlı ordusu yağmaya katıldığından düzeni bozulmuştu ve bu ani saldırı da bir paniğe yol açtı. Düşmanın gerilemesi üzerine akıncılar, yeniçeriler tekrar toparlanarak Haçlı ordusunun üstüne saldırınca da beklenmeyen bir zafer kazanıldı ve Osmanlılara Viyana yolu açıldı (26 Ekim 1596). Bu savaşı kazanılmasında geri hizmetlilerin katkısı olduğundan bu savaş literatürde "Kepçe Kazan Savaşı" olarak da bilinir.[7][8][9][10]
Haçova Savaşı'ndan sonra Sultan III. Mehmed İstanbul'a döndü. Avusturya cephesine Satırcı Mehmed Paşa atanmıştı. Tata Kalesi'ni geri almayı başaran Satırcı Mehmed Paşa, Budin'in kuzeyindeki Vaç bölgesinde düşman kuvvetleri karşısında başarılı olamadı. Bu arada Avusturya temsilcileri ile bir barış antlaşması yapılmaya çalışıldıysa da, olumlu bir sonuç alınamadı. Bir süre sonra Avusturya kuvvetleri 1594 yılında fethedilen Yanıkkale'yi ele geçirdiler (1598).
Kanije Kalesi'nin Fethi ve Kanije Savunması
[değiştir | kaynağı değiştir]
Satırcı Mehmed Paşa iki yıldır hiçbir askeri başarı kazanamamıştı. Bu süre içinde bazı Osmanlı kaleleri Avusturyalıların eline geçmişti. Mehmed Paşa'nın idamı üzerine, Sadrazam Damat İbrahim Paşa ordunun başına geçti ve Belgrad'a geldi. Bu sırada Avusturya barış istemişti. Avusturyalılar daha önce geri aldıkları Eğri'yi ve Hatvan'ı Osmanlılara vermeyi önerdiler. Bu öneriye karşılık, Osmanlı temsilcileri Estergon, Novigrad, Filek ve Yanıkkale'yi istediler. Antlaşma yapılamadı.
Belgrad'da kışı geçiren Damat İbrahim Paşa, Kanije Kalesini kuşatıp sıkıştırmaya başladı. Kuşatma devam ederken kale içinde esir olan Osmanlı askerleri canlarını feda etmek uğruna havaya uçurdukları barut deposu kalenin harap olmasına yol açtı. Ancak yine de teslim olmayan Kanije Kalesi'nin yardımına bu seferde Philippe Emmanuel komutasındaki 20.000 kişilik bir ordu geldi. İki ateş arasında kalan Osmanlı ordusu savaşmaya devam etti. Yardıma gelen düşman ordusunun geri çekilmesi üzerine, 40 gün süren bir kuşatmadan sonra Kanije teslim oldu.
Beylerbeyliğin merkezi Kanije'ye alındı, Kanije Beylerbeyliği Tiryaki Hasan Paşa'ya verildi. Sultan III. Mehmed bu başarısından dolayı Damat İbrahim Paşa'ya kendisi padişah olarak yaşadığı sürece sadrazamlıkta kalacağı vaadinde bulundu (10 Eylül 1601). Kanije kalesini geri almaya çalışan Arşidük Ferdinand, Kanije'yi büyük bir orduyla kuşattı. Tiryaki Hasan Paşa komutasındaki az sayıda asker kaleyi iki aydan fazla süre başarıyla korudu. Yiyecek içecek malzemesi ve cephanesi tükenmeye başlayan Osmanlı kuvvetleri beklenmedik bir çıkışla kendisinden kat kat üstün görünen düşman ordusunu Kanije Kalesi önünde yendi (18 Kasım 1601). Bu zaferden sonra 1603'te İstolni-Belgrad ve Estergon da geri alındı.
Diplomatik ilişkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Safevîler ile ilişkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Safevîler, 1590 yılında imzalanan ve 13 yıl süren antlaşmayı bozmuştu. Şah I. Abbas, Osmanlı Devleti'nin Avusturya ile savaş halinde olmasını fırsat bildi. Ferhat Paşa Antlaşması'yla kaybettiği toprakları geri almaya çalışan Safevîler, Osmanlı Devleti'nin Anadolu'da çıkan Celali İsyanları'ndan uğraşmasıyla zayıf düşmesinden de yararlanarak 25 Ağustos 1603'te Osmanlılara savaş açtılar. Şah Abbas Tebriz ve Revan'ı aldı. Safevi Devleti yeniden güçlenmişti. Safevîler ile savaş devam ederken III. Mehmed 37 yaşında öldü. Kabri, Ayasofya'da, kendi adına yapılmış III. Mehmed Türbesindedir.
Mimarî çalışmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]İmar konusunda çalışmalar yaptıran Sultan III. Mehmed, süt annesi Halime Hatun adına Gölmarmara Halime Hatun Camii ve Külliyesi'ni, ayrıca validesi Safiye Sultan adına da Yeni Valide Camii ve Külliyesi'ni yaptırdı. Bundan başka birçok camiyi tamir ettiren Sultan III. Mehmed, Yeni Camii'nin de temelini attırdı.
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]
20 Aralık 1603'te 37 yaşında ölen III. Mehmed'in ölümüne dair farklı kaynaklarda farklı bilgiler yer alır. Sağlığının Tebriz'in düşmesi başta olmak üzere doğu cephesinden gelen kayıp haberleriyle sarsıldığı, rahatsızlığının gitgide kötüleştiği ve 18 Aralık'ta iyice kötüleştikten sonra 20 Aralık'ta öldüğü belirtilmiştir. Mehmed bin Mehmed er-Rûmî bu hastalığı şişmanlık kaynaklı mide rahatsızlığı olarak aktarır.[11] Bununla beraber, başka kaynaklarda kalp krizi veya kalp durmasından[12] öldüğü yazılır.[11]
Ailesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Eşleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Handan Valide Sultan (ö. 1605) - I. Ahmed ve olasılıkla önceden ölmüş olan Şehzade Selim ve Şehzade Süleyman'ın, İsmihan Sultan ve Fatma Sultan'ın annesidir.[13]
- Abileyal Haseki (ö. 1603) - Şehzade Cihangir'in annesi.
- Halime Sultan (ö. 1641) - Gevher Sultan ve I. Mustafa'nın annesidir.
- Saliha Haseki (ö. 1613'ten sonrası) - Şehzade Osman'ın annesi.
- Güher Haseki (ö. 1613'ten sonrası)
- Ayşe Haseki (ö. 1613'ten sonrası)
Erkek çocukları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Şehzade Selim[14] (1580 - 20 Nisan 1597[15])[16]
- Şehzade Süleyman
- Şehzade Cihangir (1581 - 1596)[16]
- Şehzade Mahmud[14] (1587 - 7 Haziran 1603) - Babası III. Mehmed tarafından 7 Haziran 1603'te boğdurtuldu.[17]
- I. Ahmed[14] (18 Nisan 1590 - 22 Kasım 1617)
- I. Mustafa[14][18]
- Şehzade Osman
Kız çocukları
[değiştir | kaynağı değiştir]- ......, Ekim 1604'te Damad Mustafa Paşa ile evlenmiştir.
- Gevher Sultan, Ekim 1604'te Kara Davud Paşa ile evlenmiştir.
- ...... Sultan, 10 Ekim 1612'de Damad Mahmud Paşa Cagaloğlu ile evlenmiştir.
- Fatma Sultan, Tiryaki Hasan Paşa ile evlenmiştir.
- ...... Sultan, Ali Paşa ile evlenmiştir.
- ...... Sultan, (ö. 1628)
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- İnalcık, Halil (2003). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ISBN 975-08-0588-7.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2003). Osmanlı Tarihi III. Cilt 1. Kısım: II. Selim'in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ISBN 975-16-0013-8.
- Sakaoğlu, Necdet (1999). Bu Mülkün Sultanları. İstanbul: Oğlak Yayınları. ISBN 875-329-299-6. s. 181-199
- Kinross, Lord (1977). The Ottoman Centuries. İstanbul: Sander Kitabevi. ISBN 0-224-01379-8. (İngilizce)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Bostanzade Yahya Efendi, Tuhfet ül-ahbâb, Milliyet Yayınları, s. 111
- ^ Hamit Bozarslan, Türkiye Tarihi, İletişim Yayınları, s. 52.
- ^ Reşad Ekrem Koçu, Tarihimizde Garip Vakalar, Varlık Yayınları, s. 142.
- ^ Metin And, On Altıncı Yüzyılda İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, s. 101.
- ^ İnalcık, Halil (2019). Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar - II. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. ss. 85-87. ISBN 978-605-332-089-0.
- ^ Osmanlı'nın Şifreleri, Talha Uğurluel,, s. 161, Timaş Yayınları, İstanbul, 2016.
- ^ Metin Hasırcı, Büyük Osmanlı Tarihi, bölüm 1, kısım 5
- ^ Midhat Sertoğlu, Osmanlı Tarih Lügatı, s. 255
- ^ Yapı ve Kredi Bankası, 1995, Our world of the arts, Say 58 Saf.28
- ^ Türk Dünyası tarih dergisi - 121-132. sayılar
- ^ a b Emecen, Feridun (2003). "Mehmed III". TDV İslâm Ansiklopedisi. 28. Türkiye Diyanet Vakfı. ss. 407-413.
- ^ "Mehmet III". Büyük Larousse. 15. Milliyet Gazetesi Yayınları. ss. 7927-8.
- ^ Federico Seneca, Il Doge Leonardo Donà: la sua vita e la sua prepara-zione politica prima del dogado, Editrice Antenore, Padova 1959, s. 286
- ^ a b c d "Osmanlı Padişahları". Türk Tarih Kurumu. 18 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2024.
- ^ Zeynep Aycibin, Kâtip Çelebi, Fezleke: Tahlil ve Metin, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, 2007, Sayfa: 452
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 2 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2006.
- ^ Bu Mülkün Sultanları, Yazan: Necdet Sakaoğlu Sayfa:198
- ^ Alderson, The Structure of the Otto-man Dynasty, Oxford University Press, Oxford 1956, s. 169, tablo XXXIII
| Otorite kontrolü |
|
|---|
