II. Mustafa

Tam adı
	Mustafa bin Mehmed

II. Mustafa
II. Mustafa
İslâm Halifesi; Emîrü'l-mü'minîn; İki Kutsal Caminin Hizmetkârı
22. Osmanlı Padişahı
Hüküm süresi	6 Şubat 1695 - 22 Ağustos 1703 (8 yıl, 6 ay ve 16 gün)
Önce gelen	II. Ahmed
Sonra gelen	III. Ahmed
101. İslâm Halifesi
Hüküm süresi	6 Şubat 1695 - 22 Ağustos 1703
Önce gelen	II. Ahmed
Sonra gelen	III. Ahmed
Doğum	6 Şubat 1664; Edirne Sarayı, Edirne, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	29 Aralık 1703 (39 yaşında); Topkapı Sarayı, Konstantiniyye, Osmanlı İmparatorluğu
Defin	Turhan Sultan Türbesi, Yeni Cami, İstanbul, Türkiye
Eş(ler)i	Saliha Sultan; Şehsuvar Sultan; Afife Kadın; Diğerleri
Çocuk(lar)ı	I. Mahmud; III. Osman; Diğerleri;
Tam adı
Tam adı
	Mustafa bin Mehmed
Hanedan	Osmanlı Hanedanı
Babası	IV. Mehmed
Annesi	Emetullah Râbia Gülnûş Sultan
Dini	Sünnilik
İmza

Sultan 2. Mustafa döneminde basılan Osmanlı parası (Amasya Müzesi)

II. Mustafa veya Mustafa Gazi (Osmanlı Türkçesi: مصطفى ثانى Muṣṭafā-yi sānī; d. 2 Haziran 1664, İstanbul – ö. 29 Aralık 1703), lâkabı Gazi, Divan edebiyatındaki adı İkbâlî; 22. Osmanlı padişahı ve 101'inci İslâm halifesidir. Babası IV. Mehmed, annesi ise Emetullah Râbi'a Gülnûş Sultan'dır. Dinî ilimlere olan ilgisiyle tanınmaktadır ve Osmanlı padişahları arasında sefere çıkan son padişahtır.

II. Mustafa, amcası II. Ahmed'in ölümünden sonra 6 Şubat 1695'te tahta çıktı. Saltanatı sırasında Osmanlı İmparatorluğu, Avusturya, Venedik ve Rusya gibi güçlü devletlerle savaşlar yaptı. II. Viyana Kuşatması'ndan sonra başlayan toprak kayıplarını telafi etmeye çalışsa da, Karlofça Antlaşması (1699) ile birçok önemli toprağı kaybetmek zorunda kaldı. Bu antlaşma, Osmanlı tarihinde büyük bir dönüm noktası oldu.

Avusturya seferleri

II. Mustafa döneminde Avusturya üzerine Sultan'ın katıldığı üç büyük sefer düzenlenmiştir. Tahta geçtiği zaman Osmanlı Devleti, Avusturya ile karada ve Venedik'le deniz ve karada savaşa devam etmekteydi. Tahta geçtiğinin üçüncü günü yapacağı işleri anlatan bir hatt-ı hümayun yayınladı. Yazısında: "Zevk, sefa ve rahatı kendimize haram eylemişizdir." diyordu. Lehistan ve Rusya ile anlaşmazlık çok ciddileşmişti. Sultan II. Mustafa, Balkanlar'da savaş için askerî merkez olan Edirne'de kalarak savaş işleri ile uğraşmak zorunda kaldı.

II. Mustafa, birinci Avusturya Seferi'ne tahta geçmesinin beşinci ayında 30 Haziran 1695'te Edirne'den hareketle başladı. Ordu Belgrad'a geldiği zaman o zamana kadar orada ikamet etmekte olan Orta Macar (Kurs) Kralı Tökeli İmre bir şayka ile Tuna Nehri üzerinden İstanbul'a gönderildi. Sonra Avusturya ordusuna karşı Lugos Muharebesi'ni kazandı.^[1] Bu nedenle II. Mustafa Gazi unvanı aldı. Sonra II. Mustafa İstanbul'a döndü ve 14 Kasım 1695'te Davutpaşa ordugahına indi ve 4 gün sonra büyük bir alayla İstanbul'a gelip Topkapı Sarayı'na yerleşti.

II. Mustafa, ikinci Avusturya Seferi için 8 Nisan 1696'da Davutpaşa ordugahında kurulan Sultan Otağına çıktı ve oradan ordu ile 22 Nisan 1696'da Macaristan'a doğru yola çıktı. 27 Ağustos 1696'da Osmanlı ordusu Avusturya ordusu ile Temeşvar yakınında Ulaş Muharebesi'ne girişti ve II. Mustafa komutası altındaki Osmanlı ordusu galip geldi. Avusturya ve Macar kaynaklarında bu muharebenin adı Olaschin olarak geçer. Cenei Muharebesinde de zafer alan II. Mustafa, 26 Ekim 1696'da II. Mustafa ordu ile İstanbul'a döndü.

II. Mustafa, üçüncü Avusturya Seferi için, 20 Mayıs 1697'da Edirne'de otağa çıktı. Ancak 11 Eylül 1697'de Savoylu Prens Eugene komutasındaki Avusturya ordusuna karşı yapılan Zenta Muharebesi sonucu Osmanlı Devleti için büyük bir bozgun ve bir facia oldu. Tisa nehrini geçemeyen Veziriazam Elmas Mehmet Paşa ile dört divan veziri, birçok eyalet beyi, 30 kadar yeniçeri ağası, ordunun 30.000 asker ve subayı düşman çemberinde kalıp imha edildi veya Tisa ırmağını geçerken boğuldular. Bu yenilgide Osmanlı Devleti bir anda savunmasız kaldı.

Bu arada Venedikliler, Mora ve Dalmaçya'ya; Lehistan ise Boğdan'a saldırdı. Aynı dönemde Rusya'nın başına Deli Petro geçmişti. Deli Petro ordusunu modernize etmiş, boğazlardan Akdeniz'e inme ve Karadeniz'e egemen olma çabalarına girişmişti.

Rus İmparatorluğu 1695'teki saldırıda başarısız olmuş, fakat bir yıl sonra Azak Kalesi'ni ele geçirmişti (6 Ağustos 1696). Uzun süren savaşlar sonunda Osmanlı Devleti yorgun düşmüştü.

Karlofça Antlaşması

Son Avusturya seferindeki Zenta yenilgisi bir facia olmuştu. Yeni Sadrazam Köprülü Amcazade Hüseyin Paşa'nın girişimleriyle, özellikle İngiliz hükûmetinin elçisi Lord Paget ile Hollanda elçisi Jacob Colyer araya girmesi sonucunda Sultan II. Mustafa barışa razı oldu. İmzalanan Karlofça Antlaşması'yla Banat ve Temeşvar hariç, bütün Macaristan ve Erdel Prensliği Avusturya'ya, Ukrayna ve Podolya Lehistan'a, Mora, Ayamavra ve Dalmaçya kıyıları Venedikliler'e bırakıldı (26 Ocak 1699).

Karlofça Antlaşması Osmanlı Devleti'nin büyük ölçüde toprak kaybettiği ilk antlaşmadır. Bu tarihten sonra Osmanlı Devleti'nin gerileme dönemi başlar. Ayrıca bir yıl sonra Rusya ile de bir antlaşma yapıldı. 14 Temmuz 1700 tarihinde imzalanan İstanbul Antlaşması ile Azak Kalesi Rusya'ya bırakıldı.

Edirne Vakası ve tahttan indirilmesi

Tarih 1703 yılına gelmiş, Osmanlı Devleti'nin kötü gidişine dur denilememişti. Padişah tahta çıktığında söylediklerini unutmuş gibiydi. "Zevk ve sefa bana haram olsun" dediği halde, av partileri düzenliyor, aylarca av peşinde dolaşıyordu. Devlet işlerini sadrazamlarına ve eski hocası olan sonradan Şeyhülislam yaptığı Feyzullah Efendi'ye bırakmıştı. Bu durum ordu içinde hoşnutsuzluğa yol açtı.

Sultan II. Mustafa, Azak Kırımlılarına saldırmasının ardından İstanbul yerine Edirne'de oturmaya başladı. Mart 1700'den sonra İstanbul'a dönmedi. İstanbul'daki askerler bu duruma isyan edip, Edirne üstüne yürüdüler. Sultan II. Mustafa, Edirne'de bulunan askerleri teşkilatlandırıp yolları tutturdu ama Edirne ordusunun komutanları dağılıp gidince İstanbul'dan gelen ordu Edirne'ye girdi ve Şeyhülislam Feyzullah Efendi onlar tarafından öldürüldü.

Sultan II. Mustafa tahttan indirildi. Yerine kardeşi Sultan III. Ahmed tahta çıkarıldı (22 Ağustos 1703). Sultan II. Mustafa tahttan indirildikten sonra fazla yaşamadı ve 29 Aralık 1703'te öldü. Cenazesi İstanbul'a getirilip, Turhan Sultan türbesinde babası Sultan IV. Mehmed'in yanına gömülmüştür.

Mimarî çalışmalar

Sultan II. Mustafa döneminde yapılan mimari çalışmalar şunlardır; Saraçhanebaşı Amcazade Hüseyin Paşa Külliyesi, Anadolu Hisarı üzerinde Meşruta Yalısı, Fatih semtinde Millet Kütüphanesi, Erzurum Kurşunlu Medresesi.

Ailesi

Eşleri

Âlicenâb Kadın^[2]
Afife Kadın^[2]
Hümaşah Kadın^[2]
Saliha Sultan^[2]
Şehsuvar Sultan^[2]
Hatice Kadın^[2]
Hanife Hatun (İkbali)^[2]
Hafsa Sultan (İkbali)^[2]

Erkek çocukları

I. Mahmud^[3]
Şehzade Mehmed^[3]
Şehzade Selim^[3]
Şehzade Murad^[3]
Şehzade Ahmed^[3]
III. Osman^[3]
Şehzade Hasan
Şehzade Hüseyin^[3]
Şehzade Ahmed

Kız çocukları

Atike Sultan^[3]
Büyük Ayşe Sultan^[3]: Kocaları sırayla Köprülü Numan Paşa, Tezkereci İbrahim Paşa, Koca Mustafa Paşa.
Emine Sultan:^[3] Kocaları sırayla Çorlulu Ali Paşa, Recep Paşa, Abdullah Paşa.
Safiye Sultan:^[3] Kocaları sırayla Maktulzade Ali Paşa, Mirza Mehmed Paşa, Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Ebubekir Paşa.
Büyük Rukiye Sultan^[3]
Zahide Sultan^[3]
Hatice Sultan
Fatma Sultan^[3]
Esma Sultan
Küçük Rukiye Sultan
Ümmügülsüm Sultan^[3]
Zeynep Sultan^[3]
Emetullah Sultan:^[3] Kocası Sirke Osman Paşa
Küçük Ayşe Sultan

Galeri

II. Mustafa tam zırh giymiş hâlde.
Sultan II. Mustafa
II. Mustafa
II. Mustafa
II. Mustafa'ya ait tuğra

Ayrıca bakınız

Edirne Vakası

Kaynakça

^ Muhabere meydanı şimdi Romanya'da bulunan Lugoj isimli şehir yakınlarındadır.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h M. Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ötüken Yayınları, s. 116-7
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q "Osmanlı Padişahları". Türk Tarih Kurumu. 18 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2024.

Dış bağlantılar

Orhonlu, Cengiz, "II. Mustafa", İslam Ansiklopedisi, (1940 ve sonrası), T.C. Maarif Bakanlığı:Ankara İstanbul

Resmî unvanlar
II. Mustafa Osmanlı Hanedanı Doğumu: 6 Şubat 1664 Ölümü: 28 Aralık 1703
Önce gelen II. Ahmed	Osmanlı Sultanı 6 Şubat 1695 - 22 Ağustos 1703	Sonra gelen III. Ahmed
Sünni İslam unvanları
Önce gelen II. Ahmed	İslam Halifesi 6 Şubat 1695 - 22 Ağustos 1703	Sonra gelen III. Ahmed

[1] Muhabere meydanı şimdi Romanya'da bulunan Lugoj isimli şehir yakınlarındadır.

[:3-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h M. Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ötüken Yayınları, s. 116-7

[:0-3] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q "Osmanlı Padişahları". Türk Tarih Kurumu. 18 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2024.

[1]

[2]

[3]

g t d Osmanlı Hanedanı
Soyağacı (padişah eşleri)
Osmanlı padişahları	Osman Gazi Orhan Gazi I. Murad I. Bayezid I. Mehmed II. Murad II. Mehmed II. Bayezid I. Selim I. Süleyman II. Selim III. Murad III. Mehmed I. Ahmed I. Mustafa II. Osman IV. Murad İbrahim IV. Mehmed II. Süleyman II. Ahmed II. Mustafa III. Ahmed I. Mahmud III. Osman III. Mustafa I. Abdülhamid III. Selim IV. Mustafa II. Mahmud Abdülmecid Abdülaziz V. Murad II. Abdülhamid V. Mehmed VI. Mehmed
Padişah anneleri	Halime Hatun Malhun Hatun Nilüfer Hatun Gülçiçek Hatun Devlet Hatun Emine Hatun Hüma Hatun Sitti Mükrime Hatun / I. Gülbahar Hatun II. Gülbahar Hatun / I. Ayşe Hatun Ayşe Hafsa Sultan Hürrem Sultan Nurbanu Sultan Safiye Sultan Handan Sultan Valide Sultan (I. Mustafa'nın annesi) Mahfiruz Hatice Sultan Kösem Sultan Hatice Turhan Sultan Saliha Dilaşub Sultan Hatice Muazzez Sultan Emetullah Râbia Gülnûş Sultan Saliha Sebkati Sultan Şehsuvar Sultan Emine Mihrişah Kadınefendi Rabia Şermi Kadınefendi Mihrişah Valide Sultan Ayşe Sineperver Sultan Nakşidil Sultan Bezmiâlem Valide Sultan Pertevniyal Sultan Şevkefza Sultan Tirimüjgan Kadınefendi Gülcemal Kadınefendi Gülüstü Hanım
Hanedan/Aile reisleri	Abdülmecid Ahmed Nihad Efendi Osman Fuad Efendi Mehmed Abdülaziz Efendi Ali Vâsıb Efendi Mehmed Orhan Osmanoğlu Ertuğrul Osman Osmanoğlu Osman Bayezid Osmanoğlu Dündar Abdülkerim Osmanoğlu Harun Osmanoğlu
Osmanlı padişah eşleri Osmanlı şehzadeleri Osmanlı padişah kızları

g t d Osmanlı şehzadeleri
1. nesil	Alâeddin Paşa Orhan Gazi Çobanbey Melik Bey
2. nesil	Süleyman Paşa I. Murad Şehzade Halil
3. nesil	Yakup Çelebi I. Bayezid Savcı Bey
4. nesil	Şehzade Ertuğrul Süleyman Çelebi Mustafa Çelebi İsa Çelebi Musa Çelebi I. Mehmed
5. nesil	II. Murad Mustafa Çelebi Orhan Çelebi
6. nesil	Şehzade Alâaddin II. Mehmed
7. nesil	II. Bayezid Şehzade Mustafa Cem Sultan
8. nesil	Şehzade Abdullah Şehzade Ahmed Şehzade Korkut I. Selim Şehzade Mehmed Şehzade Mahmud Şehzade Alemşah Şehzade Şehinşah Şehzade Murad
9. nesil	I. Süleyman Şehzade Murad Şehzade Kasım Şehzade Alaaddin Şehzade Osman Şehzade Süleyman Şehzade Orhan Şehzade Musa Şehzade Mehmed
10. nesil	Şehzade Mustafa Şehzade Mehmed Şehzade Abdullah II. Selim Şehzade Bayezid Şehzade Cihangir
11. nesil	III. Murad
12. nesil	III. Mehmed Şehzade Yahya
13. nesil	Şehzade Selim Şehzade Mahmud I. Ahmed I. Mustafa
14. nesil	II. Osman Şehzade Mehmed IV. Murad Şehzade Bayezid Şehzade Kasım Şehzade Süleyman İbrahim
15. nesil	IV. Mehmed II. Süleyman II. Ahmed
16. nesil	II. Mustafa III. Ahmed
17. nesil	I. Mahmud III. Osman Şehzade Mehmed III. Mustafa I. Abdülhamid
18. nesil	III. Selim IV. Mustafa II. Mahmud
19. nesil	Abdülmecid Abdülaziz
20. nesil	V. Murad II. Abdülhamid V. Mehmed Ahmed Kemaleddin Efendi Mehmed Burhaneddin Efendi Ahmed Nureddin Efendi Yusuf İzzeddin Efendi Süleyman Selim Efendi VI. Mehmed Abdülmecid Efendi Mehmed Şevket Efendi Mehmed Seyfeddin Efendi
21. nesil	Mehmed Selahaddin Efendi Mehmed Selim Efendi Mehmed Ziyaeddin Efendi Mehmed Necmeddin Efendi Mehmed Abdülkadir Efendi Mehmed Burhaneddin Efendi Ömer Hilmi Efendi Ömer Faruk Efendi Mahmud Şevket Efendi Mehmed Abid Efendi
22. nesil	Ahmed Nihad Efendi Mehmed Cemaleddin Efendi Osman Fuad Efendi Mehmed Abdülaziz Efendi İbrahim Tevfik Efendi Mehmed Abdülkerim Efendi Mehmed Orhan Osmanoğlu Ertuğrul Osman Osmanoğlu
23. nesil	Ali Vâsıb Efendi