Tartışma:Anlambilim

anlamak* sitesinin editörüyüm. Her ne kadar öncesinde izin alınmamış olsa da, kaynak adres belirtildiği sürece alıntılanan yazı sitede durabilir.

anlamak* [Editör]

Merhaba, telif şablonlarını koyan bendim. Eğer gerçekten anlamak.com editörüyseniz izniniz için teşekkürler (mailleşebiliriz isterseniz), fakat maalesef sorun çözülmüş değil. Bu makaleler sadece anlamak.com da değil birçok farklı sitede daha çıkıyor, üstelik hepsinde de copyright işareti var. Felsefe sözlüğü olarak Internet`e konmuş, fakat ilk koyan sitenin neresi olduğunu anlayamadım. Eğer ilk koyan ve üstünde hak iddia etme hakkı olan sizseniz bir şey daha sormak istiyorum, bu sözlüğün Bedia Akarsu`nun yayımlamış olduğu Felsefe Terimleri Sözlüğü olduğuna dair bir şeyler okudum siteleri gezerken. Elimde o kitap olmadığından doğrulayamadım fakat öyleyse eğer Bedia hanımdan izin aldınız mı? Son olarak da (nadir bulunan bilgiler hariç) bu makalelerin bu şekilde kopyala-yapıştır olarak durmasının Vikipedi`nin güveninirliğini zedelediğini düşünüyorum. Sayfaya bakanın birçok sitede çıkan, kimin yazdığı anlaşılmayan (ilk sahibi siz olsanız dahi) makalelerle karşılaşması bence hoş değil. Düşüncem ve önerim bu makalelerin silinmesi, felsefi terimlerin teker teker uğraşılarak girilmesinden başka kısa bir yol yok. Sevgiler - 16 15:46, 7 Aralık 2005 (UTC)

Bedia Akarsu'nun sözlüğü

merhaba

Bedia Akarsu'nun "FElsefe Terimleri Sözlüğü" bende mevcut (7.Baskı) ve ilgili maddeye baktım.Sayın Akarsu'nun sözlüğünde "Anlambilim" (semantik) maddesi farklı bir tanımlamaya sahip yani buradaki tanım değil.Ben bu tanımı ekliyorum.Mevcut tanımın kaynağinı bilmiyorum.Akarsu'nun sözlüğünde "bu sözlükteki terim ya da tanımlar kaynak gösterilmeden aktarılamaz" ifadesi mevcuttur.Ben bundan kaynak gösterildiği takdirde istenilen yerde kullanılabilir anlamını çıkarıyorum.Popüler bir sözlük olduğunu düşünür isek her defasında Sayın Akarsu'dan izin almak rahatsızlık verici olabilir.Saygılar, Sevgiler.

tekrar selamlar

Merhabalar, anlamak.com editörüyüm. İnternette gezintilerim sırasında tekrar sizinle karşılaştım.

Semantik konusunu ben çözümlemedim elbette. Yani semantik ve ilinekleri üzerine herhangi bir kurucu yetkim yok. Şöyle düşününüz. Şayet özgün bir şey yapmak isterseniz bu özden gelen olacaktır. Öz de benlikten doğar ve benlik tektir. Dolayısıyla özgün olmayı umuyorsak illaki kendi aklımızı kullanarak bir şeyler yapacağız. Aksi halde bir sözlüğe bakmak bile etik olmayacaktır.

O zaman soru şu: Acaba vikipedi özgün müdür? Değildir elbet. Siz, ben, ya da bir başkası ne kadar özgün değilse vikipedi de özgün değildir, olamaz. Buradakiler yalnızca özgün olanları yorumlamaya çalışan kişiler.

Görüldüğü üzere mesele özgünlük meselesi değil. Mesele sizin de belirttiğiniz gibi koplaya/yapıştır meselesi. anlamak.com sitesinde yaklaşık 200 civarında kitap tanıttım. Bu kitapların tamamına yakınını ben geri kalanını da eşim okudu ve ilgimizi çeken bölümleri sitede yayınlayarak insanlara kitapları referans vermeye çalıştık. Kitabın tamamını koyabilir miydik? Evet. Elimde şu anda 650 adet txt formatında tam metin kitap var, ama onlara dokunmuyorum bile. Zira etik olmaz, öyle değil mi. Tabi, bu meselenin abartılmış tarafı.

Esasında mesele uzun boylu değil ama bilgiden çok bürokrasiyi kullanan bizler bu tip meseleleri uzatmaya pek hevesliyiz. Devam edeyim.

Etik olan alıntı şöyle olmalı.

Farz-ı misal; "semantik: bkz. anlamak.com/bilmem_ne_bilmem_ne"

Fakat bilgiyle uğraşan herkeste olduğu gibi bilgiye açız. Esasında bu çok güzel bir durum. Tadını çıkarmak gerekir; fakat bu durum var olanı zedeleyecek ölçüde olursa felaket olur. Felaketin ismi de çöplükten öte değildir. www.anlamak.com'a yazdığım yazıların % 99'u (sizin tabirinizle özgün). Felsefe sözlüğünü 2000 yılında bir internet sitesinden almıştım. Sözlüğü kurmadan önce google'da arama yaptım. Kayıt bulamadım ve sonra siteye ekledim. Sonra böyle bir durumla karşılaştım.

Tekrar soralım. Özgün olan nedir? Vallahi ben bilmiyorum.

www.anlamak.com 'da olduğu gibi burada da mail adresimi ve ismimi vermekten çekiniyorum, zira arkamı yasladığım site entelektüalitesi epeyce yukarıda olan bir site. Arkamda onlarla konuşursam yanlış anlaşılırım, bilmiş, işin ehli görünürüm kaygısındayım. Bu yüzden müsadenizle ismimi ve adresimi vermiyorum. Fakat yine de söyleşmek isterseniz http://www.anlamak.com/defter/index.php adresine tıklayınız.

Samimiyetle

Anlambilim mi, anlam bilimi mi?

Vikipedi'nin esaslarından birisi, imlâ konusunda Türk Dil Kurumu'nu kabul etmekti. Bir kelime yaygın olarak farklı şekilde kullanılsa bile TDK'nın kuralı esastır. Bu yüzden bu maddenin "Anlam bilimi" adına taşınmasını ve "Anlambilim" sayfasının da bir yönlendirmeye çevrilmesini teklif ediyorum.--Sae1962 (mesaj) 11:19, 13 Ekim 2014 (UTC)

tdk vikipedi'nin rehberlerinden biridir, esaslarından değil. yaygın olarak kullanım 'anlambilim'i işaret ediyor. --kibele 12:04, 13 Ekim 2014 (UTC)

3 Ekim 2025 tarihli düzenlemenin geri alınması hakkında

Merhaba,

3 Ekim 2025 tarihinde, maddenin üzerinde 2011'den beri duran {{Düzenle}} şablonu doğrultusunda, içeriği Vikipedi biçem el kitabına uygun hale getirmek için kapsamlı bir düzenleme yaptım. Amacım, maddenin okunabilirliğini ve yapısını iyileştirmekti.

Yaptığım bu kapsamlı değişiklik, editör Zafer tarafından "nedensiz içerik silinmesi" gerekçesiyle geri alındı. Gerekçeyi anlıyorum; tek seferde yapılan büyük değişiklikler bu şekilde algılanabiliyor. Ancak amacım içeriği silmek değil, dağınık haldeki bilgileri daha ansiklopedik bir yapıda yeniden sunmaktı.

Bu nedenle, yaptığım düzenlemenin gerekçesini burada açıklamak ve maddenin son, düzenlenmiş halini topluluğun değerlendirmesine sunmak istedim. Başta Zafer olmak üzere diğer editörlerin de önerdiğim yeni metni inceleyerek görüş bildirmesini rica ediyorum. Eğer metinde bir sorun görülmezse, değişikliğimin onaylanmasını talep ediyorum.

Teşekkürler. Habil Özdemir

--- ÖNERİLEN YENİ METİN:

Anlambilim veya semantik, en genel tanımıyla anlamı inceleyen bilim dalıdır. Dilsel ve felsefi olmak üzere iki temel yaklaşımla ele alınır. Felsefe ve mantık alanında anlambilim, göstergeler (örneğin kelimeler) ile onların göndergeleri (işaret ettikleri şeyler) arasındaki ilişkiye odaklanır; adlandırma, düz anlam, yan anlam ve doğruluk değeri gibi konuları inceler. Dilbilimsel yaklaşım ise dildeki anlamların yapısını, zaman içindeki değişimini ve dil, düşünce ve anlam arasındaki karşılıklı bağlantıyı araştırır.

Göstergelerin anlamlarını inceleyen teori veya bilim dalı olarak da tanımlanan anlambilim, sadece dilsel birimlerle sınırlı değildir. Trafik işaretleri, körler alfabesindeki semboller gibi iletişimde belirli bir anlam taşıyan her türlü birim, birer göstergedir. Anlambilim, tüm gösterge türlerini inceliyorsa göstergebilim (semiyotik), yalnızca dilsel göstergelerle ilgileniyorsa dilbilimin bir alt alanı olarak kabul edilir.

Dilsel göstergeler, anlam taşıyan en küçük birim olan biçimbirimlerden (morfem) kelimelere, cümlelere ve metinlere kadar uzanan geniş bir yelpazeyi kapsar. Örneğin, "görüyorsun" kelimesi, "gör-" kökü (görme eylemi) ve "-üyorsun" eki (2. tekil şahıs, şimdiki zaman) olmak üzere anlamlı iki birimden oluşur. Anlambilim, bu tür birimlerin anlamlarını tanımlar ve bu birimlerin birleşerek nasıl daha büyük anlamlı yapılar (cümleler, metinler vb.) oluşturduğunu inceler.

Etimoloji

Anlambilim sahası için kullanılan sémantique terimi, 19. yüzyıl sonunda Fransa'da ortaya çıkmıştır. Türkçeye semantik, İngilizceye semantics olarak geçen kelimenin kökeni Antik Yunancadır. Yunanca σημαντικός (sēmantikós) kelimesi "anlamlı, işaret eden" demektir ve bu kelime de "işaret, ima" anlamına gelen σῆμα (sêma) kökünden türemiştir. Göstergebilim anlamındaki semiyotik terimi de aynı kökene dayanır.

Temel Yaklaşımlar ve Alanlar

Anlambilim, farklı disiplinlerin bakış açısına göre çeşitli alt alanlara ayrılır.

Dilbilimsel Anlambilim

Dilbilimin bir alt dalı olan anlambilim, dilsel göstergelerin (biçimbirim, kelime, cümle, metin) anlamlarını inceler. Kendi içinde farklı düzeylere ve bakış açılarına ayrılır:

• Sözcüksel Anlambilim (Leksikografik Semantik): Kelimelerin ve biçimbirimlerin anlam yapılarını inceler. Kelimeler arasındaki anlam ilişkileri (eşanlamlılık, zıt anlamlılık, eşseslilik, çokanlamlılık), bu alanın temel konularındandır.
• Cümle Anlambilimi: Cümlelerin anlamlarının, onları oluşturan kelimelerin anlamlarından ve cümlenin sözdizimsel yapısından nasıl meydana geldiğini araştırır.
• Metin ve Söylem Anlambilimi: Cümlelerin bir araya gelerek oluşturduğu metinlerin veya farklı konuşmacılar arasındaki diyalogların (söylem) anlamını inceler.
• Artzamanlı (Tarihsel) Anlambilim: Kelimelerin anlamlarının zaman içinde nasıl değiştiğini inceler. Anlam genişlemesi, anlam daralması, anlam iyileşmesi (değer kazanma) ve anlam kötüleşmesi (değer yitirme) gibi süreçler bu alanın konusudur. Kökenbilim (etimoloji) de tarihsel anlambilimin önemli bir parçasıdır.
• Eşzamanlı Anlambilim: Bir dilin belirli bir dönemdeki anlam sistemini, o dili konuşan topluluk tarafından nasıl kullanıldığına odaklanarak inceler. Ferdinand de Saussure tarafından dilbilime kazandırılan bu ayrım, modern anlambilimin temelini oluşturur.

Felsefi ve Mantıksal Anlambilim

Felsefi anlambilim, dil, anlam ve dünya arasındaki ilişkiyi inceler. Özellikle analitik felsefenin temel alanlarından biridir. Mantıksal anlambilim ise önermeler mantığı veya yüklem mantığı gibi biçimsel dillerin yorumlanmasıyla ilgilenir. Bu alanda anlamlar, keyfi bir şekilde değil, kesin kurallar aracılığıyla belirlenir.

• Doğruluk Koşullu Anlambilim (Truth-Conditional Semantics): Alfred Tarski'nin öncülük ettiği bu yaklaşım, bir cümlenin anlamını, o cümlenin hangi koşullarda "doğru" veya "yanlış" olacağına bağlar. Anlamı, dilsel ifadeler ile dünya arasındaki bir doğruluk işlevi olarak görür.
• Model Kuramsal Anlambilim: Biçimsel dillerin (ve bu yaklaşımla doğal dillerin) anlamsal yorumunu, tanımlanmış bir model içinde gerçekleştirir. Özellikle Richard Montague'nin çalışmalarıyla doğal dillerin incelenmesinde de kullanılmıştır.

Bilişimde Anlambilim

Bilişim alanında anlambilim, programlama dillerinin biçimsel (formal) olarak tanımlanması için kullanılır. Bir programlama dilinin sözdizim (syntax) kurallarının yanı sıra, komutların ne anlama geldiğini ve ne iş yapacağını belirleyen bir anlambilimi de vardır. Bu, programların doğruluğunun kanıtlanması ve hesaplama kuramları için temel bir öneme sahiptir. Anlamsal Ağ (Semantic Web) gibi projeler de bu alandaki uygulamalara örnek gösterilebilir.

Temel Kavramlar ve Ayrımlar

• Kavram Bilimi (Onomasiyoloji) ve Ad Bilimi (Semasiyoloji): Bu iki bakış açısı, gösterge ile anlam arasındaki ilişkiyi farklı yönlerden ele alır.
  • Semasiyoloji (Ad Bilimi), bir dilsel biçimden (örneğin "ağaç" kelimesinden) yola çıkar ve bu biçimin hangi anlamlara geldiğini araştırır. Klasik sözlükler semasiyolojik bir yaklaşımla hazırlanır.
  • Onomasiyoloji (Kavram Bilimi), bir kavramdan veya nesneden yola çıkar ve bunun dilde hangi kelimelerle ifade edildiğini araştırır. Örneğin, "başımızı örten giysi" kavramının dilde "şapka", "bere", "kalpak" gibi kelimelerle nasıl adlandırıldığını inceler. Kavram alanı sözlükleri bu yaklaşıma dayanır.

• İçerik (Anlayış) ve Kapsam (Anlam): Alman filozof Gottlob Frege tarafından ortaya atılan bu ayrım, modern anlambilimin temel taşlarındandır.
  • İçerik (Sinn / Sense): Bir ifadenin dildeki tanımı veya zihindeki kavramsal karşılığıdır.
  • Kapsam (Bedeutung / Reference): Bir ifadenin dünyada işaret ettiği, gönderimde bulunduğu nesne veya olgudur.

Frege'nin klasik örneği "Akşam Yıldızı" (Abendstern) ve "Sabah Yıldızı" (Morgenstern) ifadeleridir. Bu iki ifadenin içeriği farklıdır ("akşam görünen yıldız" ve "sabah görünen yıldız"), ancak her ikisinin de kapsamı aynıdır; yani Venüs gezegenini işaret ederler.

Diğer Anlambilim Kuramları

• Yapısal Anlambilim: Bir kelimenin anlamının, tek başına değil, dil sistemi içindeki diğer kelimelerle olan ilişkisiyle (zıtlık, benzerlik vb.) belirlendiğini savunur. Anlam alanı (semantic field) kuramı bu yaklaşımın bir ürünüdür. Örneğin, "sıcak" kelimesinin anlamı, "soğuk", "ılık", "kaynar" gibi ilişkili kelimelerle olan karşıtlığı içinde netleşir.
• Üretici Anlambilim (Generative Semantics): Noam Chomsky'nin üretici-dönüşümsel dilbilgisi modeline bir tepki olarak 1960'larda gelişmiştir. Bu kurama göre, bir cümlenin temel yapısı sözdizimsel değil, anlamsal bir gösterimdir. Anlamsal yapıların dönüşüm kurallarıyla yüzeysel sözdizimsel yapılara dönüştüğünü öne sürer.
• Bilişsel Anlambilim: Anlamı, insan zihnindeki bilişsel süreçlerle (kavramsallaştırma, metafor, metonimi vb.) açıklar. Anlamın, dünyayı algılama ve deneyimleme biçimimizden ayrı tutulamayacağını savunur.

Önemli Filozoflar ve Kuramcılar

• Alfred Korzybski
• Alfred Tarski
• Anna Wierzbicka
• Bertrand Russell
• C.K. Ogden
• Charles Sanders Peirce
• Doğan Aksan
• Donald Davidson
• Ferdinand de Saussure
• Gottlob Frege
• H. Paul Grice
• I.A. Richards
• Jerry Fodor
• John Langshaw Austin
• Ludwig Wittgenstein
• Noam Chomsky
• Ray Jackendoff
• Rudolf Carnap
• Saul Kripke
• W.V.O Quine

Ayrıca Bakınız

• Anlam bilim alanı
• Anlam değişmeleri
• Bulanık mantık
• Etimoloji
• Genel anlam bilimi
• Göstergebilim (Semiyotik)
• Pragmatik (Edimbilim)
• Sözdizim (Sentaks)
• Sözlükbilim (Leksikografi)
• Semantic web
• Mümkün dünya

Kaynakça

• Akarsu, Bedia (1998), Felsefe Terimleri Sözlüğü, İnkılap Yayınları.
• Aksan, Doğan (1978), Anlambilim ve Türk Anlambilimi, Ankara, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 2. Baskı.
• Başkan, Özcan (2003), Bildirişim (İnsan-Dili ve Ötesi), Multilingual Yayınları.
• Condon, John (1998), Kelimelerin Büyülü Dünyası (Anlambilim ve İletişim), İstanbul, İnsan Yayınları.
• Denkel, Arda (1996), Anlam ve Nedensellik, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• Guiraud, P. (1999), Anlambilim, İstanbul, Multilingual.
• Lyons, John (1983), Kuramsal Dilbilime Giriş, (Çeviren: Ahmet Kocaman), TDK, Ankara.
• Palmer, F.R. (2001), Semantik (Yeni Bir Anlambilim Projesi), (Çeviren: Ramazan Ertürk), Kitâbiyât.
• Tamba-Mecz, I. (1998), Anlambilim, İstanbul, İletişim Yayınları.

Dış Bağlantılar

• Noam Chomsky, On Referring, Harvard Üniversitesi, 30 Ekim 2007 (video)
• Ray Jackendoff, Conceptual Semantics, Harvard Üniversitesi, 13 Kasım 2007 (video)

Habil Özdemir (mesaj) 08.38, 4 Ekim 2025 (UTC)