Ahameniş
| Achaemenes | |
|---|---|
| Ahameniş Hanedanı atası | |
 Ahameniş soyundaki konumu | |
| Hüküm süresi | MÖ 688-675 |
| Önce gelen | yok |
| Sonra gelen | Teispes |
| Doğum | y. MÖ 8. yüzyıl Elam |
| Ölüm | y. MÖ 675 Elam |
| Çocuk(lar)ı | Teispes |
| Dini | Mazdekçilik |
Ahamenişler Pers hükümdarlarından Ahameniş Hanedanı'nın tepe atasıdır.
Onun tepe ata rolü dışında hayatı ve eylemleri hakkında hiçbir şey bilinmemektedir. Ahameniş'in Pers kraliyet ailesinin yalnızca efsanevi atası olması oldukça muhtemeldir; ancak Ahameniş tarihsel bir kişi ise MÖ 8. yüzyılın sonu ile 7. yüzyılın başlarında yaşamış olması gerekmektedir.[1]
İsim
[değiştir | kaynağı değiştir]Avrupa dillerinde kullanılan isim (Grekçe: Ἀχαιμένης (Grekçe: Achaiménēs), Latince: Achaemenes) nihayetinde I. Darius'un anakronik üç dilli Behistun Yazıtı'nda yer alan Elamca: 𒄩𒀝𒋡𒉽𒉡𒆜 (Ha-ak-ka-man-nu-iš veya Hâkamannuiš); Akadca: 𒀀𒄩𒈠𒉌𒅖𒀪 (A-ḫa-ma-ni-iš-ʾ) ve Eski Farsça Eski Farsça: Haxāmaniš (Eski Farsça: 𐏃𐎧𐎠𐎶𐎴𐎡𐏁) kelimesinden türemiştir. Eski Farsça özel isim geleneksel olarak Eski Farsça: haxā- "arkadaş" ve Eski Farsça: manah "düşünme gücü" kelimelerinden türetilmiştir; "bir arkadaşın zihnine sahip olma" anlamına gelmektedir.[2] Daha yakın tarihli bir yorumda ise Eski Farsça: haxā- "takipçi" olarak, "takipçinin ruhuyla karakterize edilen" anlamına gelir.[2] İsim Farsça: هخامنش (Haxâmaneš) olarak yazılmaktadır.
Tarihsellik
[değiştir | kaynağı değiştir]Behistun yazıtında ( MÖ 490 civarı), I. Darius, Ahameniş'i Teispes'in babası, II. Kiros'un (Büyük Kiros) ve I. Darius'un atası olarak tasvir eder.[1] Herodot'un MÖ 5. yüzyıl ortalarına ait Histories (7.11) adlı eserinde esasen aynı hikaye anlatılır, ancak "Ahameniş'in oğlu Teispes"ten gelen iki paralel soy hattı birleştirilir. İsmin bu kadar kısa anılmasının ötesinde, bu figürün arkasındaki kişi hakkında ne yerli kaynaklardan ne de tarihî kaynaklardan hiçbir şey bilinmemektedir. Ahameniş'in tarihsel bir ata değil, sadece efsanevi bir ata olması da mümkün olabilmektedir.[1][3] Birçok bilgin onun Med İmparatorluğu'nun vasal bir devleti olan Parsumash'ın yöneticisi olduğuna ve MÖ 681'de Asur kralı Sanherib'e karşı orduları buradan yönettiğine inanmaktadır.[4]
Behistun Yazıtı
[değiştir | kaynağı değiştir]Behistun Yazıtı'ndaki Ahameniş soyundan geldiği iddiasının I. Darius'un tahtı ele geçirmesini meşrulaştırmak için uydurduğu bir iddia olması da mümkün olabilir. II. Kiros, Kiros silindirinde verilen ayrıntılı soyağacında Ahameniş'den hiç bahsetmez.[1] Haxāmanišiya — "Ahamen [klanından]" — soyadı Pasargadae'de II. Kiros'a atfedilen bir yazıtta görünse de, bu yazıt Kiros'un ölümünden sonra I. Darius'un emriyle yazılmış olabilir.[1][5] Bu nedenle Ahamenişler, Büyük Darius'un Büyük Kiros'la hanedan ilişkisini meşrulaştırmak için yaptığı geriye dönük bir yaratım olabilir.[6] Darius'un, Kiros ile kendisinin paylaştığı bir ataya sahip olması şüphesiz çok şey kazandırıyordu ve Kiros'un kızı Atossa ile daha sonra yaptığı evliliğin sağladığından daha güçlü bir bağa ihtiyaç duymuş olabilir.
Grek yazarlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Antik Grek yazarları bu figürle ilgili birkaç efsaneyi muhafaza etmektedir:[7] MÖ 4. yüzyılın sonlarında yazılan Sahte Platoncu diyalog Birinci Alkibiades (120e), Ahameniş, Greklerin Herakles'in soyundan geldiği gibi, Persái'nin kahraman kurucusu olarak tasvir eder ve Ahameniş ve Herkül'ün Zeus'un oğlu Perseus'un soyundan geldiğini söyler. Hikayenin bir başka versiyonuna göre ise Ahameniş, efsanenin kurucu kahramanlarından biri olan Egeus'un oğludur. 3. yüzyılda yaşamış Aelianus (De nat. anim. 12.21), Ahameniş'in bir kartal tarafından yetiştirildiğini söyler.[8]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e Dandamayev, M. A. (1983), "Achaemenes", Encyclopædia Iranica, vol. I, fasc. 4, Costa Mesa: Mazda, s. 414.
- ^ a b Schmitt, Rüdiger (1983), "Achaemenid dynasty", Encyclopædia Iranica, vol. I, fasc. 4, Costa Mesa: Mazda, ss. 414-426.
- ^ Bourke, Stephen (ed.) The Middle East: The Cradle of Civilization Revealed p. 216
- ^ "Achaemenes | Persian ruler of Parsumash". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 26 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2018.
- ^ Bruce Lincoln. Religion, empire, and torture: the case of Achaemenian Persia, 2007, University of Chicago Press, Page 4–5
- ^ Jamie Stokes (2009). Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East, Volume 1. Infobase Publishing. ss. 2-3. ISBN 978-0-8160-7158-6.
- ^ Tavernier, Jan (2007), Iranica in the Achaemenid Period (ca. 550–330 B.C.): Linguistic Study of Old Iranian Proper Names and Loanwords, Attested in Non-Iranian Texts, Peeters, ISBN 978-90-429-1833-7.
- ^
Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Achaemenes". Encyclopædia Britannica. 1 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 142.
Soy ağacı - Ahameniş Krallığı | ||
| Ahameniş İmparatorluğu Kralların kralı |  | |
| Lidya satrapları | ||
| Hellespont Frigyası satrapları | ||
| Kapadokya satrapları | ||
| Küçük Asya şehirlerinin Yunan valileri | ||
| Likya hanedanları | ||
| Karya hükümdarları | ||
| Makedonya kralları | ||
| Sur kralları | ||
| Sayda kralları |
| |
| Ermenistan satrapları | ||
| Mısır satrapları | ||
| Baktriya satrapları | ||
| Medya satrapları | ||
| Kilikya satrapları | ||
| Diğer bilinen satraplar | ||
Çoğu bölgede Ahameniş hükümdarlarının yerini MÖ 330 civarında Helenistik satraplar ve Helenistik hükümdarlar almıştır. | ||