II. Farnabazos
| II. Farnabazos | |
|---|---|
| |
| Hellespont Frigyası Satrabı | |
| Görev süresi MÖ 413 - MÖ 387 | |
| Yerine geldiği | II. Farnakis |
| Yerine gelen | Ariobarzanis |
| Kişisel bilgiler | |
| Milliyeti | Ahameniş İmparatorluğu |
| Evlilik(ler) | Apama, II. Artaserhas'in kızı |
| Çocuk(lar) | II. Artabazos |
| Askerî hizmeti | |
| Çatışma/savaşları | |
II. Farnabazos (Eski İran : Farnabāzu, Grekçe: Φαρνάβαζος Farnabazos; MÖ 413-374 yılları arasında hüküm sürmüştür)[2] Pers askeri ve devlet adamı ve Hellespont Frigyası'nın Satrapıydı. Frigya'dan II. Farnakis'in oğlu, I. Farnabazos'un torunu ve I. Artabazos'un torununun oğluydu. Kendisi ve erkek ataları, Farnakis Hanedanı'nı oluşturarak MÖ 478'den beri Hellespont Frigyası satraplığını Daskileion'daki merkezden yönetmişlerdi. Per Kralı II. Artaserhas'ın kızı Apama ile evlendi ve oğulları Artabazos da Frigya satrapı oldu. Bazı rivayetlere göre torunu Barsine, Büyük İskender'in cariyesi olmuş olabilir.[3]
Theodor Nöldeke'nin araştırmasına göre, Darius'un Smerdis cinayetindeki ortaklarından olan Otanis'in soyundan gelmektedir.
Hellespont Frigya Satrabı
[değiştir | kaynağı değiştir]Sparta'nın Atina'ya karşı savaşı (MÖ 413-404 civarı)
[değiştir | kaynağı değiştir]Atina, MÖ 5. yüzyılda, Ahamenişler'in Yunanistan'ı İkinci Pers istilasına (MÖ 480-479) karşı kazandıkları zaferin ardından Ege'de egemen güç haline geldi. Delos Birliği altında kurulan ittifak sayesinde güçlenen Atina, o dönemde Atina İmparatorluğu olarak anılmış ve Küçük Asya'daki Ahameniş toprakları için en büyük tehdit haline gelmiştir.
II. Farnabazos, ilk olarak MÖ 413'te Hellespont Frigyası'nın satrapı olarak kaydedildi. O sırada Per Kralı II. Darius'tan, İyonya kıyısındaki Yunan şehirlerine ödenmemiş haraç göndermesi emrini almıştı. Atina'nın müdahalesi nedeniyle bu haraçları elde etmekte zorluk çekiyordu. Thukididis, hem Farnabazos hem de Tissaphernes satraplarının karşılaştığı bu durumu şöyle anlatıyor:[4]
Kral (II. Darius) son zamanlarda kendisinden, Atinalılar yüzünden Helen kentlerinden toplayamadığı haraç için yardım istemişti; bu nedenle Atinalıları zayıflatarak haraçların daha iyi ödenmesini sağlayacağını ve ayrıca Lakedaimonluları kralla ittifaka çekeceğini hesaplamıştı.
Karyalı Tissaphernes gibi o da Sparta ile müzakerelere girip Atina ile savaş başlatmıştır. Savaşın gidişatı, Farnabazos'un çok daha enerjik ve dürüst olduğu iki satrap arasındaki rekabet nedeniyle büyük ölçüde engellendi. Farnabazos, başlangıçta Peloponez Savaşı (MÖ 431-404) sırasında Atinalılara karşı Spartalılarla birlikte savaştı; hatta bir keresinde geri çekilen Spartalı kuvvetlerin yardımına geldi ve alayını cesaretlendirirken Atinalıları savuşturmak için atıyla denize açıldı.[5]
MÖ 404'te, Farnabazos, Ahameniş İmparatorluğu'na sığınan Atinalı general Alkibiadis'in suikastından da sorumlu olabilir. Suikast muhtemelen Spartalıların ve özellikle Lisandros'un kışkırtmasıyla gerçekleşmiştir.[6][7] Alkibiadis, Pers sarayına doğru yola çıkmak üzereyken, evi kuşatıldı ve ateşe verildi. Kaçış şansı olmadığını görünce, elinde hançerle suikastçılarına saldırmış bir ok yağmuruyla öldürülmüştür.[8]
On Binlerle Çatışma (MÖ 399)
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Peloponez Savaşı'ndaki (MÖ 431-404) zaferlerinin ardından Spartalılar, Ege'de egemen güç haline gelerek Ahameniş İmparatorluğu için yeni bir tehdit oluşturdular. Spartalılar daha sonra, Peloponez Savaşı sırasında müttefikleri olan kardeşi Genç Kiros'un rakip teklifini askeri olarak destekleyerek Ahameniş Kralı II. Artaserhas'i kızdırdılar ve bu durum, On Binler'in MÖ 401-399 yılları arasında Ahameniş topraklarının derinliklerine doğru bir sefer düzenlemesine yol açtı. Genç Kiros başarısız olmuş, ancak Sparta ile Ahameniş İmparatorluğu arasındaki ilişki düşmanca kalmıştır.
Farnabazos, Ahameniş İmparatorluğu'nun merkezindeki başarısız seferlerinden dönen Yunan On Binler'in yağmacı akınlarına karşı Bithynialılara yardım etmekle meşguldü. Ayrıca onların Hellespont Frigyası'na girmelerini engellemeye çalışıyordu. Süvarilerinin o olayda yaklaşık 500 Yunan paralı askerini öldürdüğü ve Yunan paralı askerlere birkaç baskın düzenlediği söylenir.[11] Farnabazos daha sonra Spartalı amiral Anaxibius ile geri kalan Yunan paralı askerlerin Asya kıtasından Bizantion'a gönderilmesi için anlaşmıştır.[12]
Atina'nın Sparta'ya karşı savaşı (MÖ 395-387)
[değiştir | kaynağı değiştir]Küçük Asya'da Sparta Kralı Agesilaos ile Çatışma
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hellespont Frigyası, MÖ 396-395 yıllarında özellikle Helenistik Frigya'nın başkenti Daskileion çevresindeki bölgeyi harap eden Sparta kralı Agesilaos tarafından saldırıya uğradı ve harap edildi.[10] Farnabazos bu vesileyle istilacı Spartalılara karşı birkaç askeri karşılaşmaya girdi. Farnabazos sonunda Agesilaos ile şahsen görüştü ve Agesilaos Hellespont Frigyası'ndan ayrılmayı kabul etti ve Troas'taki Thebe ovasına çekildi.[10][14]
394 yılında, Teb ovasında kamp kurmuş olan Agesilaos, Küçük Asya'nın içlerine bir sefer planlamaya veya hatta II. Artakserkses'e saldırmaya devam ederken, Sparta ile Atina, Teb, Korint, Argos ve birkaç küçük devletin birleşik kuvvetleri arasında çıkan Korint Savaşı'na katılması için Yunanistan'a geri çağrıldı.
Yunanistan'daki çatışmanın patlak vermesi, Perslerin Sparta'nın Yunan rakiplerine yaptığı ödemelerle teşvik edilmişti ve Küçük Asya'daki Sparta tehdidini ortadan kaldırma etkisine sahipti. Farnabazos, Rodoslu Timocrates'i Yunanistan'a elçi olarak gönderdi ve Ahameniş sikkelerinin ana para birimi olan on binlerce Dareikos, Yunan devletlerini Sparta'ya karşı bir savaş başlatmaları için rüşvet olarak kullanılmıştır.[15] Plütark'a göre, Agisilaos Küçük Asya'dan ayrılırken "10.000 Pers okçusu tarafından kovuldum" demişti; bu, Dareikosların ön yüz tasarımlarından gelen Yunanca takma adı olan "Okçular"a (Toxotai) bir göndermeydi, çünkü bu kadar para Atina ve Teb'deki politikacılara Sparta'ya karşı bir savaş başlatmak için ödenmişti.[15][16][17]
Atina tarafında Korint Savaşı'na katılım (MÖ 395-393)
[değiştir | kaynağı değiştir]Farnabazos, Korint Savaşı'nda (MÖ 394-387) Spartalılara karşı Atinalılara yardım etmeye devam etmiştir. Bu dönemde Farnabazos, eski Atinalı amiralin ve ardından Pers hizmetine alınan Konon'un müttefiki olan Perslerin, Sparta donanmasını yok ederek Sparta'nın kısa süreli baskın Yunan deniz gücü statüsüne son verdiği Knidos Deniz Muharebesi'nde (MÖ 394) Ahameniş donanmasına komuta etmesiyle dikkat çekmektedir.[18][19]
İyonya'daki deniz akınları
[değiştir | kaynağı değiştir]Farnabazos, Knidos'taki zaferinin ardından İyonya'daki Sparta müttefiki birkaç şehri ele geçirerek Atina ve Demokrasi yanlısı hareketleri kışkırtmıştır.[19] Abidos ve Sestos, Farnabazos'un kendilerine savaş açma tehditlerine rağmen Lakedaimonluları kovmayı reddeden şehirlerdiler. Çevredeki toprakları yağmalayarak Lakedaimonluları teslim olmaya zorlamaya çalıştı, ancak bu çabaları sonuçsuz kalınca Hellespont'taki şehirleri ele geçirme görevini Konon'a bıraktı.[19]
Mora kıyılarına yapılan deniz akınları
[değiştir | kaynağı değiştir]MÖ 393'ten itibaren, II. Farnabazos ve Konon, donanmasıyla Ege Denizi'ndeki Melos adasına yelken açtılar ve orada bir üs kurdular.[19] Bu, Pers-Yunan savaşları'ndan bu yana 90 yıl sonra ilk kez Ahameniş donanmasının bu kadar batıya gitmesiydi.[19] Bu Atina yanlısı güçlerin askeri işgali, adalarda birkaç demokratik devrime ve Atina ile yeni ittifaklara yol açmıştır.[19]
Filo, Ahamenişlerin Pherae'yi yerle bir ettiği ve Messenian kıyıları boyunca baskınlar düzenlediği Lakedaemon topraklarını işgal ederek Spartalılardan intikam almak için daha batıya doğru ilerledi.[19] Amaçları muhtemelen Messanian helotlarının Sparta'ya karşı bir isyan başlatmasıydı.[19] Sonunda, bölgedeki Ahameniş filosu için kaynakların kıtlığı ile limanların azlığı ve ayrıca Lakedaemonian yardım kuvvetlerinin gönderilme olasılığının artması sebebiyle ayrıldılar.[19]
Daha sonra Lakonya kıyılarına baskın düzenlediler ve Sparta'nın saldırı askeri yeteneklerini baltalamak için bir garnizon ve bir Atinalı vali bıraktıkları Kithira adasını ele geçirdiler.[19] Kithira, fiilen Ahameniş toprağı haline geldi.[19] Kithira'yı ele geçirmek ayrıca Mora ve Mısır arasındaki stratejik yolu kesme ve böylece Sparta-Mısır işbirliğini önleme ve Sparta'nın limanı Taenarum'u doğrudan tehdit etme etkisine de sahipti.[19] Sürgündeki Spartalı Demaratus tarafından MÖ 480'de I. Serhas'a yapılan Sparta'yı tehdit etme stratejisi zaten boşuna önerilmişti.[19]
II. Farnabazos, filosunun bir kısmını Kithira'da bırakarak Korint'e gitmiş ve burada Sparta'nın rakiplerine Lakedaimonluları daha fazla tehdit etmeleri için para vermiştir. Ayrıca, Spartalılara karşı koymak için bir Korint filosunun yeniden inşasını da finanse etmiştir.[19]
Ksenofon, Hellenika adlı eserinde Farnabazos'un deniz seferini ayrıntılı bir şekilde anlatır:
Farnabazos ve Konon, adalardan geçerek Melos'a ulaştılar ve burayı üs edinip Lakedaemon'a doğru yola çıktılar. Önce Farnabazos, Pherae'ye yanaşıp bu bölgeyi yerle bir etti. Sonra kıyının bir noktasından diğerine saldırıp elinden gelen her türlü zararı verdi. Ancak ülkenin limanlardan yoksun olmasından, Lakedaemonluların yardım birlikleri gönderebileceğinden ve ülkede erzak kıtlığından korktuğu için hızla geri döndü ve yelken açarak Kithira adasındaki Phoenicus'a demir attı. Kithira şehrini elinde tutanlar, fırtınada yakalanma korkusuyla surlarını terk edince, bir ateşkesle Lakonya'ya gitmelerine izin verdi ve Kithira surlarını onardıktan sonra Kithira'da kendi garnizonunu ve Atinalı Nikofemos'u vali olarak bıraktı. Bunları yaptıktan ve Korint Kıstağı'na yelken açtıktan sonra, müttefikleri savaşı gayretle sürdürmeye ve kendilerini Kral'a sadık adamlar olarak göstermeye teşvik ettikten sonra, elindeki bütün parayı onlara bırakarak memleketine doğru yelken açtı. (...) Öte yandan Korintliler, Farnabazos'un bıraktığı parayla gemileri donattılar, Agathinus'u amiral olarak atadılar ve Ahaya ve Lekhaion çevresindeki körfezde deniz hakimiyetlerini kurdular.
Atina surlarının yeniden inşası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Konon'un, Atina'nın ana limanı olan Pire etrafındaki Uzun Surlar'ı yeniden inşa etmesine izin vermesinin Lakedaimonlulara büyük bir darbe vuracağına ikna edilmesinin ardından, Farnabazos, bu görevi yerine getirmesi için Konon'a 80 triremden oluşan bir filo ve ek fon verdi.[19] Konon, önemli miktarda fon ve filonun büyük bir kısmıyla Attika'ya gönderildi ve burada MÖ 394'te Thrasybulus tarafından başlatılan bir proje olan Atina'dan Pire'ye kadar olan Uzun Surlar'ın yeniden inşasına katıldı.[19]
Ksenofon'un Hellenica'ya göre:
Konon, eğer (Farnabazos) donanmayı kendisine verirse, adalardan gelecek bağışlarla donanmayı sürdüreceğini ve bu arada Atina'ya gidip Atinalıların uzun surlarını ve Pire çevresindeki surları yeniden inşa etmelerine yardım edeceğini söyledi ve Lakedaimonlular için bundan daha ağır bir darbe olamayacağını bildiğini ekledi. (...) Bunu duyan Farnabazos, onu hevesle Atina'ya gönderdi ve surların yeniden inşası için ek para verdi. Konon vardığında, surların büyük bir bölümünü kendi ekibiyle inşa etti, marangoz ve duvarcıların ücretlerini ödedi ve gerekli diğer masrafları karşıladı. Ancak surların bazı kısımlarının inşasına Atinalılar ve Boeotia ile diğer eyaletlerden gelen gönüllüler de katkıda bulundu.
Filo kürekçilerinin ve Pers parasıyla ödenen işçilerin yardımıyla inşaat kısa sürede tamamlanmıştır.[22] Atina, surlara ve bir filoya sahip olmasından yararlanarak İskit, İmroz ve Lemnos adalarını ele geçirdi ve buralarda Klerukyalar (vatandaş kolonileri) kurmuştur.[23]
Başarısının ödülü olarak Farnabazos'un kral II. Artaserhas'in kızı Apame ile evlenmesine izin verildi.[24] MÖ 393'te Ahameniş İmparatorluğu'na geri çağrıldı ve yerine satrap Tiribazus getirildi.[19]
Sparta ile nihai anlaşma (MÖ 386)
[değiştir | kaynağı değiştir]MÖ 386'da II. Artaserhas, Atinalı müttefiklerine ihanet ederek Sparta ile bir anlaşmaya varmıştır. Bu anlaşma, Küçük Asya'daki Yunan şehirlerinin aleyhineydi. Sparta, Yunanistan'da Sparta egemenliği karşılığında bu şehirleri Ahamenişlere devretmeyi kabul etti. Antalkidas Antlaşması ile eski müttefiklerini anlaşmaya zorladı. Bu antlaşma, Anadolu kıyısındaki Yunan şehirleri İyonya ve Aiolis'in kontrolünü Perslere geri verirken, Sparta'ya Yunan anakarasında egemenlik sağlamıştır.
Mısır'a karşı sefer (MÖ 373)
[değiştir | kaynağı değiştir]
MÖ 377'de Farnabazos, Spartalılara karşı yeteneğini kanıtladıktan sonra, II. Artaserhas tarafından isyancı Mısır'a yapılacak bir askeri seferi yönetmeye yardımcı olmak üzere yeniden görevlendirildi.[25]
Levant'ta 4 yıllık hazırlıkların ardından Farnabazos, İphikrates komutasında 200.000 Pers askeri, 300 trireme, 200 kadırga ve 12.000 Yunan askerinden oluşan bir sefer gücü toplamıştır.[26] Ahameniş İmparatorluğu da Mısırlıların hizmetinde olan Yunan generali Khabrias'ı geri çağırması için Atina'ya baskı yapıyordu ancak boşunaydı.[27] Mısır hükümdarı I. Nektanebo böylece Atinalı General Khabrias ve paralı askerleri tarafından desteklenmiştir.[28]
Sefer
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuvvetler MÖ 373'te Atinalı general İphikrates komutasında Mendes yakınlarında Mısır'a çıktı.[29] Sefer kuvveti çok yavaştı ve Mısırlılara savunmalarını güçlendirmeleri için zaman kazandırdı. Farnabazos ve İphikrates Pelusium'un önüne çıktılar ancak saldırmadan geri çekildiler. Mısır kralı I. Nektanebo, komşu toprakları su altında bırakarak ve Nil'in seyrüsefer kanallarını setlerle kapatarak eski savunmalarına eklemeler yapmıştı.(Diodorus Siculus xv. 42; Cornelius Nepos, İphikrates yaklaşık 5.) Nektanebo tarafından Nil'in Pelusium kolu üzerinde yaptırılan tahkimatlar, düşman filosunu Nil'e doğru yelken açmak için başka bir yol aramaya zorladı. Sonunda filo daha az savunulan Mendes koluna doğru bir yol bulmayı başardı.[27] Bu noktada, İphikrates ile Farnabazos arasında ortaya çıkan karşılıklı güvensizlik, düşmanın Memfis'e ulaşmasını engelledi. Daha sonra, yıllık Nil taşkını ve Mısırlı savunucuların topraklarını savunma kararlılığı, başlangıçta I. Nektanebo ve birlikleri için kesin bir yenilgi gibi görünen şeyi tam bir zafere dönüştürdü.[30]
Birkaç hafta sonra Persler ve İphikrates komutasındaki Yunan paralı askerleri yeniden gemilere binmek zorunda kaldı. Mısır seferi başarısızlıkla sonuçlanmıştı.[29] Bu, artık 70 yaşını geçmiş olan Farnabazos'un kariyerinin sonuydu.[31] Farnabazos'un yerine Mısır'a ikinci bir sefer düzenlemek üzere Datames getirildi, ancak başarısız oldu ve ardından Büyük Kral'a karşı Büyük Satrap İsyanı'nı başlattı.[31]
MÖ 368'den itibaren Ahameniş İmparatorluğu'nun birçok batı satraplığı, Büyük Satraplar İsyanı'nda II. Artaserhas'e karşı isyan etmeye başladı, bu yüzden Nektanebo isyan eden satraplara mali destek sağladı ve hem Sparta hem de Atina ile bağları yeniden kurdu.[34]
Madeni para
[değiştir | kaynağı değiştir]O dönemden kalma çok sayıda sikke bulunmuştur; muhtemelen askerlerin, özellikle de İphikrates komutasındaki Yunan birliklerinin masraflarını karşılamak için. Büyük sikkeler Kilikya'nın Tarsos kentinde basılmıştı.[32] Sikkelerde, Attika miğferi takan savaş tanrısı Ares'in veya oturan Baal'in tasvirleri yer almaktadır.[32]
Yunan edebiyatında Farnabazos
[değiştir | kaynağı değiştir]
Farnabazos, Yunanlılar arasında en tanınmış satraplardan biriydi ve onlarla birçok alışverişi olmuştu. Ksenofon'un Hellenica adlı eserinin ana karakterlerinden biridir, ayrıca Anabasis adlı eserinde de yer almaktadır. Thukididis'in Peloponez Savaşı Tarihi'nde de sıkça yer alır.
Farnabazos'un ailesi Yunan dünyasıyla yakın akrabaydı. Oğlu II. Artabazos, Rodoslu bir Yunan soylu kadınla evlendi ve ailesiyle birlikte on yıldan fazla bir süre Makedonya'daki II. Filip'in sarayında sürgünde yaşamıştır. Torunu Barsine Büyük İskender'in cariyesi olabilir ve ondan bir çocuğu olmuş olabilir.[3]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]| Farnakis Hanedanı (Hellespont Frigyası Satrapları) | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||||||||||||||
- Özel
- ^ "CNG". 4 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Aralık 2018.
- ^ Mitchiner, Michael (1978). The ancient & classical world, 600 B.C.-A.D. 650 (İngilizce). Hawkins Publications; distributed by B. A. Seaby. s. 48. ISBN 9780904173161.
- ^ a b Plutarch: Life of Eumenes - translation.
- ^ a b Thucydides, The Peloponnesian War, Book 8, chapter 5, section 5&6.
- ^ Xenophon Hellenica, 1.1.6
- ^ Isocrates, Concerning the Team of Horses, 16.40 Though many of his details cannot be independently corroborated, Plutarch's version is this: Lysander sent an envoy to Pharnabazus who then dispatched his brother to Phrygia where Alcibiades was living with his mistress, Timandra.
- ^ H.T. Peck, Harpers Dictionary of Classical Antiquities and W. Smith, New Classical Dictionary of Greek and Roman Biography, 39.
- ^ Plutarch, Alcibiades, 39.
- ^ Campbell, Brian; Tritle, Lawrence A. (2012). The Oxford Handbook of Warfare in the Classical World (İngilizce). Oxford University Press. s. 150. ISBN 9780199719556.
- ^ a b c Rose, Charles Brian (2014). The Archaeology of Greek and Roman Troy (İngilizce). Cambridge University Press. ss. 137-140. ISBN 9780521762076.
- ^ Brownson, Carlson L. (Carleton Lewis) (1883). Xenophon;. Cambridge, Mass. : Harvard University Press. s. 479.
- ^ Brownson, Carlson L. (Carleton Lewis) (1886). Xenophon;. Cambridge, Mass. : Harvard University Press. s. 513.
- ^ History of the Greeks, p.186
- ^ a b Cassell's illustrated universal history (İngilizce). Cassell, Petter, Galpin & Co. 1882. s. 435.
- ^ a b Snodgrass, Mary Ellen (2015). Coins and Currency: An Historical Encyclopedia (İngilizce). McFarland. s. 125. ISBN 9781476611204.
- ^ "Persian coins were stamped with the figure of an archer, and Agesilaus said, as he was breaking camp, that the King was driving him out of Asia with ten thousand "archers"; for so much money had been sent to Athens and Thebes and distributed among the popular leaders there, and as a consequence those people made war upon the Spartans" Plutarch 15-1-6 in Delphi Complete Works of Plutarch (Illustrated) (İngilizce). Delphi Classics. 2013. ss. 1031, Plutarch 15–1–6. ISBN 9781909496620.
- ^ Schwartzwald, Jack L. (2014). The Ancient Near East, Greece and Rome: A Brief History (İngilizce). McFarland. s. 73. ISBN 9781476613079.
- ^ Xenophon Hellenica, 4.3
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q Ruzicka, Stephen (2012). Trouble in the West: Egypt and the Persian Empire, 525-332 BC (İngilizce). Oxford University Press, USA. ss. 57-60. ISBN 9780199766628.
- ^ a b Xenophon. Perseus Under Philologic: Xen. 4.8.7. 3 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2019.
- ^ Smith, William (1877). A History of Greece from the Earliest Times to the Roman Conquest (İngilizce). William Ware & Company. s. 419.
- ^ Xenophon, Hellenica 4.8.7–10
- ^ Fine, The Ancient Greeks, 551
- ^ Xenophon Hellenica, 4.8
- ^ Ruzicka, Stephen (2012). Trouble in the West: Egypt and the Persian Empire, 525-332 BC. New York, NY: Oxford University Press. ss. 55-62. ISBN 978-0-19-976662-8.
- ^ Gershevitch, I.; Fisher, William Bayne; Boyle, John Andrew; Yarshater, Ehsan; Frye, Richard Nelson (1985). The Cambridge History of Iran (İngilizce). Cambridge University Press. s. 372. ISBN 9780521200912.
- ^ a b Grimal (1992)
- ^ Ruzicka, Stephen (2012). Trouble in the West: Egypt and the Persian Empire, 525-332 BC (İngilizce). Oxford University Press. ss. 99-105. ISBN 9780199908776.
- ^ a b Gershevitch, I.; Fisher, William Bayne; Boyle, John Andrew; Yarshater, Ehsan; Frye, Richard Nelson (1985). The Cambridge History of Iran (İngilizce). Cambridge University Press. s. 373. ISBN 9780521200912.
- ^ Lloyd (1994), s. 348
- ^ a b Gershevitch, I.; Fisher, William Bayne; Boyle, John Andrew; Yarshater, Ehsan; Frye, Richard Nelson (1985). The Cambridge History of Iran (İngilizce). Cambridge University Press. s. 374. ISBN 9780521200912.
- ^ a b c Moysey, Robert (1986). "The Silver Stater Issues of Pharnabazos and Datames from the Mint of Tarsus in Cilicia". Museum Notes (American Numismatic Society) (İngilizce). Cilt 31. Museum Notes (American Numismatic Society) Vol. 31: American Numismatics Society. ss. 7–61 (60 pages). JSTOR 43573706.
- ^ CNG: CILICIA, Tarsos. Pharnabazos. Persian military commander, circa 380-374/3 BC. AR Stater (23mm, 10.62 g, 2h). Struck circa 378/7-374/3 BC.
- ^ Grimal (1992), s. 377
- Genel
- Grimal, Nicolas (1992). A History of Ancient Egypt. Oxford: Blackwell Books. ISBN 978-0-631-19396-8.
- Lloyd, Alan B. (1994). "Egypt, 404–332 B.C.". The Fourth Century B.C. The Cambridge Ancient History. VI. ISBN 0-521-23348-8.
- Bu madde artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Pharnabazus". Encyclopædia Britannica. 21 (11. bas.). Cambridge University Press.
Soy ağacı - Ahameniş Krallığı | ||
| Ahameniş İmparatorluğu Kralların kralı |  | |
| Lidya satrapları | ||
| Hellespont Frigyası satrapları | ||
| Kapadokya satrapları | ||
| Küçük Asya şehirlerinin Yunan valileri | ||
| Likya hanedanları | ||
| Karya hükümdarları | ||
| Makedonya kralları | ||
| Sur kralları | ||
| Sayda kralları |
| |
| Ermenistan satrapları | ||
| Mısır satrapları | ||
| Baktriya satrapları | ||
| Medya satrapları | ||
| Kilikya satrapları | ||
| Diğer bilinen satraplar | ||
Çoğu bölgede Ahameniş hükümdarlarının yerini MÖ 330 civarında Helenistik satraplar ve Helenistik hükümdarlar almıştır. | ||