Molla Gürânî

Molla Gürânî
Molla Gürânî
Doğum	Şemsuddîn Ahmed bin İsmâil bin Osman Gürânî; 1410; (?)
Ölüm	1488; İstanbul
Defin yeri	Fındıkzade
Vatandaşlık	Osmanlı İmparatorluğu
Meslek	Din âlimi, müderris, kadı, kazasker, şehzade hocası, Osmanlı Devleti müftüsü ve şeyhülislâmı

Molla Gürani (d. 1410^[2] (?)^[1] - ö.1488, İstanbul). İslâm âlimi, müderrris, kadı, kazasker, şehzade hocası, Osmanlı Devleti'nin dördüncü şeyhülislamı.

Tam ismi, Şemsüddin Ahmed bin İsmâil bin Osman Gürânî'dir.

Molla Gürânî, Osmanlı sarayı ve halkı tarafından çok sevilen ve sayılan değerli bir şahsiyetti. Fatih Sultan Mehmed henüz şehzade iken hocalığını yapmıştır. 1480-1488 yılları arasında İstanbul müftülüğü ve şeyhülislamlık yapmıştır. 1488'de İstanbul'da öldü. Cenaze namazı bizzat II. Bayezid tarafından kıldırılmıştır.

Kökeni

Kökeni tartışmalıdır. Bir torunu Türk diğeri de Arap olduğunu iddia etmiştir.^[2]^[3] Doğum yeri hakkında çeşitli rivayetler vardır. Makrîzî Şehrizor'da, Sehavî Gurân’da doğduğunu söyler.^[1] Gurân’ın nerede olduğuna dair muhtelif rivayetler vardır. Kimisi Irak’ta bulunan Şehrizor’a bağlı olduğunu kimisi İran'ın Nişabur havalisindeki İsfeyarin’de bulunan bir köy olduğunu söyler.^[1] Bikaî ise Diyarbakır’da Hiler adında bir köyde doğduğunu belirtir.^[1]

Hayatı

Molla Gürani'nin 1410 yılında Diyarbakır ili sınırları içinde yer alan Gürân kasabasında doğduğu çoğunlukla kabul görmektedir.^[4] Fakat bu kasaba günümüze ulaşamadığı için doğum yeri ile ilgili çeşitli rivayetler vardır...

Küçük yaşta Kur'an'ı ezberledi. Bilgisini artırmak için Bağdat, Diyarbakır, Hayfa ve Hınıs şehirlerine (ilçelerine) gitti. On yedi yaşında Şam'a giderek oradaki alimlerden dersler aldı. Kahire'de kıraat, tefsir, hadis ve fıkıh ilimlerini öğrendi. Dönemin ünlü alimi İbn-i Hacer Askalani'den hadis ve fıkıh dersleri aldı. Sahih-i Buhari'nin eserlerini çalıştı.

Kahire'de ders vermeye başladı. Zamanla tanınan ve sayılan bir alim oldu. Şam'da dersler verdi. Genç Mehmed'i okumaya teşvik etmek için tüm çabalar başarısız olunca o, iman esasları ve Kuran okuma öğretimini reddettiğinde; babası, Sehrisur bölgesindeki Kuran (Güran) köyünden ünlü molla Ahmed Gürani'yi (kuran), molla yegan vasıtası ile çağırdı. Anadolu'ya doğru yol aldı ve Padişahın isteği üzerine I. Murat'ın Bursa'da yaptırdığı medresede görev aldı. Sonradan Yıldırım Medresesi'ne tayin etti. Taviz vermez tavrı padişahın hoşuna gitmişti. Görünüşe göre asi prensi iradesine boyun eğdirecek kadar enerjiye ve prestije sahip bir adam olarak Manisa'ya çağrıldı. Bazı eski kaynaklara göre, padişah uzun, boyalı sakallı heybetli bir adam olan mollaya bir sopa vermiş ve çocuğun akıllı durmaması durumunda onu kullanmasına açıkça izin vermiş. Molla şehzadeye gitti. "Baban, beni sana öğüt vermem ve aynı zamanda bana itaat etmezsen seni cezalandırmam için gönderdi." dedi. Şehzade Mehmed bu sözlere gülünce Molla Gürani onu öyle bir dövdü ki, çocuk (şehzade mehmed) sonsuza dek ona hayran kaldı.^[4] Onun sayesinde kısa zamanda Kur'an'ı hatmetti ve birçok alanda bilgi sahibi oldu. II. Murad oğlunun Kur'an'ı hatmettiğini duyunca Molla Gürani'ye büyük miktarda mal ve para armağan etmiştir.^[5]

Fatih'in padişahlık dönemi

II. Mehmed padişah olunca Molla Gürani'yi vezir yapmak istedi. Gürani, bu makam için bekleyen ve çok çalışan birçok değerli insan olduğunu, kendisinin vezir olmasının onların şevkini kıracağını ve padişaha faydadan çok zarar getireceğini söyleyerek bu teklifi kabul etmedi. Kazaskerlik, müderrislik ve Bursa Kadılığı yaptı.

Padişahla arası açıldığında bir müddet Kahire'ye gidip Mısır Sultanı Kayıtbay'ın yanında bulundu. Fatih'in geri çağırması üzerine İstanbul'a döndü ve yeniden kazaskerlik ve Bursa Kadılığı yaptı.

1480 yılında dördüncü Osmanlı şeyhülislamı oldu. Yevmiyesi günlük 200 akça olarak tespit edilmiştir. Adaleti ve dürüstlüğü ile herkesin sevgisini kazandı. Dört cami, bir Dar-ül Hadis Medresesi, bir hamam inşa ettirdi. Dersler vermeye devam etti.

Molla uzun boylu, gür sakallı, vakur ve heybetliydi. Saraya pek sık gitmez, vezirlere isimleri ile hitap ederdi. Bir bayram günü padişah saraya davet edince çamuru bahane ederek gitmek istemedi. Padişah onun gelmesinin kendileri için bir bayram olduğunu söyledi ve sarayın sahanlığına kadar at sırtında girmesine müsaade etti. Fâtih Sultan Mehmed'e çok nasihat eder, işlerinde yardımcı olurdu. Ona karşı duyduğu samimi sevgi ve ilgi sebebiyle, yeri geldikçe tenkid etmekten de çekinmezdi.

Ölümü

Molla sekiz sene şeyhülislamlık yaptıktan sonra rahatsızlandı. İstanbul'daki konağında kendisine bir yatak hazırlattı. Cenaze namazını II. Bayezid'in kıldırmasını ve borçlarını ödemesini vasiyet etti. Ayrıca mezarı başına getirilince ayağından çekilerek mezara konulmasını vasiyet etti.

1488 yılının kışında bir ikindi vakti öldü. II. Beyazıd cenaze namazını kıldırdı ve kalan borçlarını ödedi. Ancak kimse ayağından sürüklemeye cesaret edemedi. Hasır üzerinde taşınarak mezarına kondu. Kabri, Aksaray - Topkapı arasındaki Fındıkzade semtinde bulunan Karamanî Piri Mehmed Paşa Camii'nin karşısındadır.^[2]

Eserleri

İstanbul'un Fatih'teki Mollagürani semtine adı verilmiştir. İstanbul o dönem Agios Theodoros adıyla bilinen kiliseyi kendi imkanlarıyla bir camiye çevirmiştir.^[2]

Seçilmiş yazılı eserler listesi şudur:

Gâyet-ül-Emânî fî Tefsîr-i Seb'il-Mesânî
El-Kevser-ül-Cârî alâ Riyâd-il-Buhârî: Sahîh-i Buhârî'ye yazdığı şerh
Şâtıbiyye Kasîdesi'nin Ca'berî şerhine dair bir hâşiye
Keşf-ül-Esrâr an Kırâat-il-Eimmet-il-Ahyâr
Şerh-i Cem'ul-Cevâmi: (fıkıh usulüne dâir)
Arûz ilmiyle ilgili bir kasîde

Lakapları

Diyâr-ı Rûm'un, Anadolu'nun âlimi
Şerefüddîn
Şihâbüddîn

Kaynakça

^ ^a ^b ^c ^d ^e TDV, İslam Ansiklopedisi, cilt: 30, sayfa: 249
^ ^a ^b ^c ^d "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2015.
^ Franz Babinger,II.Mehmet(Fetih ve zaman), sf.24
^ ^a ^b Franz babinger, mehmed the conqueror and his time, sf.24
^ More details on the lives and works of these and other scholars li ving under Murad II and Mehmed may be found in the oldest of the Ottoman biographical dictionaries, Al-~aka'ik al-nu'maniye, written in the mid-16th century by Ta~kopruzade. The book has been translated into German by 0 . Rescher as Es-Saqa'iq en-No'manijje (Constantinople, 1927). On Mullah Gurani see also "Gurani" (J. R. Walsh), E/2 II, n40-41

Dış bağlantılar

Uluçam, Müjdat "Gürani, (Molla, Ahmed Semseddin Efendi)" (2008), Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, ISBN 9750800710 C.I s.490.
Mehmed Süreyya (haz. Nuri Akbayar) (1996), Sicill-i Osmani, İstanbul:Tarih Vakfı Yurt Yayınları ISBN 975-333-0383 C. say.1 [1]
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1998 8. baski) Osmanlı Tarihi II. Cilt: İstanbul'un Fethinden Kanunî Sultan Süleyman'ın Ölümüne Kadar Ankara:Türk Tarih Kurumu ISBN 975-16-0012-X

Önce gelen: Molla Hüsrev	Osmanlı Şeyhülislamı 1480 - 1488	Sonra gelen: Molla Abdülkerim

[:0-1] TDV, İslam Ansiklopedisi, cilt: 30, sayfa: 249

[Yıldız-2] "Arşivlenmiş kopya". 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Aralık 2015.

[:2-3] Franz Babinger,II.Mehmet(Fetih ve zaman), sf.24

[ReferenceA-4] Franz babinger, mehmed the conqueror and his time, sf.24

[5] More details on the lives and works of these and other scholars li ving under Murad II and Mehmed may be found in the oldest of the Ottoman biographical dictionaries, Al-~aka'ik al-nu'maniye, written in the mid-16th century by Ta~kopruzade. The book has been translated into German by 0 . Rescher as Es-Saqa'iq en-No'manijje (Constantinople, 1927). On Mullah Gurani see also "Gurani" (J. R. Walsh), E/2 II, n40-41

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

g t d II. Mehmed dönemi (1451-1481)
Ailesi	II. Murad Hüma Hatun I. Gülbahar Hatun Helene Hatun Alexias Hatun Gülşah Hatun Sitti Mükrime Hatun Çiçek Hatun Anna Hatun II. Bayezid Şehzade Mustafa Cem Sultan Gevher Sultan
Sadrazamlar	Çandarlı Halil Paşa (1451-1453) Zağanos Paşa (1453-1456) Veli Mahmud Paşa (1456-1466) Rum Mehmed Paşa (1466-1469) İshak Paşa (1469-1472) Veli Mahmud Paşa (1472-1474) Gedik Ahmed Paşa (1474-1476) Hoca Sinan Paşa (1476-1477) Karamanî Mehmed Paşa (1477-1481)
Şeyhülislamlar	Fahreddin-i Acemi (1451-1460) Molla Hüsrev (1460-1480) Molla Gürânî (1480-1481)

g t d II. Bayezid dönemi (1481-1512)
Ailesi	II. Mehmed II. Gülbahar Hatun Nigâr Hatun Şirin Hatun Ayşe Hatun Gülruh Hatun Sitti Mükrime Hatun I. Gülbahar Hatun Şehzade Korkut Şehzade Ahmed I. Selim Şehzade Mahmud Şehzade Mehmed Şehzade Alemşah II. Bayezid Ayn-i Şah Sultan Kamer Sultan Şehzade Mustafa Gevher Sultan Cem Sultan
Sadrazamlar	İshak Paşa (1481-1482) Koca Davud Paşa (1482-1497) Hersekzade Ahmed Paşa (1497-1498) II. Çandarlı İbrahim Paşa (1498-1499) Mesih Paşa (1499-1501) Hadım Ali Paşa (1501-1503) Hersekzade Ahmed Paşa (1503-1506) Hadım Ali Paşa (1506-1511) Hersekli Ahmed Paşa (1511) Koca Mustafa Paşa (1511-1512)
Şeyhülislamlar	Molla Gürânî (1481-1488) Molla Abdülkerim Efendi (1488-1495) Alâeddin Arabî Efendi (1495-1496) Efdalzade Hamîdüddin Efendi (1496-1503) Zenbilli Ali Efendi (1503-1512)
Savaşlar	Cem İsyanı (1481-82) Boğdan (1481-1487) Hersek (1483) Memlûk (1485-1491) Macar (1492-95) Lehistan (1497-1500) Venedik (1499-1503) Safevî (1507-09) Şahkulu (1511)

g t d Osmanlı şeyhülislamları
15. yüzyıl	Molla Fenari Fahreddin-i Acemi Molla Hüsrev Molla Gürânî Molla Abdülkerim Efendi Alâeddin Arabî Efendi Efdalzade Hamîdüddin Efendi
16. yüzyıl	Zenbilli Ali Efendi Kemalpaşazade Ahmet Şemsettin Efendi (İbn-i Kemal) Sadullah Sadi Efendi Çivizade Muhiddin Mehmed Efendi Abdülkadir Hamidî Çelebi Fenarîzade Muhyiddin Çelebi Ebussuud Efendi Çivizade Damadı Hamid Efendi Kadızade Ahmed Şemseddin Efendi Malûlzade Mehmed Efendi Çivizade Hacı Mehmed Efendi Abdülkadir Şeyhî Efendi Bostanzade Mehmed Efendi Bayramzade Zekeriya Efendi Hoca Sâdeddin Efendi Sunullah Efendi
17. yüzyıl	Hocazade Mehmed Efendi Ebülmeyamin Mustafa Efendi Hocazade Esad Efendi Zekeriyazade Yahya Efendi Ahîzâde Hüseyin Efendi Ebusaid Mehmed Efendi Muîd Ahmed Efendi Hacı Abdürrahim Efendi Bahâî Mehmed Efendi Karaçelebizade Abdülaziz Efendi Hüsamzade Abdurrahman Efendi Memikzade Mustafa Efendi Hocazade Mesud Efendi Hanefi Mehmed Efendi Balizade Mustafa Efendi Bolevî Mustafa Efendi Esiri Mehmet Efendi Sunizade Seyit Mehmet Emin Efendi Minkarizade Yahya Efendi Çatalcalı Ali Efendi Ankaravi Mehmed Emin Efendi Debbağzade Mehmed Efendi Feyzullah Efendi Ebusaidzade Feyzullah Efendi Sadreddinzade Sadık Mehmed Efendi İmam Mehmed Efendi
18. yüzyıl	Paşmakçızade Ali Efendi Yekçeşm Hüseyin Efendi Ebezade Abdullah Efendi Mehmed Ataullah Efendi İmam Mahmud Efendi Mirza Mustafa Efendi Menteşzade Abdürrahman Efendi Ebu İshak İsmail Efendi Yenişehirli Abdullah Efendi Mirzazade Şeyh Mehmed Efendi Paşmakçızade Abdullah Efendi Damadzade Ahmed Efendi Ebuishakzade İshak Efendi Dürri Mehmed Efendi Feyzullahefendizade Mustafa Efendi Pirizade Mehmed Sahib Efendi Hayatizade Mehmed Emin Efendi Seyit Mehmet Zeynelabidin Efendi Ebuishakzade Mehmed Esad Efendi Halilefendizade Mehmed Said Efendi Seyyid Murtaza Efendi Abdullah Vassaf Efendi Damadzade Feyzullah Efendi Dürrizade Mustafa Efendi Mehmed Salih Efendi Çelebizade İsmail Asım Efendi Veliyyüddin Efendi Ebubekirzade Ahmed Efendi Pirizade Osman Sahib Efendi Mirzazade Mehmed Said Efendi Seyyid Mehmed Şerif Efendi İvazpaşazade İbrahim Beyefendi Salihzade Mehmet Emin Efendi Vassafzade Mehmed Esad Efendi Mehmed Şerif Efendi Seyit İbrahim Efendi Dürrizade Mehmed Ataullah Efendi Arapzade Ataullah Efendi Dürrizade Mehmed Arif Efendi Müftizade Ahmet Efendi Mekkî Mehmet Efendi Seyit Mehmet Kamil Efendi Hamidizade Mustafa Efendi Yahyâ Tevfik Efendi Mustafa Aşir Efendi
19. yüzyıl	Sâmânizade Ömer Hulusi Efendi Salihzade Ahmed Esad Efendi Şerifzade Ataullah Mehmed Efendi Arapzade Mehmed Arif Efendi Dürrizade Abdullah Efendi Mehmed Zeynelabidin Efendi Mekkizade Mustafa Asım Efendi Çerkes Halil Efendi Yasincizade Abdülvehhab Efendi Ahmed Reşid Efendi Kadızade Mehmed Tahir Efendi Arif Hikmet Bey Meşrepzade Mehmed Arif Efendi Mehmed Sadeddin Efendi Atıfzade Hüsameddin Efendi Mehmed Refik Efendi Hasan Fehmi Efendi Ahmed Muhtar Molla Bey Efendi Turşucuzade Ahmed Muhtar Efendi Hasan Hayrullah Efendi Hasan Fehmi Efendi Hasan Hayrullah Efendi Kara Halil Efendi Uryanizade Ahmed Esad Efendi Bodrumlu Ömer Lütfi Efendi Cemaleddin Efendi
20. yüzyıl	Mehmed Ziyâeddin Efendi Mehmed Sahib Efendi Çelebizade Hüseyin Hüsnü Efendi Musa Kazım Efendi Abdurrahman Nesib Efendi Mehmed Esad Efendi Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi Ömer Hulusi Efendi Haydarizade İbrahim Efendi Mustafa Sabri Efendi Dürrizade Abdullah Beyefendi Mehmed Nuri Efendi