Solidarność
| Solidarność | |
|---|---|
 | |
| Kuruluş | 31 Ağustos 1980 |
| Merkez | Gdansk, Polonya Halk Cumhuriyeti |
| Lider | Lech Wałęsa 1980-1990 Marian Krzaklewski 1991-2002 Janusz Śniadek 2002-2010 Piotr Duda 2010-günümüz |
| Resmî site | www.solidarnosc.org.pl |
Solidarność veya Dayanışma (Lehçe: Solidarność, tam adı: Bağımsız Özyönetimli Dayanışma Sendikası — Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Solidarność) 31 Ağustos 1980 tarihinde Polonya Halk Cumhuriyetindeki Gdańsk Tersanesi işçileri arasında kurulan sendika. İlk lideri Lech Wałęsa'dır.
Solidarność, bir Varşova Paktı ülkesindeki komünist parti denetimi dışındaki ilk sendikaydı.[1] 1980'li yıllarda sosyalizm içerisinde radikal reform yapılması söylemiyle sendikal sınırlarını aşan sosyal bir hareket haline geldi. Polonya Halk Cumhuriyeti hükûmetleri Solidarność'u baskı altına almaya çalışsa da başarılı olamayacak ve sonunda görüşme masasına oturmak zorunda kalacaktır. Yuvarlak masa toplantılarının ardından 1989 yılında seçimlerin yapılması kararı alınır. Seçimde Solidarność önderliğindeki muhalif hareket iktidardaki Polonya Birleşik İşçi Partisi (PZPR) egemenliğine son vererek seçimleri kazanır. Solidarność lideri Wałęsa 1990 yılında Polonya Cumhurbaşkanı seçilir. Bu dönemden sonra Solidarność yeniden sadece sendikal alanla ilgilenir hale gelmiştir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]
Solidarność, 31 Ağustos 1980'de Gdansk'da o zamanki ismiyle Lenin Tersanelerinde kuruldu. İlk bileşenleri Sovyet yönetimi karşıtı sosyal hareketleri, Katolik Kilisesi'ni ve muhalifleri kapsıyordu. Hareket eylemlerinde pasifizmi savunuyordu. 17 Eylül 1980'de ilk ulusal kongresi toplandı ve Lech Wałęsa'yı başkanlığa seçildi. Sendika, resmi olarak 10 Kasım 1980 tarihinde tescil edildi. Polonya Halk Cumhuriyeti yönetimi ülkede sendikanın artan etkisini kırabilmek için 1981 yılının Aralık ayında sıkıyönetim ilan ederek hareketin önderliğine karşı baskı uyguladı.[2] Ancak halktan ve işçilerden yoğun destek alan Solidarność bastırılamaz ve hükûmet geri adım atmak zorunda kalır.
Sovyetler Birliğinde Mihail Gorbaçov'un liderliğe gelmesiyle beraber uyguladığı glasnost ve perestroyka siyasetlerinin ülke dışında da çarpıcı etkileri olur. Gorbaçov, Sovyetler Birliğinin artık Doğu Blokunun içişlerine karışmayacağını belirterek Brejnev Doktrininin uygulanmayacağını ilan etmiş olur. Bunun üzerine 1989 yılında Polonya'da hükûmet ile Solidarność arasında doğrudan görüşmeler başlar. Görüşmelerin sonunda serbest seçimlerin yapılması kararı alınır. 4 Haziran 1989 günü yapılan seçimlerde iktidardaki Polonya Birleşik İşçi Partisi yenilecek ve Solidarność hareketi önderliğindeki muhalif koalisyon zafer kazanacaktır. Ülkede yaşanan değişimde etkili olan sendika bundan sonra daha geleneksel bir sendika haline döner. Günümüzde Polonya siyasi hayatındaki etkisi eskisine göre çok sınırlıdır.
Kore İşçi Partisi genel sekreteri ve Kuzey Kore başbakanı Kim İl-sung'un Mayıs 1984'te Polonya'ya yaptığı ziyaret Solidarność hareketinin de dahil olduğu Polonya genel iç güvenlik konularındaki işbirliği görüşmelerinin bir parçasıdır. Solidarność hareketine karşı uygulanan sıkıyönetim politikaları Kuzey Kore tarafından desteklendi ve iki ülke arasında güvenlik alanında iş birliği geliştirildi. Ardından 1983 yılında Kuzey Kore Devlet Güvenlik Departmanı'ndan bir heyet Polonya'yı ziyaret etti ve iç güvenlik konularında bilgi alışverişinde bulundu. Bu iş birliği, Polonya heyetinin Pyongyang'ı ziyaret etmesi sonucu 1985 yılında imzalanan bir anlaşma ile daha da resmileştirilmiştir.[3][4]
Katolik Kilisesinin etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ekim 1978 yılında papa seçilen II. Ioannes Paulus, Solicitudo Rei Socialis adlı eserinde Solidarność hareketinin ortaya çıkış mantığını olumlar ve dinî bir arka plana bağlar. Papa, görev yaptığı dönemde Katolik Kilisesi Solidarność'un büyük destekçisi olmuştur. Lech Wałęsa, Papa'nın harekete verdiği desteğin önemini konuşmalarında vurgulamıştır.[6] Ayrıca Solidarność destekçisi Katolik rahip Jerzy Popiełuszko'nun öldürülmesi de işçilerin kiliseye daha da yakınlaşmasına yol açacaktır.[7] Fabrikalarda ve eylemlerde Katolik inancının simgelerini görmek mümkündür.
Uluslararası etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Doğu Bloku ülkelerinde hükûmetin denetimi dışında bir hareket olan Solidarność'un yaşama şansı bulması görülmemiş bir durumdu. Solidarność bizzat varlığıyla Polonya Halk Cumhuriyeti'ndeki Polonya Birleşik İşçi Partisi iktidarının zayıfladığının ve Varşova Paktı ülkelerindeki herhangi bir iç karışıklığa müdahale eden Brejnev Doktrininden uzaklaşıldığının göstergesiydi.[8]
Solidarność'un Polonya'daki başarıları, Doğu Bloku ülkelerde de anti-komünist fikirlerin yayılmasına ve muhaliflerin güçlenmesine önayak olmuştur. Seçimle iktidardan devrilen sovyet yanlısı iktidarlar ilk yenilgiyi Polonya'da yaşamıştır. 1989 Devrimleri olarak bilinen olaylarda Doğu Bloku dağılmış, sonrasında da Sovyetler Birliği çözülmüştür.
Örgütsel yapı
[değiştir | kaynağı değiştir]Solidarność, bir sanayi sendikası şeklinde örgütlenmişti. Örgütlenme şekli olarak işkolundan bağımsız olarak bölgesel birlik esası geçerli olmuştur. Halihazırda sendikanın üye sayısı 1 milyonun üzerindedir. Yönetim organı olan Ulusal Komisyonun merkezi Gdańsk'dadır.
Önemli fabrikalar
[değiştir | kaynağı değiştir]Solidarność kapsamındaki önemli fabrikaların bağlı bulunduğu örgütsel yapı 14 Nisan 1981 günü kuruldu. bu örgütlenme tarzı 17 fabrikanın temsilcilerinin bir araya gelmesiyle oluşuyordu. Polonya Halk Cumhuriyeti'ndeki idari yapıya göre o bölgedeki en büyük fabrika o bölgeyi temsil ediyordu.
Sendika başkanları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Lech Wałęsa 1980-1990
- Marian Krzaklewski 1991-2002
- Janusz Śniadek 2002-2010
- Piotr Duda 2010-günümüz
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Rosenberg, Tina, The Haunted Land, Vintage Books, 1995 s.160
- ^ Polonya'da savunma bakanı olan ve sıkıyönetimle başa gelen Wojciech Witold Jaruzelski sovyet rejiminin çökmesinden sonra çıkartıldığı mahkemede sıkıyönetim ilanı kararının Sovyetler Birliği'nin ülkeyi işgal etmesini önlemek için aldığını iddia eder.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;:1isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Hańderek, Marek (17 Ocak 2023). "Cooperation between the North Korean and Polish Security Apparatuses in the 1980s". Wilson Center (İngilizce). 6 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2025.
- ^ Pulların altında Solidarność Walcząca (Dayanışma Savaşıyor) yazılıdır. Ayrıca pullarda öne çıkartılan dini semboller dikkat çekicidir.
- ^ Dayanışmanın geleneği 15 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 12 Ağustos 2005 BBC haberi, 15 Mart 2010 tarihinde erişilmiştir
- ^ 20 Ekim 1984 günü şoförüyle beraber kaçırılan Popiełuszko ile ilgili üç polis memuru ve amirleri tutuklanır. Mahkeme süreci sonucunda sanıklar suçlu bulunarak 14 ila 25 yıl arasında hapis cezaları alırlar.Rosenberg, Tina, The Haunted Land, Vintage Books, 1995 s.226
- ^ Sovyetler Birliği ve müttefik orduları 1956 yılında Macaristan ve 1968 yılında da Çekoslovakya'ya askeri müdahalede bulunarak iktidarı sovyet yanlılarına vermişti.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]
Konuyla ilgili yazılan eserler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Eringer, Robert (1982), Strike for Freedom: The Story of Lech Walesa and Polish Solidarity, Dodd Mead ISBN 0-396-08065-0
- Garton Ash, Timothy (2002), The Polish Revolution: Solidarity, Yale University Press ISBN 0-300-09568-6
- Kaminski, Marek M. (2004), Games Prisoners Play, Princeton University Press ISBN 0-691-11721-7
- Kenney, Patrick (2003), A Carnival of Revolution : Central Europe 1989, Princeton University Press ISBN 0-691-11627-X
- Kenney, Patrick (2006), The Burdens of Freedom, Zed Books Ltd. ISBN 1-84277-662-2
- Kubik, Jan (1994), The Power of Symbols Against the Symbols of Power: The rise of Solidarity and the fall of state socialism in Poland, The Pennsylvania State University ISBN 0-271-01084-3
- Osa, Maryjane (2003), Solidarity and Contention: Networks of Polish Opposition, University of Minnesota Press ISBN 0-8166-3874-8
- Ost, David (2005), The Defeat Of Solidarity: Anger and Politics in Postcommunist Europe, Cornell University Press ISBN 0-8014-4318-0
- Penn, Shana (2005), Solidarity's Secret : The Women Who Defeated Communism in Poland, University of Michigan Press ISBN 0-472-11385-2
- Perdue, William D. (1995), Paradox of Change: The Rise and Fall of Solidarity in the New Poland, Praeger/Greenwood ISBN 0-275-95295-9
- Pope John Paul II, Sollicitudo Rei Socialis
- Staniszkis, Jadwiga (1984), Poland's Self-Limiting Revolution, Princeton University Press
- Weigel, George (1992), The Final Revolution: The Resistance Church and the Collapse of Communism, Oxford University Press ISBN 0-19-516664-7
