Truman Doktrini
 | Bu maddede kaynak listesi bulunmasına karşın metin içi kaynakların yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Temmuz 2022) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
Truman Doktrini, Amerika Birleşik Devletleri tarafından oluşturulmuş, otoriter tehditlere maruz kaldığı öne sürülen ve ABD yanlısı olan ülkeleri desteklemeyi taahhüt eden bir dış politikadır.[1] Doktrin, Soğuk Savaş sırasında Sovyet Bloku'nun genişlemesini engellemek amacıyla ortaya çıktı. Başkan Harry S. Truman tarafından 12 Mart 1947'de Kongre’de ilan edildi[2] ve 4 Temmuz 1948’de, Yunanistan’daki komünist isyanlara ve Sovyetlerin Türkiye üzerindeki taleplerine karşı çıkılacağını taahhüt etmesiyle daha da geliştirilmiş oldu. Daha genel anlamda Truman Doktrini, Moskova tarafından tehdit edilen diğer ülkelere de aynı şekilde Amerikan desteği verileceği anlamına geliyordu. Bu politika, daha sonra 1949’da NATO’nun kurulmasına giden yolu açtı. Tarihçiler, sıklıkla Truman’ın 12 Mart 1947’de Kongre’de yaptığı konuşmayı Soğuk Savaş’ın başlangıcı olarak kabul etmektedirler.[3]
Truman Kongre’ye, “Birleşik Devletler’in politikası, silahlı azınlıkların ya da dış baskıların boyunduruğuna girmemek için direnen özgür halkları desteklemek olmalıdır” beyanında bulundu.[4]
Truman Doktrini, Amerika Birleşik Devletleri'nin uluslararası politikasının değiştiğini ve Sovyet karşıtlığının bu yeni politikada temel esas olduğunu ilan etmiştir. Bu doktrin ile Amerika Birleşik Devletleri "komünizm tehdidi" altındaki devletlere mali ve askeri yardım yapacağını açıklamıştır.
Doktrin'in nedenleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Temel nedenler
[değiştir | kaynağı değiştir]Almanya'nın çöküşü, II. Dünya Savaşı boyunca bastırılmış düşmanlıkları tekrar su yüzüne çıkardı. Almanya'ya karşı Sovyetler ile ittifak kurmuş olan Amerika ve İngiltere, Bolşevik Devrimi'nin ilk günlerinden beri komünizme düşman idiler. Hatta başta İngiltere olmak üzere İtilaf Devletleri, I. Dünya Savaşı bittikten sonra Bolşeviklerle mücadele eden Çarlık yanlısı Rusları desteklemiş ve bu amaçla Vladivostok, Murmansk ve Archangelsk limanlarına asker çıkarmışlardı.
Amerika'nın Japonya'ya attığı atom bombaları Japonya'nın teslimiyetini sağlarken aynı zamanda Amerika'nın askeri üstünlüğünü de vurguladı. Bu iki saldırıyı Sovyetler'e yönelmiş bir tehdit olarak algılayan Stalin, Batı ile arasında kendisine bağlı uydu devletler kurarak bir “tampon bölge” oluşturmak istiyordu. Bu ilke Sovyetler'in savaş sonrasında Doğu Avrupa politikasının temelini oluşturmuştur.
Bu amaçla Sovyetler'in komünist ideolojiyi yaymaya çalışması ve Doğu Avrupa'da komünist uydu-devletler kurmaya başlaması Amerika'da büyük korkuya yol açmıştı. Bu sebeple 1947 yılından başlayarak Amerika dış politikasının esası komünizm ile mücadele olmuştur.
Hızlandırıcı nedenler
[değiştir | kaynağı değiştir]Truman Doktrini'ni hızlandıran başlıca neden, Sovyetler'in güneye doğru yayılmasıdır. Yunanistan'da komünist gerillalarla zayıf merkezi hükûmet arasında başlayan iç savaş, Truman Doktrini'nin ilan edilmesini hızlandırmıştır.
İlanı
[değiştir | kaynağı değiştir]Başkan Truman, 12 Mart 1947'de Kongre'de kendi adıyla anılacak bu doktrini açıkladı. Truman'a göre ABD, komünizm ile silahlı mücadele veren ve komünist ülkelerin baskısı altında bulunan devletlere mali ve askeri yardım yapmalıydı (Burada kastedilen ülkeler Yunanistan ve Türkiye'dir)[5] Bu amaçla Kongre'den 400 milyon dolar kullanma izni istedi. Kongre'nin 22 Mayıs'ta bu isteğini kabul etmesi üzerine Türkiye'ye 100 milyon, Yunanistan'a ise 300 milyon dolar yardım yapıldı.
Sonuçları
[değiştir | kaynağı değiştir]Doğrudan sonuçları
[değiştir | kaynağı değiştir]Sovyetler Birliği lideri Stalin'in Türkiye'den Kars, Artvin ve Ardahan'ı[6] ve Boğazlarda askeri üs istemesi üzerine, zamanın Cumhurbaşkanı İsmet İnönü de ABD'den askeri destek istemişti. Bu desteği vermeye hazır olduğunu belirten ABD, Truman Doktrini ile yardıma başlamıştı ama karşılığında Türkiye'de serbest seçimlere dayanan demokrasi düzeninin yerleştirilmesi ile Milli Şeflik ve Köy Enstitüleri gibi uygulamaların kaldırılmasını talep etti.[7]
Truman Doktrini'nin Yunanistan açısından en önemli sonucu ise, Yunan İç Savaşı'nın seyirini değiştirip, merkezi hükûmetin komünistleri yenmesini sağlamış olmasıdır. Böylece Soğuk Savaş'taki ilk silahlı mücadelelerin birinden Batı Bloku galip çıkmış oluyordu.
Truman Doktrini, kendisinden sonra gelecek olan Marshall Planı'na öncülük etmiş ve doktrinin başarısı Marshall Planı'nın hazırlayıcısı olmuştur.
Sembolik sonuçları
[değiştir | kaynağı değiştir]Truman Doktrini ile ABD, geleneksel dış politikasını değiştiriyor ve I. Dünya Savaşı sonundaki tutumunun aksine dünya siyasetinde aktif bir rol üstleniyordu.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ "The Truman Doctrine, 1947". Office of the Historian, Foreign Service Institute, United States Department of State. 2017-05-16 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2022-09-24.
- ^ McCullough, David (1992). Truman
. New York: Simon & Schuster. ss. 547–549. ISBN 978-0671456542.
- ^ "The Truman Doctrine's Significance". History on the Net. November 10, 2020. May 1, 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: November 10, 2020.
- ^ Michael Beschloss (2006). Our Documents: 100 Milestone Documents From The National Archives. Oxford University Press. ss. 194–199. ISBN 978-0-19-530959-1. 2023-06-30 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2015-10-27.
- ^ Truman Kütüphanesindeki ilgili belge 12 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- ^ "Stalin'in Türkiye'den toprak talebi belgelendi". CNN Türk. 25 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2009.
- Genel
- Oral Sander, Siyasi Tarih (1918-1994), İmge Kitabevi, sayfalar 257-259
- Ahmet Kuyaş, Gençler İçin Çağdaş Tarih, Epsilon Kitabevi, sayfa 297
| .svg) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- 1947'de siyaset
- 1947'de Amerika Birleşik Devletleri
- Harry S. Truman
- Soğuk Savaş
- Amerika Birleşik Devletleri-Yunanistan ilişkileri
- Amerika Birleşik Devletleri-Türkiye ilişkileri
- 1947'de uluslararası ilişkiler
- Amerika Birleşik Devletleri-Sovyetler Birliği ilişkileri
- Sovyetler Birliği-Türkiye ilişkileri
- Amerika Birleşik Devletleri'nin dış ilişkileri
- Soğuk Savaş'ta Türkiye