Glasnost
| Rusya tarihi |
|---|
 |
Glasnost (Rusça: гла́сность, açıklık ve şeffaflık kavramlarını ifade eder. Genel olarak devlet kurumlarının faaliyetlerinde azami açıklık, bilgiye erişim özgürlüğü ve toplumsal sorunların gizlenmemesi gerektiği ilkesiyle ilişkilendirilir. Rusçada glasnost sözcüğü yüzyıllardır “açıklık” ve “aleni olma” anlamında kullanılmaktadır. 1980'lerin ortalarında ise Mihail Gorbaçov tarafından perestroyka programı çerçevesinde siyasal bir slogan hâline getirilmiş, Sovyetler Birliği'nde devlet yönetiminde şeffaflığın artırılmasını simgeleyen bir kavram olarak yaygınlaştırılmış ve bu bağlamda İngilizceye de girmiştir.
Tarihsel kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]19. yüzyıl sonlarında Rus İmparatorluğu’nda glasnost terimi doğrudan “açıklık” ve “aleni olma” anlamlarında, özellikle siyaset ve yargı sistemi bağlamında kullanıldı. Bu dönemde getirilen bazı reformlar, duruşmaların basın ve halka açık yapılmasına olanak tanımıştı. Ancak II. Aleksandr sonrasında bu açıklık ilkesi giderek kısıtlanmaya başladı.[1]
İnsan hakları savunucusu Lüdmila Alekseyeva, glasnost kelimesinin Rus dilinde uzun süredir var olan sıradan bir terim olduğunu vurgular: “Sözlüklerde ve hukuk metinlerinde her zaman yer alıyordu. Açık biçimde yürütülen herhangi bir adalet ya da yönetim sürecini ifade eden sıradan, çalışkan bir kelimeydi.”[2]
1960'ların ortalarından itibaren ise glasnost, Soğuk Savaş döneminde Sovyetler Birliği'nin iç politikasında değişim gerekliliğini vurgulayan tartışmalarda yeniden güncel bir önem kazanmıştır.
Sovyetler Birliği'nde
[değiştir | kaynağı değiştir].svg) |
| Şu madde dizisinin bir parçasıdır: Sovyetler Birliği devlet yapısı |
Muhalifler
[değiştir | kaynağı değiştir]5 Aralık 1965'te Moskova'da Glasnost mitingi gerçekleşti ve Sovyet sivil haklar hareketinin ortaya çıkışında kilit bir olay olarak kabul edildi.[3] Aleksandr Yesenin-Volpin önderliğinde Pușkin Meydanı'nda toplanan protestocular, Yuli Daniel ve Andrey Sinyavskiy'in kapalı yapılan davasına erişim talep etti. Göstericiler özellikle kamuoyunun, bağımsız gözlemcilerin ve yabancı gazetecilerin mahkemelere alınmasını, yani “glasnost”u, istiyordu. RSFSC Ceza Muhakemesi Usul Kanunu’nun 111. maddesi uyarınca, belirli istisnalar dışında duruşmaların açık yapılması gerektiği belirtilmişti.
Bu tür kapalı duruşmalara karşı protestolar Stalin sonrası dönemde de sürdü. Örneğin Andrey Saharov, 1976’da Güncel Olaylar Kroniği dergisinin editörü ve önde gelen insan hakları savunucusu Sergey Kovalyov’un davasına erişim talebiyle Vilnius’ta mahkeme binası önünde düzenlenen protestoya katıldığı için Nobel Barış Ödülü’nü almak üzere Oslo’ya gitmedi.[4]
Gorbaçov dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]10 Aralık 1984’te, Sovyetler Birliği’nin bir sonraki Genel Sekreteri olmaya hazırlanan Mihail Gorbaçov, glasnostun gerekliliğini perestroyka gibi diğer reformlarla birlikte dile getirdi. Ertesi yıl Genel Sekreter olunca glasnost kampanyasını resmen başlattı.[5] Aleksandr Yakovlev, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Propaganda Bölümü Başkanı olarak, Gorbaçov’un reform programının başlıca fikir babası kabul edilmektedir.[6]
Glasnost, Sovyet kurumlarının ve devlet faaliyetlerinin daha açık ve şeffaf hâle gelmesi anlamına geliyordu.[7] Bu politika, Sovyet vatandaşlarının sistemin sorunlarını ve olası çözümlerini kamusal alanda tartışmasına izin verilmesi yönündeki kararlılığı yansıtıyordu.[8] Gorbaçov, liderlerin eleştirilmesine, kitle iletişim araçlarının daha özgür çalışmasına ve toplumun denetimine teşvikte bulundu.[9]
Bununla birlikte bazı eleştirmenler, özellikle hukuk reformcuları ve muhalifler, glasnost sloganlarını temel özgürlüklerin sınırlı ve muğlak ikameleri olarak değerlendirdi. Glasnost Savunma Vakfı başkanı Aleksey Simonov, kavramı “İfade özgürlüğüne doğru sürünen bir kaplumbağa” olarak tanımladı.[10]
1985–1991 yılları arasındaki reform döneminde glasnost, sıklıkla perestroyka (yeniden yapılanma) ve demokratizatsiya (demokratikleşme) kavramlarıyla birlikte anıldı. Gorbaçov, özellikle Merkez Komite ve devlet yönetimindeki yolsuzluğu azaltma ve bürokratik gücün kötüye kullanılmasını sınırlama girişimlerini glasnost ilkesiyle gerekçelendirdi.[11] Bu dönem, sansürün azalması ve bilgi edinme özgürlüğünün artmasıyla tanımlanan altı yıllık (1985–1991) bir süreç olarak kabul edilmektedir.
Glasnost dönemi, Sovyet vatandaşları ile Batı dünyası arasındaki temasların artmasına sahne oldu. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkilerde, seyahat kısıtlamaları gevşetildi ve bu da uluslararası etkileşimi kolaylaştırdı.[12]
Glasnost döneminde Stalin dönemi tarihi yeniden incelendi; kütüphanelerde sansürlü eserler halka açıldı;[13][14] vatandaşlar için ifade özgürlüğü genişledi ve medyada daha fazla açıklık sağlandı. 1980'lerin sonlarına doğru Sovyet halkı Stalin döneminin baskıları ve daha önce bastırılmış olaylar hakkında geniş ölçüde bilgi edinmeye başladı.
Sovyetler Birliği dışında
[değiştir | kaynağı değiştir]Gorbaçov'un glasnost politikası, özellikle Doğu Bloku dışında kalan komünist devletlerde farklı tepkiler aldı.
Destek
[değiştir | kaynağı değiştir]Glasnost, Doğu Avrupa'da yankı buldu ve özellikle Polonya ile Çekoslovakya'da demokratik reformlara zemin hazırladı.[15] Benzer reformlar şu komünist ülkelerde de uygulandı:
- Bulgaristan[16]
- Çekoslovakya
- Doğu Almanya[17]
- Macaristan[18]
- Moğolistan[19]
- Polonya[20]
- Vietnam (bkz. Đổi Mới)[21]
Ayrıca sosyalist Yugoslavya'da da benzer reform girişimleri görüldü; bunların ilki ve en önemlileri Slovenya'da başladı.[22]
Muhalefet
[değiştir | kaynağı değiştir]Glasnost veya benzeri reformlar aşağıdaki komünist ülkelerde uygulanmadı:
- Çin (kendi Sovyet esinli olmayan ekonomik reformlarını yürüttü)[23][24]
- Küba
- Laos
- Kuzey Kore[21]
- Romanya (lider Nikolay Çavuşesku tarafından reddedildi)[25]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Entsiklopediheskiy slovar Brokgauza i Yefrona (Rusça). 1906.
- ^ Alexeyeva, Lyudmila; Goldberg, Paul (1990). The Thaw Generation: Coming of Age in the Post-Stalin Era. University of Pittsburgh Press. ss. 108-109.
- ^ Peter Reddaway, Uncensored Russia, 1972, "The Case of Sinyavsky and Daniel", ss. 61–71
- ^ "Before the Trials of Kovalyov and Tverdokhlebov, March-October 1975 (38.2)". 7 Mart 2016. 6 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Brown, Archie (2023). "Mikhail Gorbachev and the Politics of Perestroika". Russian History. 49 (2–4). ss. 123-145. doi:10.30965/18763316-12340044.
- ^ "Alexander Yakovlev, 81". The Globe and Mail. Toronto. 20 Ekim 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2013.
- ^ Milestones in Glasnost and Perestroyka: Politics and People
. Brookings Institution Press. 1991. ISBN 0-8157-3623-1.
- ^ Hunt, Michael (26 Haziran 2015). The world transformed: 1945 to the present. Oxford University Press. s. 315. ISBN 9780199371020. OCLC 907585907.
- ^ Hunt 2015, s. 316.
- ^ "Фонд Защиты Гласности". www.gdf.ru. 22 Aralık 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Smith, John (1994). "Russia: glasnost and the Soviet media". International Affairs. 70 (1). ss. 173-192. doi:10.2307/26244842025-09-03.
- ^ Arefyev, V.; Mieczkowski, Z. (1991). "International Tourism In The Soviet Union In The Era Of Glasnost And Perestroyka". Journal of Travel Research. 29 (4): 2-6. doi:10.1177/004728759102900401.
- ^ Bruhn, Peter (1989). "Glasnost im sowjetischen Bibliothekswesen" [Glasnot in Soviet library]. Journal for Library and Bibliography. 36 (4): 360-366.
- ^ Shikman, Anatoly Pavlovich (1988). "Совершенно несекретно" [Completely unclassified]. Soviet Bibliography. 6 (231): 3-12.
- ^ "Gorbachev's glasnost: the Soviet media in the first phase of perestroika". Choice Reviews Online. 37 (8): 37-4301-37-4301. 1 Nisan 2000. doi:10.5860/choice.37-4301. ISSN 0009-4978.
- ^ Kamm, Henry (3 Ekim 1987). "Back Seat for Glasnost Amid Bulgarian Drive". The New York Times.
- ^ Hager, Kurt (1990). "Glasnost Comes to East Germany". World Affairs. 152 (4): 198-207. JSTOR 20672242.
- ^ "Hungary Jumps Gun on Glasnost". 6 Aralık 1988. 9 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Henze, Paul B. (Ocak 1989). "Mongolia faces glasnost and perestroika". 2 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "GORBACHEV'S POLICY OF OPENNESS CHEERED BY POLISH LEADERS". The Journal of Commerce. 24 Şubat 1987. 9 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b Thu, Huong Le. "Can Vietnam's Doi Moi Reforms Be an Inspiration for North Korea? | Australian Strategic Policy Institute | ASPI". 21 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Slovenes set reform pace. In Yugoslavia, there is a group for nearly every cause as activists test limits of one-party state". Christian Science Monitor. 13 Eylül 1988.
- ^ "China's Gorbachev phobia". 2 Eylül 2022. 2 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Bir glasnost anı? Pek olası değil. Çinliler Sovyetlere ne olduğunu hatırlıyor". Independent.co.uk. 16 Kasım 2013. 18 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ TISMANEANU, VLADIMIR (1987). "Ceausescu Against Glasnost". World Affairs. 150 (3): 199-203. JSTOR 20672144.
Dış Bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Cohen, Stephen F.; Vanden Heuvel, Katrina, (Ed.) (1989). Voices of glasnost: interviews with Gorbachev's reformers. New York: W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-02625-2.
- Gibbs, Joseph (1999). Gorbachev's glasnost: the Soviet media in the first phase of perestroika. Eastern European studies. College Station, Tex: Texas A&M University Press. ISBN 978-0-89096-892-5.
- Horváth, Róbert (2005). The legacy of Soviet dissent: dissidents, democratisation and radical nationalism in Russia. East European studies. Londra: RoutledgeCurzon. ISBN 978-0-415-33320-7.
- Reddaway, Peter (1972) Uncensored Russia: The Human Rights Movement, London: Jonathan Cape. ISBN 978-0-224-00632-3. (American Heritage Press. ISBN 978-0-070-51354-9).
