IV. Mehmed
| IV. Mehmed محمد رابع | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| İslâm Halifesi Emîrü'l-mü'minîn İki Kutsal Caminin Hizmetkârı | |||||
.jpg) IV. Mehmed'in bir portresi, y. 1682. | |||||
| 19. Osmanlı Padişahı | |||||
| Hüküm süresi | 8 Ağustos 1648 - 8 Kasım 1687 (39 yıl ve 3 ay) | ||||
| Önce gelen | İbrahim | ||||
| Sonra gelen | II. Süleyman | ||||
| Vekil | Liste
| ||||
| 98. İslâm Halifesi | |||||
| Hüküm süresi | 8 Ağustos 1648 - 8 Kasım 1687 | ||||
| Önce gelen | İbrahim | ||||
| Sonra gelen | II. Süleyman | ||||
| Doğum | 2 Ocak 1642 Topkapı Sarayı, Konstantiniyye, Osmanlı İmparatorluğu | ||||
| Ölüm | 6 Ocak 1693 (51 yaşında) Edirne, Osmanlı İmparatorluğu | ||||
| Defin | Turhan Sultan Türbesi, Yeni Cami, İstanbul, Türkiye | ||||
| Eş(ler)i | Emetullah Râbia Gülnûş Sultan | ||||
| Çocuk(lar)ı | II. Mustafa III. Ahmed | ||||
| |||||
| Hanedan | Osmanlı Hanedanı .svg){kind=small} | ||||
| Babası | Sultan İbrahim | ||||
| Annesi | Hatice Turhan Sultan | ||||
| Dini | Sünni İslam | ||||
| İmza |  | ||||
IV. Mehmed (Osmanlıca: محمد رابع, romanize: Mehmed-i Râbi') veya Avcı Mehmed (2 Ocak 1642, İstanbul - 6 Ocak 1693, Edirne), 19. Osmanlı padişahı ve 98. İslam halifesidir. Sultan İbrahim'in Hatice Turhan Sultan'dan olan oğludur. Babasının tahttan indirilmesinin ardından 1648'de 7 yaşında[1] tahta çıkan en genç padişah oldu. Devletin en buhrablı ve tehlikeli zamanlarında av peşinde koştuğundan ve ava olan düşkünlüğünden dolayı "avcı" lakabıyla anılmıştır.[2] 39 yıllık saltanatıyla Kanuni Sultan Süleyman'dan sonra en uzun süre hükümdarlık yapan Osmanlı padişahıdır. Saltanatında Batı'da en geniş sınırlara ulaşılmıştır.
Döneminde mimari alanda birçok faaliyet gerçekleştirildi. İnşaatı 60 yılda bitirilemeyen Yeni Cami ve Külliyesi tamamlandı. 1658-1680 yılları arasında Rumeli ve Anadolu hisarları tamir edildi. Mısır Çarşısı, Hünkar Kasrı, Köprülü Külliyesi, Safranbolu Köprülü Mehmed Paşa Camii, Vezirköprü Fazıl Ahmed Paşa Külliyesi, İncesu Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Camii ve Kervansarayı inşa edildi.
İlk yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Saltanatının ilk yılları karışıklık içinde geçti. Bu dönemde devlet yönetimine babaannesi Kösem Sultan kadar annesi Turhan Sultan da karıştı. Zamanla iki kadın arasındaki rekabet giderek arttı. Kösem Sultan IV. Mehmed'i tahttan indirerek Turhan Sultan'dan kurtulmak istiyordu ancak bu planı öğrenildi. Kösem Sultan 1651 yılında Turhan Sultan'ın adamları tarafından öldürüldü.[kaynak belirtilmeli]
Yönetimi
[değiştir | kaynağı değiştir]1652 yılında malî durumu düzeltmesi için Tarhuncu Ahmet Paşa'yı sadrazam yaptı. Gereksiz giderleri azaltan ve tüm görevlilere vergi koyan sadrazam devletin gelirini artırdı. Ancak rakipleri tarafından padişahın gözünden düşürüldü ve öldürtüldü. Ardından gelen sadrazamlar devlet işlerinin daha da bozulmasına neden oldular. Askerin bir bölümüne ayarı bozuk para verilmesinden ve bir bölümüne ise hiç aylık verilmemesinden ötürü İstanbul'da ayaklanma çıktı. Ayaklananların padişaha verdikleri bir listedeki 30 devlet adamı ve saray ağası öldürtüldü ve cesetleri Sultanahmet Meydanı'nda bir çınar ağacına asıldı. Bu olaya Vaka-i Vakvakiye (Çınar olayı) denir.[kaynak belirtilmeli]
1656 yılında Çanakkale boğazı önlerinde Venedik donanmasıyla yapılan savaşta Osmanlı donanması ağır bir yenilgi aldı ve Bozcaada ile Limni Venediklilerin eline geçti, ayrıca Çanakkale Boğazı kontrol altına alındı. Bu durum İstanbul'da büyük paniğe yol açtı. Aynı yıl iç ve dış sorunlara çözüm bulmak üzere Turhan Sultan tarafından sadrazamlığa Köprülü Mehmet Paşa getirildi.[kaynak belirtilmeli]
Köprülüler dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]
IV. Mehmed ve Hatice Turhan Sultan'dan tam yetki alan Köprülü, İstanbul ve Anadolu'da güvenliği sağladı. Venediklileri yenilgiye uğratarak Bozcaada ve Limni'yi geri aldı. Ölümünden sonra yerine Fazıl Ahmet Paşa geldi. Fazıl Ahmet Paşa Avusturya'dan Uyvar Kalesini alıp Vasvar Antlaşması'nı imzaladı. Venediklilerden de Girit'teki Kandiye kalesini aldı ve 24 yıl süren Girit savaşına son verdi. IV. Mehmed sadrazam ile birlikte Lehistan seferine çıktı ve 1672 yılında Bucaş Antlaşması'nı imzaladıktan sonra Edirne'ye döndü. Lehistan'ın antlaşma şartlarına uymaması yüzünden ertesi yıl yeniden sefere çıkıldı ve savaş 1676 yılında son buldu. Aynı yıl Fazıl Ahmet Paşa ölünce IV. Mehmed sadrazamlığa Köprülü ailesinin yetiştirdiği Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'yı getirdi. IV. Mehmed sadrazamla birlikte Rusya'nın ele geçirdiği Çehrin kalesini geri almak için sefere çıktı. Kalenin alınmasının ardından 1678'de Edirne'ye döndü. 1681 yılında Ruslarla yirmi yıl süreli bir barış antlaşması yapıldı.[kaynak belirtilmeli]
Yine bu dönemde Eylül 1675'te İngiltere ile imzalanan bir antlaşmayla, I. Elizabeth döneminden beri bu ülkeye tanınmış olan imtiyazlar sistemli bir şekilde özetlendi ve söz konusu imtiyazlar ve kapitülasyonların yürürlükte olduğu belirtildi.[kaynak belirtilmeli]
İkinci Viyana kuşatması
[değiştir | kaynağı değiştir]
IV. Mehmed döneminin en önemli olayıdır. IV. Mehmed'in sadrazamı Merzifonlu Kara Mustafa Paşa ordu ile birlikte Viyana'ya kadar gitmiştir, kuşatma esnasında Belgrad'ta bulunan padişah kuşatmanın başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra İstanbul'a dönmüştür. 1683 yılında gerçekleşen kuşatma iki ay sürmüş, Tuna Nehri'nin kuzeyinden gelen düşman kuvvetleri yüzünden Osmanlı Ordusu iki ateş arasında kalıp, ağır kayıplar vererek Belgrad'a çekilmiştir. Yenilginin sorumlusu olarak görülen Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'nın Belgrad'ta idam edilmesi sonrasında Sadrazamlığa Kara İbrahim Paşa getirilmiştir.[kaynak belirtilmeli]
Kuşatma sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]Kuşatmanın ardından Avusturya, Lehistan ve Venedikliler birleşerek karşı saldırıya geçtiler. Bu dönemde Estergon, Peşte ve Budin kaybedildi. Venedikliler Ayamavra, Preveze, Mora ve Atina'yı ele geçirdiler. Ordu Mohaç Savaşı'nda ağır bir yenilgiye uğradı. Tüm bu gelişmeler IV. Mehmed'e karşı bir güvensizlik yarattı. Ordu ayaklanarak padişahın tahttan indirilmesini ve yerine kardeşi Şehzade Süleyman'ın geçmesini talep etti. Bu talep kabul gördü ve IV. Mehmed 1687'de tahttan inmek zorunda kaldı.[3]
IV. Mehmed tahttan indirildikten sonra iki oğluyla birlikte Edirne Sarayı'na kapatıldı ve 10 Ocak 1693'te orada öldü.[4] Cenazesi İstanbul'a getirilerek Eminönü'nde Yeni Cami Turhan Valide Türbesi'nde annesi Turhan Validenin yanına defnedildi.[5]
Ailesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Eşleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Emetullah Rabia Gülnüş Sultan
- Afife Hatun
- Gülbeyaz Hatun
- Siyavuş Hatun
- Kaniye Hatun
Erkek çocukları
[değiştir | kaynağı değiştir]| İsmi | Annesi | Doğum tarihi | Ölüm tarihi |
|---|---|---|---|
| II. Mustafa[6] | Emetullah Rabia Gülnüş Sultan | 6 Şubat 1664 | 29 Aralık 1703 |
| III. Ahmed[6] | Emetullah Rabia Gülnüş Sultan | 30 Aralık 1673 | 24 Haziran 1736 |
| Şehzade Selim | Emetullah Rabia Gülnuş Sultan | 1659 | 1679 |
| Şehzade Mahmud | Gülbeyaz Hatun | 1660 | ? |
| Şehzade İbrahim | Afife Sultan | 1665 | 1666 |
| Şehzade Bayezid [6] | Emetullah Rabia Gülnuş Sultan | 31 Aralık 1678 | 1 Ocak 1679 |
| Şehzade Süleyman | Siyavuş Hatun | 13 Şubat 1681 | 1685 |
Kız çocukları
[değiştir | kaynağı değiştir]| İsmi | Annesi | Doğum tarihi | Ölüm tarihi |
|---|---|---|---|
| Hatice Sultan[6] | Emetullah Rabia Gülnüş Sultan | 1660 | 9 Mayıs 1743 |
| Ümmi Sultan | Emetullah Râbia Gülnûş Sultan | 1668 | 1670 |
| Ümmü Gülsüm Sultan[6] | Kaniye Hatun | 1670 | 10 Mayıs 1720 |
| Gevher Sultan | Gülbeyaz Hatun | ? | ? |
| Safiye Sultan [6] | ? | 1687 | |
| Fatma Sultan [6] | Emetullah Rabia Gülnuş Sultan | 1675 | 6 Aralık 1700 |
Edebiyat ve popüler kültürde IV. Mehmed
[değiştir | kaynağı değiştir]- Orhan Pamuk'un üçüncü kitabı Beyaz Kale'nin ana kişilerinden biri de IV. Mehmed'tir. Kitapta padişah, çocukluğundan itibaren hayvanlara düşkün ve meraklı biri olarak resmedilir.
- 2017 yılında Fox Tv'de yayınlanan Muhteşem Yüzyıl Kösem isimli televizyon dizisinin 59 ve 60. bölümlerinde saltanatının çocukluk dönemi konu alınmıştır.
- 2017 yılında Mahpayker Kösem Sultan adlı filmde Görkem Arda Keskin tarafından canlandırılmıştır.
IV. Mehmed'e ait görseller
[değiştir | kaynağı değiştir]-
IV. Mehmed'e ait bir ferman -
IV. Mehmed -
John Young tarafından resmedilen IV. Mehmed -
IV. Mehmed -
IV. Mehmed -
IV. Mehmed -
IV. Mehmed at üzerinde -
IV. Mehmed'e ait tuğra -
IV. Mehmed'in Av köşkü -
IV. Mehmed'in tuğrası - Şah Mehmed bin İbrahim Han, el-muzaffer daima - Cleveland Museum of Art
,_17th_-_Tughra-_Shah_Muhammad_bin_Ibrahim_Khan,_al-muzaffar_daima_(Sultan_Mehmed,_-_1944.525_-_Cleveland_Museum_of_Art.jpg)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Uzunçarşılı 1995, s. 588.
- ^ Uzunçarşılı 1995, s. 589.
- ^ "IV. MEHMED HÂN'IN TAHTTAN İNDİRİLMESİ (8 Kasım 1687) - Yeni Akit". yeniakit.com.tr. 27 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2021.
- ^ "IV. Mehmed kimdir? IV Mehmed dönemi olayları ve 4. Mehmet'in hayatı". Hürriyet. 13 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2022.
- ^ "Padişah türbeleri". Sabah. 27 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2021.
- ^ a b c d e f g "Osmanlı Padişahları". Türk Tarih Kurumu. 18 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2024.
Dış kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- A'dan Z'ye Tarih Ansiklopedisi (1984). Serhat yayınevi.
- Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (2003). Osmanlı Tarihi III. Cilt 1. Kısım: II. Selim'in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ISBN 975-16-0013-8.
- Sakaoğlu, Necdet (1999). Bu Mülkün Sultanları. İstanbul: Oğlak Yayınları. ISBN 875-329-299-6. say.200-209
- Kinross, Lord (1977). The Ottoman Centuries. İstanbul: Sander Kitabevi. ISBN 0-224-01379-8.(İngilizce)
- IV. Mehmed
- 1642 doğumlular
- İstanbul ili doğumlu devlet görevlileri
- 1693'te ölenler
- 17. yüzyılda Osmanlı padişahları
- Osmanlı-Kutsal İttifak Savaşları'ndaki kişiler
- Osmanlı-Avusturya Savaşı'nda kişiler (1663-1664)
- İki kutsal caminin hizmetkârları
- Çocuk hükümdarlar
- Osmanlı İmparatorluğu duraklama dönemi
- Tahttan indirilen Osmanlı padişahları
- Edirne ilinde ölenler
- İstanbul ilinde defnedilenler