Un helvası
| Un helvası | |
|---|---|
 | |
| Ülke(ler) | Türkiye |
| Türü | Helva |
| Ana malzemeler | süt veya su,un,şeker |
 |
| Osmanlı mutfağı |
|---|
Un helvası, kavrulmuş una, şeker ve suyla hazırlanan şerbet dökülerek hazırlanan bir Türk tatlısıdır.
Türk toplumunda bayram, yas, düğün ritüelleri gibi çeşitli ritüellerin doğrudan ya da dolaylı olarak bir parçası haline gelmiş bir besindir.[1] Günümüzde Türkiye'de yaygın olan üç helva çeşidinden birisidir (diğerleri tahin helvası ile irmik helvası).[2]
Adlandırma
[değiştir | kaynağı değiştir]Lezzet vermesi için un helvasının içine fıstık, badem, gül suyu gibi malzemeler konulabilir ve konulan malzemeye göre farklı adlar alabilir.
Bazı yörelerde un helvasına "höşmerim" denilir (örneğin "Beypazarı höşmerim tatlısı", Çankırı höşmerim tatlısı", "Mengen höşmerimi" adlı yöresel tatlılar birer un helvası çeşididir.)
Geçmişi
[değiştir | kaynağı değiştir]Un helvası, Türk, Arap ve Yahudi toplumlarının yaşadığı yerlerde rastlanan ve "helva" olarak adlandırılan tatlının bir çeşididir. Malzemelerinin temin, yapımı ve muhafaza edilmesinin kolay olması nedeniyle göçebe kültürde de tüketilen bir üründür ve İslamiyet öncesinde göçebe Türklerin Tengricilik inancı gereği, ölülerin ruhuna huzur vermek için koku çıkaran yemekler yaptıkları ve bu adete uygun olarak helva kavurdukları düşünülür.[3]
Türkler'in tatlı tüketimi ve çeşitleri İslamiyet’e geçişlerinden sonra arttı. Selçuklu ve Osmanlı döneminde helva, manevi açıdan da önem kazanarak kültürel bir değer haline geldi.
Helva, Selçuklu döneminde fetih, düğün gibi özel günlerde tüketilir ve hemen hemen her kesimden bireyin sofrasında yer alırdı. Bu dönemde helva yapmak ve satmak bir meslek haline geldi.[3]
Osmanlı döneminde helva, "efruşe" ya da "afruşe" olarak bilinmekte idi.[4] Helva, köylerde türküler, maniler, sohbetler eşliğinde üretildi; yufkanın arasına koyarak tüketildi. Tekkelerde özellikle kandil gecesi ve Muharrem ayının yedinci gününde helva yapılırdı. Ahiler "helva-yı cefne” olarak bahsedilen “tencere helvası”nı özel bir gün gerektirmeksizin istendiğinde tüketmekteydi.[3] Helva, Osmanlı sarayında da çok tüketilirdi. Saray mutfağının "helvahane" olarak adlandırılan tatlı bölümünde 15. ve 19. yüzyıl arasında 36 çeşit helva sunulduğu tespit edilmiştir. En çok tüketilen helva "zülbiye helvası"idi.[3]
Anma ve kutlama yemeği olarak helva
[değiştir | kaynağı değiştir]Helvalar, Türk kültüründe sadece tatlı ihtiyacını gidermek için tüketilen bir yiyecek değil, özel günlerde anma ve kutlama amacıyla tüketilen bir üründür.
Ölümler ve ölümlerin 40. günü, asker uğurlamaları, gurbetten dönüş, doğumlar, sevinçli bir haber alınması, yeni doğan bebeğin 40'ının çıkması, ilk çiğdemin görüldüğü gün olan çiğdem düğünü, helva yapıp dağıtılan özel günlerdendir.
Hazırlanışı ve servisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Kısık ateşte hazır bulunan şekerli suya, önceden kavrulmuş un-yağ karışımı yavaşça dökülür. Hemen ardından karıştırılmaya başlanır. Karıştırma işlemi, karışımın miktarına göre yarım saat ile bir saat boyunca sürebilir. Bu esnada karışıma süt eklenir. Karıştırma işlemi, karışımın sertleşip siyah bir renk almasıyla sona erer.
Karıştırma işleminin ardından ocaktan alınan helva, 20 dakika boyunca oda sıcaklığında soğumaya bırakılır. Un helvası sıcak yenmez, oda sıcaklığına ulaşmış veya buzdolabında soğutulmuş helva idealdir. Soğuyan helva tabaklara konularak servis edilir. Servis sırasında hazmı kolaylaştırması için soğuk şerbet de ikram edilir.
-
Akçaabat un helvası kavruluyor. -
Un helvasına şerbeti veriliyor.
-
Servis edilmek üzere soğuyor.
Yapılışına ve yörelere göre çeşitleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Pakuk
[değiştir | kaynağı değiştir]Pakuk (veya bakuk) Dağıstan'da yapılan bir un helvasıdır.[5] Şekli kurabiyeyi andıran, şerbetsiz bir helva çeşididir. Dağıstan'da ölümlerde taziyeye gelen kişilere ikram edilmek üzere yapılır. "Ölü helvası" da denilir.[6]
Gaziler Helvası
[değiştir | kaynağı değiştir]Geçmişi 13. yüzyıla uzanır. Edirne'de Osmanlı saray geleneği olarak askerleri sefere uğurlarken ve seferden dönen askerleri karşılarken yapılan bir tatlı idi.[4] Balkan ülkelerinde de tüketilir.[7] Şeker ya da bal kullanılarak ve badem eklenerek hazırlanır. Daha bol malzeme ile yapılan "hükümdarlara layık" olan çeşidine “Mülüki Gaziler Helvası” denilir.[4]
Kars Umaç Helvası
[değiştir | kaynağı değiştir]Kars'ta yapılan bir çeşit un helvasıdır.[8][9] Dinî bayramlarda, kandillerde, mevlit okutulduğu zamanlar yapılıp ikram edilir. Cenaze evinde taziye için gelenlere ikram etmek için komşular tarafından yapılıp cenaze sahibinin evine gönderilir.[10]
Malatya Güvey Helvası
[değiştir | kaynağı değiştir]Malatya'da şerbet dökülmeden sadece toz şekerle yapılan bir çeşit un helvasıdır.[11]
Tekirdağ Peynir Helvası
[değiştir | kaynağı değiştir]Tuzsuz peynir, beyaz şeker, buğday unu ile yumurta sarısı veya renklendirici (E160a (karoten)) kullanılarak üretien peynirli un helvasıdır. Tekirdağ Peynir Helvası Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından 2020'de tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[12][13]
Mudurnu Basma Helva
[değiştir | kaynağı değiştir]Mudurnu Basma Helvası; önce ay çiçek yağı ile özel amaçlı buğday (böreklik) ununun kavrulur. Üzerine beyaz şeker, su ve yumurta ile hazırlanmış şerbet ilave edilir. Ceviz içi ile birlikte servisi yapılır. Mudurnu Basma Helva 23.12.2020 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[14]
Antalya Cillincop (Tahinli Un Helvası)
[değiştir | kaynağı değiştir]Antalya'da yapılan tahinli un helvasıdır. Malzemeleri un, tahin, çitlembik, pekmez, şeker, sudur.[15]
Özbek Helvası
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı mutfağında yapılan bir çeşit helvadır.
Gil helva
[değiştir | kaynağı değiştir]Yağlılar Basma Helvası
[değiştir | kaynağı değiştir]Balıkesir'in İvrindi ilçesi Yağlılar mahallesinde yapılan helvadır.[16] Yağlılar Basma Helvası 27.02.2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[17]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Öztürkmen, Evrim Ulusan; Hamarat, Zehra (1 Ocak 2021). "Kutsal Bir Yiyecek Olarak Helvanın Ritüellerdeki İşlevleri: İstanbul'daki Câferîer ve Uşşâkîler". Helva Kitabı. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi25 Temmuz 2023.
- ^ Kara, Çiğdem (2019). "PEKMEZ, BAL VE ŞEKER: HELVAYA STATÜ VEREN TATLANDIRICILAR". Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 1 (47): 74. ISSN 1300-9435. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi25 Temmuz 2023.
- ^ a b c d Kaymaz, Elif (2020). "Türk mutfak kültüründe helva'nın yeri ve önemi /". Gazi Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü yüksek lisans tezi. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c Yilmaz, Gül; Akman, Sinem (2019). "Osmanlıdan Günümüze Helvalar ve Helva-i Gazi'nin Gastronomik Değeri". Gastroia: Journal of Gastronomy And Travel Research. 3 (3): 462. ISSN 2602-4144. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi25 Temmuz 2023.
- ^ "Dağıstan lezzetleri 'hinkal' ve 'pakuk' ile Yalova'da sofraları tatlandırıyorlar". Anadolu Ajansı. 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2021.
- ^ Nergiz, Hatice GÜÇLÜ; Karaca, Evrim (30 Haziran 2021). "Turizmde Çekicilik Unsuru Olarak Dağıstan Mutfağı: Güneyköy Örneği". TroyAcademy. 6 (2): 712-732. doi:10.31454/troyacademy.946328. ISSN 2718-0905. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi25 Temmuz 2023.
- ^ "Gaziler Helvası Tarifi: Gaziler Helvası Nasıl Yapılır? | Lezzet". www.lezzet.com.tr. 25 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2021.
- ^ "Umaç Helvası ( Kars)". Nefis Yemek Tarifleri. 6 Nisan 2016. 15 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2021.
- ^ Alamy, Fotoğraf:. "Umaç helvası tarifi". Hürriyet. 9 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2021.
- ^ Şen, Mehmet Akif (30 Haziran 2021). "Kars Mutfak Kültürünün Kocaeli'ye göç etmiş Karslılar tarafından kullanılma durumunun belirlenmesi üzerine bir araştırma". Doğu Coğrafya Dergisi. 26 (45): 257-266. doi:10.17295/ataunidcd.806217. ISSN 1302-7956. 25 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi25 Temmuz 2023.
- ^ Erke, Ebru. "Hakikaten Malatya'nın bulunmazmış eşi". Hürriyet. 4 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2021.
- ^ "Coğrafi İşaret Platformu" (PDF). 19 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Nisan 2021.
- ^ "Coğrafi İşaret Platformu". 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2021.
- ^ "Coğrafi İşaret Platformu". 4 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2022.
- ^ "Kültür Portalı". 6 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2022.
- ^ "Balıkesir'in Yağlılar Helvası: Tarifi köy kadınları biliyor, başka yerde yapılamaz". NTV. 23 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2023.
- ^ "Yağlılar Basma Helvası". Türk Patent ve Marka Kurumu. 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi1 Nisan 2023.