Lokma
| Lokma | |
|---|---|
 Saray lokması | |
| Ülke(ler) | Türkiye |
| Yaratıcısı | Osmanlı mutfağı |
| Türü | Şerbetli tatlı |
 |
| Osmanlı mutfağı |
|---|
Lokma, mayalı hamurla hazırlanan, şerbetle tatlandırılan bir tatlı.
Un, maya, tuz ve şekerle hazırlanan hamurun fırında pişirildikten sonra veya yağda kızartıldıktan sonra koyu kıvamlı şerbetle tatlandırılarak servisi edilir. Yunanistan'dan, Arabistan'a uzanan geniş bir coğrafyada değişik isimlerle ve benzer tariflerle bilinir.
Türkiye'nin Ege bölgesinde dinî ve kültürel öneme sahip günlerde hayır amaçlı olarak halka ücretsiz dağıtılır. İzmir'de ortası delikli yuvarlak şekilde yapılan türü, "İzmir Lokması" adıyla coğrafi işaret almıştır.[1] Bazı yörelerde pişi gibi şerbetsiz, peynir ile de yenilmektedir.
Kelime kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Lokma kelimesi bir ağız, bir yudum, bir parça yemek anlamına gelen[2] Arapçadaki "لقمة"[3] yani "lukma"[4] kelimesinden gelmiştir. Lokmanın bir çeşidi olan bugün Arap kültüründe var olan "لقمة القاضي" yani "kadı lokması" El-Bağdadi tarafından 13. yüzyılda tarif edilmiştir.[5]
Lokma, Filippo Argenti tarafından yazılan 1533 tarihli Regola del Parlare Turco adlı kitapta lokma, "hamur kızartması" anlamında bir tatlı olarak açıklanmıştır.[6]
Günümüzde ortası delikli halka şeklinde yapılmış lokma tatlısına "İzmir lokması"; deliksiz, küçük yuvarlak şeklinde olanlarına "saray lokması" denilmektedir.
Lokma hamuru sulu ve akışkan olduğundan lokma hazırlama işine "lokma dökmek" ya da "lokma döktürmek" denir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Birçok toplumda benzer malzeme ve şekillerle yapılan hamur kızartması, Türkiye'de lokma ve pişi olarak adlandırılır.[7] Türklerin birçok ritüelinde yer alan un, su ve tuzu içeren hamur kızartması, Eski Türkler tarafından Tanrı'ya yaklaşmak için kutsal bir araç olarak kullanılmış; bireylerin hayatlarındaki önemli evreler için yapılan törenlerde, dinî ve millî bayramlarda hamur kızartılmıştır. Bir rivayete göre lokma, Doğu Türkistan İmparatoru Buğra Bey döneminden beri Türkler tarafından tüketilmektedir. Buğra Bey'in bir özel tören için yaptırdığı ıslak hamurları, kızgın yağın içine attığı ve üzerine pekmez dökerek yenmesini buyurduğu anlatılır.[8]
Hamur parçalarının susam yağında kızartıldıktan sonra şurup içine atılması ile ilgili ilk örnekler 13. yüzyılda Arap mutfağında kaydedilmiştir. Filippo Argenti'nin 1533 tarihli Regola del Parlare Turco adlı kitabı, lokma tatlısının betimlendiği ilk kitap olarak kabul edilir.[6]
Osmanlı Devleti'nde lokma önemli ve değerli bir tatlı idi. Evliya Çelebi'ye göre 17. yüzyılda İstanbul'da 20 civarında lokmacı bulunmaktaydı.[6] Lokma, porselen tabaklarda dağıtılırdı. Yahudiler özellikle kaliteli olan susam yağında lokma kızartırlardı.
19. yüzyılda İstanbul'da, ham zeytinyağı-susam yağında kızaran ve üzerine taze üzüm şırası dökülen İzmirli ustalar meşhur olmuştu.[8]
İzmir'de sünnet düğünü, kandil, mevlit ya da cenazelerde, düğün ya da cenaze sahiplerinin evinin önünde ya da belirlenen başka bir mekânda lokma hazırlatıp hayır kazanma amacıya ustalara lokma hazırlatıp halka ücretsiz olarak dağıtması yaygınlaşmıştır; bu âdet, günümüzde de devam eder.
Türkiye'de malzemesinin genellikle çikolatadan oluştuğu yeni nesil lokmalar da üretilmektedir. Beyaz, sütlü, karamel ya da bitter çikolata ile kaplanan lokmaları üzerlerine fındık, fıstık, ceviz, pekmez gibi ürünlerle "lokma" adıyla servis eden üreticiler mevcuttur.[6] Bonibon ve krema kullanılarak yapılan lokma türleri de görülmüştür.[9]
-
İstanbul'da lokmacı -
Bursa'da lokma kuyruğu -
Yunan lokması (Yunanca: loukoumades).
.jpg)
Osmanlı mutfağındaki lokma çeşitleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Basılı ilk yemek kitabı Melceü’t-Tabbâhîn'de lokma tarifleri vardır. Lokum, saray lokması, yumurta lokması olarak kitapta geçmektedir.[10] Bunlar:
- Âdi Lokum
- Yumurtalı Lokum (Hacı Lokumu)
- Saray Lokması
- Yumurta Lokması
Yörelere göre çeşitleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Lokma, Türkiye'deki bazı yörelerde şerbet dökülerek tatlı olarak yenilir, bazı yörelerde pişi gibi şerbetsiz peynir ile yenilmektedir.
Erzurum kaz lokması
[değiştir | kaynağı değiştir]Erzurum Kaz Lokması 02.03.2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve coğrafi işaret almıştır.[11]
Bırtlak (Güdül) lokması
[değiştir | kaynağı değiştir]Ankara'nın Güdül-Ayaş yörelerinde Bırtlak diye bilinen bir lokma çeşidi vardır.[12]
Zıngıl tatlısı
[değiştir | kaynağı değiştir]Mardin,[13] Diyarbakır[14] ve Şanlıurfa[15] yöresel mutfağında zıngıl veya zingil tatlısı olarak adlandırılır.[16][17][18] Zingil Osmaniye ve Seyhan'da yumurta şeklinde lokma tatlısı şeklinde yapılır.[19]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Donut
- Tulumba tatlısı
- Kemalpaşa tatlısı
- Demir tatlısı
- Çakçak (Orta Asya menşeli olan tatlı, lokmaya oldukça benzerdir)
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "İzmir Lokması". Coğrafi İşaretler Portalı. 5 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2020.
- ^ Mehmet Zeki Pâkalın "Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü" sf. 369, Millî Eğitim Basımevi (1971).
- ^ Diran Kélékian, "Dictionnaire Turc-Français" (Osmanlıca), 1911
- ^ Elvân-ı Şirâzî "Elvân-ı Şîrâzî'nin Gülşen-i Râz Tercümesi" sf. 549, Niğde Üniversitesi Yayınları (2004).
- ^ Charles Perry "A Baghdad Cookery Book" Oxford Companion to Food, (2006) ISBN 1-903018-42-0.
- ^ a b c d Sünnetçioğlu, Serdar (28 Mart 2020). "Yeni Nesil Lokmacılara İlişkin Bir Bakış: Tüketici Yorumlarının İncelenmesi". Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi. 22 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi8 Aralık 2024.
- ^ Arslan, Meryem (27 Haziran 2023). "Kızılyer'de Yaşatılan Pişi Yapma ve Yağ Yakma Geleneği Üzerine". Milli Kültür Araştırmaları Dergisi.
- ^ a b "İyi günde kötü günde İzmir lokması". Yeniasir. 19 Ocak 2018. 8 Aralık 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2024.
- ^ Ayfer Tunç "Bir maniniz yoksa annemler size gelecek: 70'li Yıllarda Hayatımız" sf. 284, Yapı Kredi Yayınları (2001).
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 3 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Nisan 2022.
- ^ "Erzurum Kaz Lokması". Türk Patent ve Marka Kurumu. 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi1 Nisan 2023.
- ^ "Türkiyede Halk Ağzından Söz Derleme Dergisi" cilt. 1 sf. 201, Maarif Matbaası (1939).
- ^ Özdem, Filiz (2005). Taşın belleği Mardin. Yapı Kredi Yayınları. ISBN 978-975-08-1029-9. 27 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2023.
- ^ "Çalışkan, A & Aydın, B. (2021). Konaklama İşletmelerinin Menülerinde Yöresel Yemeklerin Yeri: Diyarbakır Örneği" (PDF). Journal of Current Debates in Social Sciences, 4 (1), 48-55. 27 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)27 Aralık 2023.
- ^ Karakapıcı, Neşe; Sağlam, Fatma (30 Haziran 1985). "Şanlıurfa Yöresinin Beslenme ve Yöresel Yemek Alışkanlıkları". Beslenme ve Diyet Dergisi. 14 (0): 127-138. ISSN 1300-3089. 27 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi27 Aralık 2023.
- ^ Life, Mardin. "Zıngıl Ne Demek? Zıngıl Tatlısı Tarifi. Zıngıl Tatlısı Nasıl Yapılır?". Mardin Life. 6 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2021.
- ^ iStock, Fotoğraf:. "Zingil tarifi". Hürriyet. 28 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2021.
- ^ "Şanlıurfa'nın neyi meşhur: Şanlıurfa'nın en meşhur yemekleri". Ensonhaber. 31 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2021.
- ^ Eckmann, János; Levend, Agâh Sırrı (1962). Nemeth armağani: Hazirlayanlar. Türk Tarih Kurumu Basimevi. 27 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2023.
 | Tatlı ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |