Sandviç

Sandviç
Servis türü	Soğuk
Ana malzemeler	Ekmek, et, peynir, marul, sos

Sandviç, sandviç ekmeği dilimleri veya benzeri bir hamurun arasına et, sosis, peynir, sebze ya da çeşitli malzemelerin konulmasıyla hazırlanan, pratik ve taşınabilir bir yiyecek türüdür. Modern anlamda sandviçin ortaya çıkışı 18. yüzyıl İngiltere'sine dayanır. Ancak, ekmek arası yiyecek geleneğinin kökleri antik çağlara kadar uzanır. İlk olarak, ellerle kolayca tüketilebilen bu tip yiyecekler, özellikle yolculuklarda ya da çalışırken ihtiyaç duyulan pratik bir yemek olarak tercih edilmiştir.

Tarih ve etimoloji

Sandviç ismini ondan alan John Montagu, 4. Sandwich Kontu'nun Thomas Gainsborough tarafından 1783 tarihinde yapılan portresi

Sandviçin modern anlamda popülerleşmesinin ardında, 4. Sandwich Kontu John Montagu'nun adı öne çıkar. Montagu, İngiltere aristokrasisinin tanınan bir üyesiydi ve 1762 yılında kumar masasında yemek yemeyi kolaylaştırmak amacıyla iki ekmek dilimi arasına soğuk et koyarak kumara devam etmek istemiştir. Bu hikâyeye göre, Montagu'nun ellerini kirletmeden oyun oynamaya devam edebilmesi amacıyla uydurduğu bu pratik yöntem, çevresindekiler tarafından kısa sürede benimsenmiş ve “sandwich” adıyla anılmaya başlanmıştır. İngiltere'nin zengin kesimleri arasında hızla yayılan bu yeni yemek alışkanlığı, kısa sürede tüm Avrupa'ya yayılmış ve ardından Amerika'ya da ulaşarak dünya genelinde yaygın bir yiyecek haline gelmiştir.

Sandviçin İngiltere'de popülerleşmesiyle ilgili ilk yazılı kayıtlardan biri İngiliz yazar Edward Gibbon'a aittir. Gibbon, bir Londra kulübünde yüksek sınıftan bazı şahsiyetlerin kumar oynarken sandviç yediğine tanıklık ettiğini yazar. Bu gözlem, “sandwich” kelimesinin yazılı kaynaklarda ilk kez geçmesi açısından önem taşır.

Sanayi devrimi sırasında, sandviçin hızlı ve pratik bir yemek olması onu çalışan sınıflar arasında da popüler hale getirmiştir. Fabrikalarda uzun saatler boyunca çalışan işçiler için taşınabilir ve doyurucu bir yemek olarak sandviç büyük bir kolaylık sunuyordu. 19. yüzyıl boyunca sandviçin içeriği çeşitlenmeye başlamış, et, peynir, salata, turşu gibi malzemelerle zenginleştirilmiştir. Bu dönemden sonra farklı kültürlerin damak tatlarına uyum sağlayarak dünya mutfağının ayrılmaz bir parçası haline gelen sandviç, her ülkenin mutfağında farklı türleri ve lezzet kombinasyonlarıyla yer edinmiştir.

Modern zamanlarda

Ekmek arası döner

Günümüzde sandviçler, fast food kültürünün temel taşlarından biri haline gelmiş ve farklı varyasyonlarıyla geniş bir tüketici kitlesine hitap etmektedir. Özellikle Amerika Birleşik Devletleri'nde popüler olan “submarine” ya da “hoagie” gibi büyük boyutlu sandviç türleri, Fransa'nın ünlü “baget sandviçi,” İtalya'nın mozzarella, domates ve fesleğenle yapılan “Panini ”leri, Türkiye’nin dönerle yapılan “Döner ekmek” gibi yerel sandviç çeşitleri, dünya genelinde bu yiyeceğin ne denli geniş bir kabul gördüğünü ortaya koymaktadır.

Sandviçin temel yapısı, çok yönlü malzeme kullanımına olanak tanıdığından, her kültürde kendi özgün yorumunu bulmuştur. Örneğin, Japonya’da “Katsu-sando” olarak bilinen ve domuz pirzolası ile hazırlanan sandviç, Meksika’da “torta” adıyla anılan ve fasulye, et, avokado gibi malzemelerle hazırlanan sandviç türü gibi yerel çeşitler, sandviçin evrensel bir yiyecek olma niteliğini güçlendirmiştir.

Sonuç olarak, sandviç, hem taşınabilirlik hem de çok yönlülük açısından benzersiz bir yemek türü olup, tarih boyunca çeşitli sınıflar ve kültürler tarafından benimsenmiştir. Bugün dünya genelinde milyonlarca insanın günlük beslenme alışkanlıklarında önemli bir yere sahip olan sandviç, sade veya kompleks, sıcak ya da soğuk versiyonlarıyla farklı kültürlerin damak zevkine hitap etmeye devam etmektedir.

Sandviç örnekleri

• Dondurmalı sandviç
• Dürüm
• Döner
• Balık-ekmek
• Çizburger
• Hamburger
• Kulüp sandviç
• Yumurtalı sandviç
• Butterbrot
• Gyros
• Panini (sandviç)
• Şavurma
• Goralı (sandviç)
• Kumru (yiyecek)
• Yengen
• Açık sandviç
• Sosisli sandviç
• Hot dog
• Kanepe (yiyecek)
• Smørrebrød
• Zapiekanka
• Bagel tost
• Burger
• Tost

Galeri

• 
  Sandviç yapımı
• 
  Sandviç
• 
  Sandviç

Ayrıca bakınız

• Sandviç çeşitleri listesi
• Sandviç bisküvi
• Sütlü tost
• Ayvalık tostu

Dış bağlantılar

• The British Sandwich Association30 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Wikimedia Commons'ta Sandviç ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.