Aigai

Aigai
Aigaiai

Grekçe: Αἰγαί / Αἰγαῖαι Latince: Aegae / Aegaeae
Vomitorium, (Tiyatroya giden tonozlu yapı)
Aigai Türkiye haritasındaki konumu.
Diğer adı	Nemrutkale veya Nemrut Kalesi
Konum	Yuntdağıköseler, Yunusemre, Manisa, Türkiye}
Bölge	Aiolis
Koordinatlar	38°49′52″K 27°11′19″D
Tür	Yerleşim yeri
Yüzölçümü	3.521,70 km²
Yükseklik	500-1000 m
Tarihçe
Kurucu	Philetairos
Kuruluş	MÖ 5. yüzyıl
Devir(ler)	Antik Çağ ve Orta Çağ
Kültür(ler)	Helenistik
Sit ayrıntıları
Kazı tarihleri	2004 - günümüz
Arkeologlar	Yusuf Sezgin (CBÜ) Ersin Doğer (Ege Üniversitesi)
İşletme	Manisa Müze Müdürlüğü
Resmî site	aigai.info
Aigai arkeolojik sit, polis, antik kent bağlılığı Manisa Müze Müdürlüğü  kültür Antik Yunanistan  ülkesi Türkiye  içinde bulunduğu idari birim Manisa, Gördes  içinde/üzerinde bulunduğu fiziksel yer Ege Bölgesi  konum koordinatları 38°49′52″K 27°11′19″D  korunmuşluk durumu korunmuş

Aigai (Grekçe: Αἰγαί veya Grekçe: Αἰγαῖαι; Latince: Aegae veya Latince: Aegaeae), Manisa ilinin Yunusemre ilçesinde Köseler Köyü'nün 2 km güneyindeki Yunt Dağlarının tepelerinden birisi olan Gün Dağı'nın zirvesinde kurulmuş olan, kısmen ayaktaki harabelerden ibaret bir antik kenttir. Nemrut Kale adıyla da bilinir. Tüm Aiolis bölgesinin en sağlam kalmış kentidir. Denizden 365 metre yüksekliktedir ve çevresi, yüksekliği 1500 metreyi bulan surlarla çevrilidir.

Antik yazarlar tarafından aktarılan geleneğe ve oluşturdukları kronolojiye gören MÖ 1100 yıllarından sonra Yunanistan'dan gelip kuzeybatı Anadolu kıyılarına yerleşen Aioller tarafından kurulan 12 kent arasındadır. Ancak 2004 yılından itibaren sürdürülen arkeolojik kazıların sonuçları şimdilik kentin kuruluşunun MÖ 8. yüzyılın sonlarından daha erkene gitmediğini göstermektedir.

Aigai'ye gelen ilk Batılı ziyaretçiler, 1880 yılında İskoç arkeolog William Mitchell Ramsay ve Fransız arkeolog Salomon Reinach olmuştur. Ziyaretleriyle ilgili raporlarını Journal of Hellenic Studies ve Bulletin de Correspondance Hellénique adlı yayınlarda yayımlamışlardır. Onları takiben, Pergamon kazılarının bir parçası olarak alanı inceleyen Alman arkeologlar Richard Bohn ve Carl Schuchhardt gelmiştir.

Kentin arkeolojik kazısı 2004 yılından beri Ege Üniversitesi'nden Prof. Dr. Ersin Doğer ve Celal Bayar Üniversitesi'nden arkeolog Yusuf Sezgin tarafından yapılmaktadır. 2010 yılına kadar erişim yolu, bouleuterion (meclis binası), odeon, dükkânlar, çok sayıda su borusu ve pazar yerinin büyük bir kısmı ortaya çıkarılmıştır. Kazı ve araştırma sonuçlarının sunulduğu bir web sitesi oluşturulmuştur.

Kentin kuruluşu

Tarihçi Herodotos (MÖ 5. yüzyıl) Aigai Kenti'ni Aiollerin kurduğu 12 kent arasında sayar. Aioller, günümüzde İzmir Körfezi ile Çandarlı Körfezi arasında yer alan ve antik dönemde Aiolis olarak adlandırılan bölgeye yerleşip kentler kurmuşlar ve İzmir Körfezi'nin güneyine yerleşen İyonlar'ın aksine iç kısımlarda da (Aigai ve Temnos gibi) kentler kurarak ticaretten çok tarım ve hayvancılığa önem vermişlerdir. Aigai de Gün Dağı'nda Aiol topluluğunun bir kolu tarafından bilinmeyen bir tarihte kurulmuş olmalıdır. Özellikle akropolisi çeviren teras duvarlarında kullanılan teknik, Aigai kentinin MÖ 6. yüzyıldan itibaren güçlü surlarla çevrili olduğunu göstermektedir. Ancak kentin gerçek kuruluş tarihi şu an için tam olarak bilinmemektedir.

Kentin isminin kökeni

Kentin adı Herodotos'ta Aigaiai, Plinius'da Aegaeae, kentin bastığı sikkelerde ise Aigai ve Aigaion olarak geçmektedir. Aigai, "Aygay” şeklinde okunur. Aigai kelimesi, antik Yunancada “αίγα” kelimesinden türetilmiştir ve "keçi" anlamına gelir. Aigai'nin antik adı Aspordenos'dur.

Kentin adını anan diğer antik yazarlardan Strabon (XIII. 3,5), Pseudo Skylax (98) ve Plinius (Naturalis Historia, V.121), bu yerleşimin deniz kıyısında değil, iç kısımda ve dağlık bölgede olduğunu vurgulamaktadır.

Kentin gelişimi, gördüğü zararlar

Aigai'in, MÖ 547 yılından sonra ortaya çıkan Pers egemenliğine karşı diğer bir Aiol kenti olan Temnos ile birlikte direndiği ve bağımsızlığını koruduğu anlaşılmaktadır (Ksenophon, Hellenika IV.8,5). Kyme ve Myrina gibi kıyı kentlerinin aksine, MÖ 5. yüzyılda Attik Delos Birliği'ne vergi vermemiştir.

MÖ 3. yüzyılın başlarına kadar küçük bir kent olan Aigai'nin bu dönemde Pergamon Krallığı'nın temellerini atan Filetairos'un büyük yardımları ile yeniden kurulduğu ve bir Helen Kenti kimliğine kavuştuğu düşünülür. Kent; plan, teraslamalar ve diğer birçok ayrıntı göz önüne alındığında Pergamon'u anımsatmaktadır. Ayrıca Filetairosun kentin hemen yakınındaki Apollon Khresterios Tapınağı'nın yapımına yardım ettiği de bilinmektedir.

Anadolu'da Pergamon Krallığı'nın güçlü rakibi olan Seleukos Krallığı'nın Akhaios adlı bir generalin komutasında başlattığı saldırılar (MÖ 220-218) sonucunda Aigai ve Aiolis kıyıları Pergamon Kralı I. Attalos'in elinden çıkmış, daha sonra krala isyan eden Akhaios'un öldürülmesi ile Aigai ve çevresi yeniden Pergamon Krallığı'na katılmıştı.

Aigai'de Roma yönetimi ile ilgili en erken bilgi MÖ 1. yüzyıla aittir. Sezar'ın güvendiği adamlarından olan Publius Servilius Isauricus, Asya Valisi olarak görev yaptığı sırada (MÖ 48-46) kente ve buradaki Apollon Khresterios Tapınağı'na önemli yardımlar yapmıştı. Nitekim kentte ele geçen bir heykel kaidesinin üzerindeki yazıttan bu valinin Aigai'da onurlandırıldığı anlaşılmaktadır.

MS 17 yılında bölgede meydana gelen şiddetli depremin yerle bir ettiği kentler arasında Aigai da vardır. Tacitus (Annales, 47) tarafından da sözü edilen bu depremin yaraları İmparator Tiberius'un cömert yardımlarıyla sarılmış ve depremden zarar gören kentler şükran ifadesi olarak İtalya'da imparatorun bir heykelini dikmişlerdi.

Kentin adına son kez MS 5. yüzyıla ait Piskoposluk listelerinde ve Hierokles'in Gezi Rehberi'nde rastlanmaktadır. Tahminlere göre, Aigai, diğer bir dağ kenti olan Temnos gibi MS 7. yüzyıldaki Arap akınları nedeniyle terkedilmiştir. Kentteki en son iskan ise sadece Demir Kapı ve ardındaki sınırlı bir alanda yer alan; 12. ve 13. yüzyıla tarihli küçük bir geç Bizans kale-iskanıdır. Bu dönemi ise kentte küçük bir kilise temsil etmektedir. Söz konusu Geç Bizans iskanı da 14. yüzyılın sonlarında Manisa ve çevresini ele geçiren Saruhanoğulları tarafından terke zorlanmıştır.

Kentin yapısı

MÖ 3. yüzyılın başlarına kadar küçük bir kale-kent hüviyetinde olan Aigai, Helenistik Dönem'de gelişmiş ve bir Hellen kenti için vazgeçilmez olan kamu yapılarına kavuşmuştur. Kentin görülmeye değer yapılarından en önemlisi Hellenistik Dönem duvar işçiliğinin en güzel örneklerinin sergilendiği 3 katlı Agora ve Halk Meclisi Binası'dır (Bouleuterion).

Kent yaşamı boyunca yağmur suyuna ihtiyaç duymuş, tüm cadde ve sokaklar taş döşenmiş, taş döşemelerin alt kesimleri yağmur sularını irili ufaklı yüzlerce sarnıca yönlendiren kanalizasyon sistemi ile donatılmıştır. Kentin batıya ve güneye bakan yamaçlarında yüksek teras duvarlar ile düz alanlar oluşturulmuş ve buralarda Tiyatro, Gymnasium, Stadyum ve Hamamlar gibi kamu yapıları inşa edilmişti.

Mimari yapılar

Demeter-Kore Tapınağı

Antik kent Aigai'de, yerleşimin kuzeybatısında bulunan kent tiyatrosu ile aynı teras üzerinde yer alan tapınak, alanda bulunan ve MÖ 2. yüzyıla tarihlenen yazıtlardan anlaşıldığı üzere Tanrıça Demeter ve kızı Kore'ye adanmıştır. Dor Düzeninde inşa edilmiş olan Aigai Demeter-Kore Tapınağı yine aynı yazıtlardan dolayı MÖ 3. yüzyıla tarihlenmektedir. Kentteki pek çok yapı gibi trakit taşından yapılan tapınak kuzey-güney yönde konumlandırılmış olup, cephesi güneye yani tiyatronun ve agoranın bulunduğu yöne bakmaktadır. İki basamaklı merdivenden oluşan bir altyapıya sahip tapınak 9.70x6.70 m ölçülerinde bir alan üzerine oturmakta ve yaklaşık 5.20x5.20 m ölçülerinde kareye yakın bir cellaya ve 3.12x5.20 m derinliğinde pronaosa sahiptir. Pronaostan cellaya geçiş, 3.29 m yüksekliğindeki söveleri alanda görülebilen ve yaklaşık 1.60 m genişliğe sahip bir kapıdan sağlanmaktadır. Tapınağın genişliğinin uzunluğuna oranı 1/1.45 olması, yapının fazla uzun olmayıp kareye yakın bir ölçülerde olduğunu göstermekte, cellanın yapının geneline oranı ise 1/1.86, pronaosun derinliği yapı uzunluğunun 1/3'ü oranındadır. Ante tapınağı planlı yapının anteleri arasındaki 24 yivli sütunlar 3 adet sütun tamburundan oluşmakta ve tapınak çevresinde bir örneği bulunmuş olan başlıkla birlikte toplam 4.33 m yüksekliğe çıkmakta ve sütun alt çapı 0.57 m, üst çapı ise 0.45,5 m dir. Sütunlar diastylos yani geniş aralıklı olarak yerleştirilmişlerdir ve ortada iki sütün arasındaki mesafe yanlarda anteler ile sütunlar arasındaki mesafeden daha geniştir. Üstyapı ile ilgili göze çarpan en belirgin özellik ise dörtlü metop sisteminin kullanılmış olmasıdır. Sağ ante üzerinde bulunan 13 satırlık yazıt tapınağın kültü ve yapım tarihi hakkında aydınlatıcı bilgiler vermektedir. Trakit taşı üzerine yazıldığı için aşınmış yazıtın 7. satırında Tanrıça Demeter ve kızı Kore'nin adları tam okunmamakla birlikte, genel düşünce yapının bu tanrıçalara adandığı yönündedir. Söz konusu yazıt harf karakterleri nedeniyle MÖ 2. yüzyıla tarihlenmekte ve tapınağın ise bu tarihten biraz önce yaklaşık MÖ 3. yüzyılın sonlarında veya 2. yüzyılın başlarında yapılmış olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, yapıda dörtlü metop sisteminin kullanılmış olması ve mimari blokların genel stili bu tarihi mümkün kılmaktadır.

Dış bağlantılar

• Aigai Kazısı Web Sayfası20 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Yazi2401/aigai-antik-kent--manisa6 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.