Kios

Kios
*Cius*
*Prusias ad Mare*
Grekçe: Kίος veya Κῖος
	Kios Türkiye haritasındaki konumu.
Konum	Gemlik, Bursa,; Türkiye
Bölge	Bitinya
Koordinatlar	40°25′57″N 29°09′23″E / 40.432468°K 29.156389°D
Tür	Yerleşim yeri
Sit ayrıntıları
yerel dildeki adı	Kίος, Prusias ad Mare
ülkesi	Türkiye
içinde bulunduğu idari birim	Bursa
içinde/üzerinde bulunduğu fiziksel yer	Marmara Bölgesi
konum koordinatları	40°25′57″K 29°9′23″D
yerine gelen	Gemlik
korunmuşluk durumu	yıkılmış veya yok olmuş

'Kios (Grekçe: Kίος veya Κῖος) Cius, daha sonra Bitinya Kralı I. Prusias'ın adından dolayı (Latince: Prusias ad Mare, Denizdeki Prusias') adını alan, Propontis (günümüz Marmara Denizi) kıyısında, Bitinya ve Misya'da (günümüzde Türkiye'nin kuzeybatısında) yer alan antik bir Yunan şehriydi ve Herodot, Ksenofon, Aristoteles, Strabon ve Apollonius Rhodius tarafından zikredilmiştir.

Coğrafya

Kios, Propontis'te yer alan ve Kios Körfezi veya Cianus Sinus olarak adlandırılan bir körfezin başında stratejik bir konumdaydı.

Herodot onu Misya'nın Kios'u olarak adlandırır;^[1] aynı şekilde Ksenofon da öyle.^[2] Buradan anlaşıldığı üzere Misya, Ksenophon'un zamanında bile en azından Kios Körfezi'nin başına kadar doğuya uzanmaktaydı. Yaşlı Plinius, Kios'un bir Milet kolonisi olduğunu bildirir.^[3]

Şehir, Arganthonius Dağı'nın eteğinde yer alıyordu. Efsaneye göre, Kolhis yolculuğunda Herakles'in yoldaşlarından Hylas, burada su almak için gittiğinde periler tarafından alıkonulmuştu. Ayrıca, yine Herakles'in bir başka yoldaşı olan Kios'un Kolhis'ten dönüşünde burada kalarak şehri kurduğu ve ona kendi adını verdiği de anlatılır.^[4]

Plinius burada Hylas Nehri ve Kios Nehri'nden bahseder; bu nehirlerden biri periler tarafından kaçırılan gencin adını, diğeri ise efsanevi kurucunun adını çağrıştırmaktadır.

Cius Nehri, Ascania Gölü'nün sularını Kios Körfezi'ne boşalttığı kanal olabilir. Ancak Plinius, Ascanium Irmağı'nın (Ascanium flumen) doğrudan körfeze aktığından bahseder; bu nedenle onun bu ismi, gölü denizle birleştiren kanala verdiğini varsaymalıyız. Eğer Kios Nehri bu kanalla aynı değilse, şehrin yakınlarında küçük bir akarsu olmalıdır.

Batlamyus (Ptolemy) Ascanius'un çıkışlarından bahsettiği için,^[5] iki çıkış olabileceği ve bunların Plinius'un bahsettiği Hylas ve Kios nehirleri olabileceği tahmin edilmiştir. Ancak çoğul olan "ekbolai" (ἐκβολαί) kelimesi ille de birden fazla ağız anlamına gelmez ve Plinius Ascanius'un kesinlikle körfeze aktığını belirtir. Ne var ki, Plinius'un coğrafi tanımları sürekli bir zorluk kaynağıdır.

Kios'un stratejik konumu, onu iç bölgeler için bir liman haline getirdi ve bu da şehre büyük ticari önem kazandırdı. Pomponius Mela, burayı Frigya'nın en uygun ticaret merkezi olarak adlandırır; Frigya da şehre çok uzak bir mesafede değildi.

Tarihi

Kios, Sardis'in yakılmasından sonra MÖ 499'da Persler tarafından ele geçirildi.^[1]

Kios, Aetolya Birliği'ne katıldı ve İkinci Makedonya Savaşı'nda (MÖ 200-197) Makedonyalı V. Filippos tarafından yıkıldı. Daha sonra Filippos tarafından Bitinya Kralı I. Prusias'a verildi. Filippos'a Kios'u harap etmesinde yardım eden Prusias, şehri Prusias (Grekçe: Προυσιάς) adıyla yeniden kurdu.^[6]^[7]

Aynı adı taşıyan diğer kasabalardan ayırt etmek için bazen Prusias ἐπιθαλασσίη veya "denizdeki" olarak ya da πρὸς θάλασσαν olarak adlandırılıyordu.^[8] Memnon'un metninde okuma Cierus şeklindedir;^[9] ancak Memnon, hem bu pasajda hem de diğerlerinde Kios ile Cierus'u karıştırmıştır. Ancak Kios'un ya yeni şehrin yanında varlığını sürdürdüğü ya da eski adını geri aldığı belirtilmektedir; zira Plinius'un yanı sıra Mela,^[10] Zosimus^[11] ve daha sonraki yazarlar da Kios'tan bahseder.

Kios, Delos Birliği'nin bir üyesiydi.^[12]

Antik İpek Yolu üzerinde önemli bir halkaydı ve zengin bir kent olarak tanınıyordu.

Madeni paralar

Roma imparatorluk dönemine ait, üzerinde Κιανων yazısı bulunan Kios sikkeleri ile üzerinde Προυσιεων των προς θαλασσαν (Denizdeki Prusiaslılar) yazısı bulunan Prusias sikkeleri bulunmaktadır.

Piskoposluk

Kios erken dönem bir Hristiyan piskoposluk merkezi haline geldi. Piskoposu Cyrillus, 325'teki Birinci İznik Konsili'ne katılmış, Theosebius ise Birinci Efes Konsili'ne katılmıştır.

Birinci binyıldaki haleflerinin birçoğunun isimleri, günümüze ulaşan çağdaş belgelerden bilinmektedir. Başlangıçta Nikomedia'ya (İzmit) bağlı bir yardımcı piskoposluk iken, 7. yüzyıldan itibaren Notitiae Episcopatuum'da bu şekilde listelenerek kısa sürede otosefal (özerk) bir başpiskoposluk haline gelmiştir.^[13]^[14]^[15]

Artık yerleşik bir piskoposluk merkezi olmayan Kios, günümüzde Katolik Kilisesi tarafından bir itibari piskoposluk makamı olarak listelenmektedir.[4]^[16]

Modern tarih

1923'teki nüfus mübadelesinin ardından, Kios'tan ayrılan Yunan mülteciler, Yunanistan'ın Argolida bölgesine yerleşerek Nea Kios kasabasını ve Pierya bölgesinde Paralia köyünü kurdular.

Günümüzde antik kentin ve limanının yalnızca birkaç kalıntısı bulunmaktadır. Biraz daha batıda ise, Türkiye'nin Bursa iline bağlı modern Gemlik ilçesi yer almaktadır.

Ayrıca bakınız

Antik Yunan şehirlerinin listesi

Notlar

^ ^a ^b Herodotus. Histories. Vol. 5.122.
^ Xenophon. Hellenica. Vol. 1.4.7.
^ Pliny. Naturalis Historia. Vol. 5.32.
^ Strabon. Geographica. p. 564. Sayfa numaraları Isaac Casaubon'un baskısına aittir.
^ Batlamyus. Coğrafya. 5.1.
^ Strabon. Geographica. p. 563. Sayfa numaraları Isaac Casaubon'un baskısına aittir.
^ Polybius. The Histories. Vol. 16.21.
^ Bizanslı Stefanos. Ethnica. s.v. Προῦσα.
^ Memnon, aktaran: Photius, Bibliotheca, Cod. 224, §43; bkz. Hoeschel'in yayını.
^ Pomponius Mela. De situ orbis. Vol. 1.19.
^ Zosimus, Historia Nova, 1.35
^ "Athenian Tribute Lists, MÖ 430". The Packard Humanities Institute (İngilizce). epigraphy.packhum.org. 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2025.
^ Michel Lequien, Oriens christianus in quatuor Patriarchatus digestus, Paris 1740, Vol. I, coll. 631-636
^ Raymond Janin, v. Cius, in Dictionnaire d'Histoire et de Géographie ecclésiastiques, vol. XII, Paris 1953, coll. 1024-1026
^ Pius Bonifacius Gams, Series episcoporum Ecclesiae Catholicae 26 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Leipzig 1931, s. 443
^ Annuario Pontificio 2013 (Libreria Editrice Vaticana 2013 978-88-209-9070-1), p. 870

Smith, William, (Ed.) (1854–1857). "Cius". Yunan ve Roma Coğrafya Sözlüğü (İngilizce). Londra: John Murray.

Kaynakça

Richard Talbert, Barrington Yunan ve Roma Dünyası Atlası (0-691-03169-X ), s. 52.

Dış bağlantılar

[:0-1] Herodotus. Histories. Vol. 5.122.

[2] Xenophon. Hellenica. Vol. 1.4.7.

[3] Pliny. Naturalis Historia. Vol. 5.32.

[4] Strabon. Geographica. p. 564. Sayfa numaraları Isaac Casaubon'un baskısına aittir.

[5] Batlamyus. Coğrafya. 5.1.

[6] Strabon. Geographica. p. 563. Sayfa numaraları Isaac Casaubon'un baskısına aittir.

[7] Polybius. The Histories. Vol. 16.21.

[8] Bizanslı Stefanos. Ethnica. s.v. Προῦσα.

[9] Memnon, aktaran: Photius, Bibliotheca, Cod. 224, §43; bkz. Hoeschel'in yayını.

[10] Pomponius Mela. De situ orbis. Vol. 1.19.

[11] Zosimus, Historia Nova, 1.35

[12] "Athenian Tribute Lists, MÖ 430". The Packard Humanities Institute (İngilizce). epigraphy.packhum.org. 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2025.

[13] Michel Lequien, Oriens christianus in quatuor Patriarchatus digestus, Paris 1740, Vol. I, coll. 631-636

[14] Raymond Janin, v. Cius, in Dictionnaire d'Histoire et de Géographie ecclésiastiques, vol. XII, Paris 1953, coll. 1024-1026

[15] Pius Bonifacius Gams, Series episcoporum Ecclesiae Catholicae 26 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Leipzig 1931, s. 443

[16] Annuario Pontificio 2013 (Libreria Editrice Vaticana 2013 978-88-209-9070-1), p. 870

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

g t d Türkiye'deki antik kentler
Akdeniz	Afrodisias Akalissus Alalah Amelas Anavarza Andeda Antakya Antigonia Antioheia Antioheia Lamotis Ariassos Arsinoe Arikanda Aspendos Bab el-Hava Sınır Kapısı Comona Çukurova Antakyası Korykos (Kızkalesi) Cyrrhus Dalisandus Dias Domuztepe Elaiussa Sebaste Epiphaneia Etenna Faselis Gagae Germanicia Gözlükule Hacılar Höyük Hemaksia Idebessos İrenopolis İssos Kandyba Kanlıdivane Anchiale Karatepe Kelenderis Kibira Kilikya Antakyası Kremna Ksanthos Kyaneai Limira Magarsa Mallus Mamure Kalesi Mezgitkale Misis Mira Mopsu Krene Morka Myriandos Olba Patara Perge Phellos Pisidya Antakyası Ptolemais Rhosus Sagalassos Seleukia Seleucia Pieria Seleucia Sidera Selge Side Sillyon Soli Sozopolis Tell Tayinat Höyüğü Termessos Tlos Trebenna Uzuncaburç Yumuktepe
Doğu Anadolu	Altıntepe Ani Arsamosata Arslantepe Höyüğü Cafer Höyük Harput Sugunia Tuşpa
Ege	Adramitteion Aigai Aizanoi Akmonya Alabanda Alinda Allianoi Amorium Amos Amyzon Antioheia Apameia Kibotos Afrodisias Apollonia (Mysia) Apollonis Atarneus Bargilya Beycesultan Caloe Celaenae Ceramus Daldis Didyma Dokimeion Efes Erithrai Euromos Fokaia Gambrion Gryneion Halikarnas Hierapolis Iasos Karyanda Karmylassos Kaunos Kebrene Klazomenai Knidos Kolofon Kolossai Kyme Labranda Laodikya Latmos Lebedos Letoon Limantepe Magnesia (Aydın) Magnesia ad Sipylum Mastaura Menderes Antakyası Metropolis Milet Mindos Myrina Myus Notion Nysa Oinoanda Pepuza Pergamon Perperene Pinara Pitane Priene Pigela Sardis Sidyma Sigeion Smirni Stratonikeia (Karya) Stratonikeia (Lidya) Telmessos Temnos Teos Thiatira Tralleis Timion
Güneydoğu Anadolu	Antiochia ad Taurum Apamea (Fırat) Coba Höyük Çayönü Dara Edessa Göbeklitepe Harran Karkamış Kuşşara Nevali Çori Mezopotamya Antakyası Samosata Sareisa Seleukia, Zeugma Sultantepe Tille Zeugma Zincirli Höyük Ziyaret Tepe Höyüğü
İç Anadolu	Alişar Höyüğü Binbirkilise Büklükale Höyüğü Çatalhöyük Derbe Ersele Höyük Ersele Yeraltı Şehri Faustinopolis Gordion Herakleia Cybistra İrenopolis Kaman Kalehöyük Kerkenes Kültepe (Kaniş) Laodicea Combusta Mokissos Nyssa Pessinus Purushanda Sobesos Şarhöyük Tavium Troknada Tuvana
Karadeniz	Alacahöyük Euchaita Hattuşa Herakleia Pontiki Hüseyindede Tepe Ibora Karussa Komana Pontiki Laodikeia Maşat Höyük Nerik Nicopolis Pompeiopolis Salatiwara Samuha Sapinuwa Tripolis Yazılıkaya Zaliches
Marmara	Aegospotami Alexandria Troas Amycus (Bitinya) Apamea Myrlea Apollonia Apros Assos Caesarea Germanica Cebrene Cius Daphnus Drizipara Harpagion Kalkedon Kardiya Kerasai Khrysa (Troad) Kizikos Kypsela Lamponeia Lysimachia Miletepolis Mochadion Nikomedya Orestias Polymedion Rhegion Selymbria Sestos Skepsis Thymbra Thynias Troya