Dara (antik kent)
 | |||||||||||||||||||
  Dara Kentin Türkiye haritasındaki konumu. | |||||||||||||||||||
| Diğer adı | Dara Antik Şehir | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Konum | Dara, Artuklu, Mardin, Türkiye | ||||||||||||||||||
| Bölge | Mezopotamya | ||||||||||||||||||
| Koordinatlar | 37°10′40″K 40°56′28″D / 37.17778°K 40.94111°D | ||||||||||||||||||
| Tür | Yerleşim yeri | ||||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||||
| Kurucu | I. Anastasius | ||||||||||||||||||
| Kuruluş | 505 | ||||||||||||||||||
| Terk ediliş | 639 | ||||||||||||||||||
| Devir(ler) | Geç Antik Çağ | ||||||||||||||||||
| Kültür(ler) | Geç Roma Dönemi | ||||||||||||||||||
| Olay(lar) | Dara Muharebesi Dara Kuşatması (573) | ||||||||||||||||||
| Sit ayrıntıları | |||||||||||||||||||
| Buluntu(lar) | Kaya mezarları, kilise, saray, çarşı, zindan, tophane, su bendi kalıntıları [2] | ||||||||||||||||||
| Arkeologlar | Doç. Dr. Hüseyin Metin [1] | ||||||||||||||||||
Dara 
 | |||||||||||||||||||
Dara veya Dara Antik Kenti; (Kürtçe: Darê; Grekçe: Δάρας; Süryanice: ܕܪܐ[3]), Kuzey Mezopotamya'da, Sasani İmparatorluğu sınırında yer alan önemli bir Doğu Roma kale kentiydi. Büyük stratejik önemi nedeniyle, Roma-Pers çatışmalarında (530, 540, 544, 573 ve 604 yıllarında) öne çıkmıştır.
Eski bir başpiskoposluk merkezi olan Dara, günümüzde Katolik Kilisesi'nin birden fazla unvanlı piskoposluk makamından biri olmaya devam etmektedir.
Dara, Mardin'in 30 kilometre güneydoğusunda, Artuklu ilçesine bağlı eski adı Oğuz olan Dara köyünde yer alan antik kenttir.
Yerleşim
[değiştir | kaynağı değiştir]Mezopotamya'nın en önemli yerleşim yerlerinden birisi olan Dara, İmparator Anastasius'un (491-518) girişimleriyle 505 yılında, Doğu Roma İmparatorluğu'nun doğu sınırını Sasanilere karşı korumak için askeri amaçlı bir garnizon kenti olarak inşa ettirdiği sanılmaktadır. 4 kilometrelik alana yayılmış sur yapıları İç kale, kentin kuzeyinde ve 50 metre yüksekliğindeki tepenin üst düzlüğüne kurulmuştur. Mezopotamya ovası ile Tur-Abdin Dağlarının birleştiği yerde kireçtaşı ana kaya üzerinde kurulan kent Kaya içine oyulan yapılardan oluşmuş ve geniş bir alana yayılmıştır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Antik adı Anastasiopolis olan kentin İlk kuruluşunun tarihi net bilgiler içermemektedir. Antik Dara, yüzyıllar boyunca Mezopotamya'nın en önemli ticaret merkezlerinden biri olarak kayıtlarda yer alırken, kentin Pers İmparatoru Darius ile Büyük İskender'in savaşına tanıklık ettiğini arkeolojik kalıntılar ve arşivlerde geçmekte.Persler, 363 yılında Nusaybin'i alınca Doğu'nun Efesi olarak bilinen Dara Antik kenti Roma İmparatorluğu'nun sınırı haline gelmiş. Şehir 5. yüzyılda İmparator Anastasius tarafından ileri sınır kapısı olarak tahkim edilmiş; 100 yıl sonra da Perslerin eline geçmiş. Kent, 7. yüzyılın sonlarına doğru Emeviler, daha sonra Abbasîler, 15. yüzyılda da Osmanlıların hakimiyetine girmiştir.[4]
Anastasius Tarafından Kuruluşu
[değiştir | kaynağı değiştir]502-506 yıllarındaki Anastasya Savaşı sırasında Roma orduları Sasani Perslerine karşı zor durumda kalmıştı. Mitileneli Zaharias'ın Süryani Kroniği'ne göre, Romalı generaller bu zorlukların, Perslerin elindeki büyük Nisibis şehrine (ki 363'teki devrine kadar Romalılar için aynı amaca hizmet etmişti) karşın, bölgede güçlü bir üssün bulunmamasından kaynaklandığını düşünüyorlardı.[5]
Bu nedenle, 505 yılında, Pers Kralı I. Kubâd Doğu'da dikkatini başka yöne çevirmişken, İmparator I. Anastasius, Nisibis'in sadece 18 kilometre batısında ve Perslerle olan fiili sınıra sadece 5 km uzaklıktaki Dara köyünü yeniden inşa etmeye karar verdi. Amaç, burayı "ordunun dinlenebileceği bir sığınak, silah hazırlığı için bir merkez ve Arapların ülkesini Pers ve Sarazen akınlarından korumak"tı.[5]
Tüm Mezopotamya'dan duvarcılar ve işçiler toplanarak büyük bir hızla çalışmaya başladılar. Yeni şehir üç tepe üzerine inşa edildi; en yüksek tepede kale bulunuyordu. Şehir büyük ambarlar, bir hamam ve su sarnıçlarıyla donatıldı.[5] Anastasiopolis (Yunanca: Ἀναστασιούπολις) adını alan şehir, Roma Mezopotamya Dux'unun (askeri vali) merkezi haline geldi.
Justinianus Döneminde Yeniden İnşası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Dara'nın orijinal surları, Prokopius'a göre aceleci bir yapım süreci ve bölgenin şiddetli hava koşulları nedeniyle kalitesizdi ve bazı bölümleri yıkılmıştı. Bu durum, Bizans İmparatoru I. Justinianus'u şehri kapsamlı bir şekilde onarmaya ve sonrasında adını Iustiniana Nova olarak değiştirmeye mecbur bıraktı.[6] Surlar yeniden inşa edildi, iç surlar yeni bir katla yükseltilerek yaklaşık 20 metreye (66 fit) çıkarıldı. Kuleler güçlendirildi ve üç katlı (yaklaşık 35 metre) hale getirildi, ayrıca bir hendek kazılarak suyla dolduruldu.[7]
Justinianus'un mühendisleri, yakınlardaki Kordes Nehri'ni[8] bir kanal açarak şehre yönlendirdiler. Nehir artık şehrin içinden akıyor ve bol su temini sağlıyordu. Aynı zamanda, nehrin akışını 65 km (40 mil) kuzeyde çıkan bir yeraltı kanalına yönlendirerek, garnizonun kuşatma altındaki düşmana su sağlamasını engellendi; bu da şehri birçok kez kurtardı.[9] Daha önce şehrin büyük bölümlerini harap eden sel tehlikesini önlemek için, onu kontrol altına almak amacıyla gelişmiş bir kemer baraj inşa edildi.[10] Bu, türünün bilinen en eski örneklerinden biridir.[11] Ayrıca, garnizon için kışlalar inşa edildi ve "Büyük Kilise" ile Aziz Bartholomew'e adanmış iki yeni kilise yapıldı.[12]
Sonraki Dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]Dara şehri, 573-574 yıllarında I. Hüsrev komutasındaki Persler tarafından kuşatılıp ele geçirildi. Ancak 591'deki Roma-Pers antlaşmasıyla II. Hüsrev tarafından tekrar Romalılara iade edildi. 604-05 yıllarında dokuz aylık bir kuşatmanın ardından II. Hüsrev tarafından tekrar ele geçirildi, fakat Herakleios tarafından Roma İmparatorluğu için yeniden geri alındı. Nihayet 639 yılında Arap Müslümanlar tarafından fethedilen şehir, askeri önemini yitirerek geriledi ve zamanla terk edildi.
Eserler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kent içinde kilise, çarşı, zindan, tophane, mahsen ve su bendi kalıntıları halen görülebilmektedir. Ayrıca köyün etrafında tarihleri Geç Roma Dönemi'ne kadar görülen ve mezar olarak bir dönem kullanılan günümüzde ise mağara görünümünü alan alanlardan oluşmaktadır.
Dini tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Başpiskoposluk
[değiştir | kaynağı değiştir]Yeni kurulan Dara şehri, Hristiyan bir piskoposluk merkezi haline geldi ve başlangıçta Metropolitlik statüsündeydi. Bu metropolitliğe bağlı üç yardımcı piskoposluk (sufragan) bulunuyordu: Rhesaina (aynı zamanda Theodosiopolis olarak da anılır), Rhandus (Tur Abdin) ve Nasala.[13]
Bilinen ilk piskoposu, göreve 506 yılında başlayan Eutychianus'tur. Onun ardılı olan Thomas, Kalkedon Konsili'ne karşı çıkışı nedeniyle 519'da görevden alındı ve 540'ta vefat etti. Mamas ise 537'de görevinden uzaklaştırıldı. Stephanus ise 553'teki İkinci Konstantinopolis Konsiline katıldı.
7. yüzyıldaki Arap fethinden sonra Dara, yeniden Yakubi (Süryani Ortodoks) piskoposlarının merkezi oldu.[14][15] 825 ile 860 yılları arasında başpiskoposluk görevini, üretken bir ilahiyatçı olan Dara'lı Yuhanna yürüttü. Ancak 10. yüzyılda, Süryani Ortodoks Dara Piskoposluğu Metropolitlik rütbesini kaybetti ve bu rütbe, daha önce ona bağlı olan Rhesaina'ya geçti.[16]
Ünvan piskoposluğu
[değiştir | kaynağı değiştir]Dara, günümüzde yerleşik bir piskoposluk merkezi değildir. Katolik Kilisesi tarafından hem Latin hem de özellikle Kutsal Makam ile tam bir birleşim içinde olan Süryani Katolik Kilisesi (Batı Süryani Riti'ne mensup olmasına rağmen) için bir unvan piskoposluk makamı olarak listelenmektedir.[17]
Piskoposluk, nominal olarak 15. yüzyılda Latin Katolik unvanlı Dara Piskoposluğu olarak yeniden kurulmuştur.
Dara, en düşük piskoposluk rütbesindeki şu unvanlı piskoposlara sahip olmuştur:
- Hubert Léonard, Karmelit Tarikatı (O. Carm.) (1474.11.16 – 1489.07.06) ve tekrar (1492.12.03 – ?)
- Blasius de Aguinaga (1669.09.09 – ?)
- Nicolás de Ulloa y Hurtado de Mendoza, Augustinus Tarikatı (O.E.S.A.) (1677.02.08 – 1679.11.27)
- Francisco Zapata Vera y Morales (1680.03.11 – 1703.04.23)
- Franz Engelbert Barbo von Waxenstein (1703.06.04 – 1706.12.25)
1925 yılında Dara, adı değiştirilerek Metropolit Unvanlı Başpiskoposluk seviyesine yükseltildi.
Dara Metropolit Unvanlı Başpiskoposluk makamı yıllardır boş durmaktadır. Bu makamda en yüksek rütbede görev yapmış olan kişiler şunlardır:
- Alfonso Archi (1925.11.16 – 1927.03.04)
- Joseph-Marie Le Gouaze (1927.09.29 – 1930.12.05)
- Luigi Fantozzi (1931.01.01 – 1932.01.14)
- Torquato Dini (1933.11.12 – 1934.03.26)
- Antonio Riberi (黎培理) (1934.08.13 – 1967.07.25): Papalık diplomatı olarak çeşitli görevlerde bulundu: Afrika Misyonları Apostolik Delegesi (1934.08.13 – 1945), Çin Halk Cumhuriyeti Apostolik İnternunciosu (papalık elçisi) (1946.07.06 – 1959.02.19), İrlanda Apostolik Nunciosu (papalık büyükelçisi) (1959.02.19 – 1962.04.28) ve İspanya Apostolik Nunciosu (1962.04.28 – 1967.06.26). Daha sonra San Girolamo della Carità pro hac vice Titre Kardinal-Rahibi olarak atandı (1967.06.29 – 1967.12.16).
- Nicholas Thomas Elko (1967.12.22 – 1971.08.10)
Anastasiopolis Unvanlı Piskoposluğu olarak kurulan bu makam, görevlisi olmadan lağvedildi ve 1979'da Dara Syrorum (Süryanilerin Dara'sı veya Curia İtalyancasında sadece Dara) Unvanlı Piskoposluğu olarak yeniden kuruldu. Günümüz Mardin ilindeki Dara köyü, bu tarihi piskoposluk makamının bulunduğu yerdir.
Dara Syrorum unvanlı piskoposluk makamı, hem en düşük (piskoposluk) hem de orta (başpiskoposluk) rütbesinde şu görevliler bulunmuştur:
- Unvanlı Piskopos Athanase Matti Shaba Matoka (1979.08.25 – 1983.07.15) (daha sonra Başpiskoposluğa yükseldi)
- Unvanlı Başpiskopos Flavien Joseph Melki (1996.05.25 – ... ), Süryaniler için Kuria Piskoposu emeklisi.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Dara Antik Kenti'nde kazı çalışmaları". 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Dara Antik Kenti-Mardin". Türkiye Kültür Portalı. 15 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2020.
- ^ Thomas A. Carlson et al., “Dara — ܕܪܐ ”, The Syriac Gazetteer, 30 Haziran 2014, http://syriaca.org/place/67 6 Aralık 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "Dara Antik Kenti-Mardin". Araştırma yazısı,Tekin Gün. Mootol,Kültür Sanat-Mart 2014. 4 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c Zacharias of Mytilene, Syriac Chronicle, Book VII, Chapter VI
- ^ Procopius, De Aedificiis, II.1.11-13
- ^ Procopius, De Aedificiis, II.1.14-21
- ^ Mezopotamya'da, Mons Masius (Tur Abdin Dağları)'ndan doğan küçük bir akarsuydu. Kendisi de Fırat Nehri'nin bir kolu olan Chaboras (Habur Nehri)'na dökülürdü.
- ^ Procopius, De Aedificiis, II.2
- ^ Procopius, De Aedificiis, II.3.16-21
- ^ Smith 1971, ss. 54f.; Şablon:Harnvb; Şablon:Harnvb; Şablon:Harnvb; Şablon:Harnvb
- ^ Procopius, De Aedificiis, II.3.26
- ^ Echos d'Orient X, 1907, pp. 144-145
- ^ Michel Lequien, Oriens christianus in quatuor Patriarchatus digestus, Paris 1740, Vol. II, coll. 997-998, and 1427-1430
- ^ Raymond Janin, v. Dara in Dictionnaire d'Histoire et de Géographie ecclésiastiques 10 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., vol. XIV, Paris 1960, coll. 83-84
- ^ Echos d'Orient X, 1907, p. 96
- ^ Annuario Pontificio 2013 (Libreria Editrice Vaticana, 2013, 978-88-209-9070-1), p. 879
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
OpenStreetMap'te Dara (antik kent) ile ilgili coğrafi veriler - Türkiye kültür portalı 15 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Otorite kontrolü |
|
|---|