Marpessos
Grekçe: Μάρπησσος | |||||||||||
  Marpessos Türkiye haritasındaki konumu. | |||||||||||
| Konum | Zerdalilik, Bayramiç, Çanakkale, Türkiye | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bölge | Troas | ||||||||||
| Koordinatlar | 39°52′49″K 26°31′13″D / 39.88028°K 26.52028°D | ||||||||||
| Tür | Yerleşim yeri | ||||||||||
| Sit ayrıntıları | |||||||||||
Marpessos
 | |||||||||||
Marpessos (Grekçe: Μάρπησσος), Anadolu'nun Troas bölgesindeki orta Skamander vadisinde yer alan bir yerleşimdi. Antik kaynaklarda yerleşimin adı ayrıca Grekçe Μαρμησσός, Μαρμισσός, Μερμησσός olarak da yazılır.
Klasik Antik Çağda öncelikle Hellespontus Sibyllası Herophile'nin doğum yeri olarak biliniyordu. Kentin yeri günümüzde Çanakkale İlinin Bayramiç İlçesi'ndeki Zerdalilik köyünün yaklaşık 2 km Güneydoğu'sunda, Dam Dere mevkiinde tespit edilmiştir.[1]
Adının benzerliğine ve İda Dağı üzerindeki konumuna rağmen, bu yerleşimin mitolojik figür Marpessa ve kocası İdas ile görünüşte bir ilgisi yoktur. Aynı şekilde, Paros Adası üzerindeki Marpessa Dağı ile de karıştırılmamalıdır.[2]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Bilgileri MÖ 4. yüzyıl filozofu Heraklides Pontuslu'dan (aşağıya bakınız) türeyen çeşitli kaynaklar, Marpessos'tan Gergis topraklarında bulunan bir köy (Latince: vicus, Grekçe: κώμη) olarak bahseder.
Skepsisli Demetrius (Pausanias aracılığıyla korunan bilgilere göre) ise, Marpessos'tan kendi zamanında (MÖ 2. yüzyılın ortalarında) nüfusu 60 kişiye düşmüş eski bir polis (şehir devleti) olarak bahseder.[3] Marpessos'un hiçbir zaman bağımsız bir polis olması olası değildir; bu nedenle buradaki kelime muhtemelen 'kasaba, kentsel yerleşim' anlamında kullanılmıştır.[4]
Gergis, MÖ 4. ve 3. yüzyıllarda bastırdığı sikkelerde (madeni paralarında) Sibyl'in başını sergileyerek onunla olan bağlantısını duyurmuştur.[5]
Marpessos, MÖ 188'deki Apamea Antlaşması'ndan sonra Gergis'in İlion (Truva) topraklarına dahil edilmesiyle büyük olasılıkla Ilion'un bir parçası olmuştur.[6]
Marpessos Sibyllası
[değiştir | kaynağı değiştir]Marpessos Sibyllası hakkındaki iki farklı gelenekten ilki, kökenini MÖ 4. yüzyılın etkili filozofu Herakleides Ponticus'a (yaklaşık MÖ 390 - yaklaşık MÖ 310) dayandırmaktadır.
Gelenek ve Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kökeni: Metnin işaret ettiği gibi, bu anlatı geleneği Peripatetik okuldan filozof Herakleides Ponticus'dan kaynaklanmaktadır.
- Muhafaza Edildiği Dönem: Bu gelenek, Geç Antik Çağ ile erken ve orta Bizans dönemlerine ait bir dizi kaynakta korunmuştur. Bu, Sibyl'in mirasının Hristiyanlık çağı boyunca ve sonrasında da canlı kaldığını gösterir.
- Varro'nun Listesi: Bu geleneğin korunduğu kaynaklar, özellikle Romalı gramer bilgini Marcus Terentius Varro tarafından belirlenen ve kabul gören on Sibyl listesinde yer almaktadır. Varro'nun otoritesi, bu Sibyl'in klasik ve Roma dünyasındaki resmi kabulünü pekiştirmiştir.[7]
Sibyl'in Kimliği ve Tarihi Konumu
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu ilk gelenekte, Sibyl aşağıdaki özelliklerle tanımlanır:
- Adlandırma: Hellespontus Sibyllası olarak anılır.
- Doğum Yeri: Troas bölgesinde bulunan Marmessos köyünde doğduğu söylenir. (Marpessos'un farklı bir yazımıdır.)
- Yaşadığı Dönem: Tarihi olarak önemli figürler olan Solon ve Büyük Kiros'un yaşadığı zamana (MÖ 6. yüzyılın başları) denk gelmektedir. Bu, ona oldukça erken bir tarihi köken atfedildiğini gösterir.
Bu gelenek, Sibyl'i bir yandan Anadolu'nun kuzeybatısındaki (Troas) küçük bir köy ile ilişkilendirirken, diğer yandan onu antik çağın en önemli devlet adamları ve krallarıyla çağdaş kılarak figürün önemini vurgular.
Sibyl hakkındaki ikinci anlatı geleneği, coğrafi olarak Marpessos'a çok yakın olan Skepsisli Demetrius adlı bir gramer bilgininden kaynaklanmaktadır. Demetrius, Homeros üzerine yazılarıyla tanınan ve memleketi Marpessos'a 18 km'den daha az mesafede bulunan bir uzmandır.[8]
Gelenek ve Kaynakların Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ana Kaynak: Demetrius'un anlatısı, temel olarak MS 2. yüzyıl coğrafyacısı Pausanias'ın eserinde korunmuştur.
- Doğruluk Sorunu: Pausanias'ın (Lidyalı bir yerli olarak çok seyahat eden biri) Demetrius'un anlatısını kendi kişisel deneyimleriyle ne ölçüde desteklediğini veya değiştirdiğini kesin olarak bilmek zordur.
Sibyl'in Kimliği ve Mitolojik Kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]Pausanias'ın koruduğu detaylı anlatı, Sibyl'in kökenine dair önemli mitolojik unsurlar ekler:
- Doğum Yeri: Sibyl, tıpkı birinci gelenekte olduğu gibi Marpessos'ta doğmuştur.
- Zamanlama: Doğumu, Truva Savaşı'ndan önceki bir döneme tarihlenir. Bu, onu birinci gelenekteki (Solon ve Kiros dönemi) tarihlendirmeye göre çok daha eski bir figür haline getirir.
- Ebeveynleri: Annesi, İda Dağı'ndan bir su perisi (Nemf), babası ise ölümlü (insan) biridir.[9] Bu, Sibyl'e yarı-ilahi bir soy ve mistik bir köken atfeder.
Kehanetin Korunması
[değiştir | kaynağı değiştir]Demetrius'un bu bilgileri, korumuş olduğu kehanetlerden birinden öğrendiği belirtilmektedir:
: εἰμὶ δ᾽ ἐγὼ γεγαυῖα μέσον θνητοῦ τε θεᾶς τε, : νύμφης δ᾽ ἀθανάτης, πατρὸς δ᾽ αὖ κητοφάγοιο, : μητρόθεν Ἰδογενής, πατρὶς δέ μοί ἐστιν ἐρυθρή : Μάρπησσος, μητρὸς ἱερή, ποταμός τ᾽ Ἀιδωνεύς. --- : Doğuştan yarı ölümlü, yarı ilahiyim; : Annem ölümsüz bir periydi, babam mısır yiyen bir kadındı; : Annemin tarafı İdaea'lı, ama anavatanım kırmızıydı : Ana'ya kutsal Marpessos ve Aidoneus nehri.[10]
Bu ikinci gelenek, Hellespont Sibyl'ini yalnızca tarihi bir figür olmaktan çıkarıp, onu Truva Savaşı öncesine dayanan ve İda Dağı'nın mitolojik doğasıyla ilişkilendirilen daha derin bir mitolojik geçmişe sahip bir figür haline getirir.
Marpessos'un "Anne'ye kutsal" olduğuna dair atıf, yerleşimde geleneksel olarak İda Dağı'nda ikamet ettiği düşünülen bir tanrıça olan Kibele'ye dair bir kültün olduğunu gösterir. İda Dağı'na, Marpessos'un kırmızı toprağına ve Aidoneus Nehri'ne yaptığı atıflarla bu pasaj, bilim insanlarının Marpessos'un antik kalıntılarını bulmalarına da olanak sağlamıştır. Herakleides geleneğinden iki önemli sapma, birincisi, MÖ 6. yüzyılın başlarında değil, Truva Savaşları'ndan önce yaşadığının düşünülmesi ve ikincisi, Herakleides geleneğinde İtalya'daki Cumaean Sibyl'e atfedilen isim olan Herophile olarak adlandırılmasıdır. Demetrios ayrıca , Alexandria Troas sakinlerinin, Herophile'nin hayatının sonlarına doğru Alexandria Troas topraklarındaki Apollon Smintheus tapınağında neokoros (tapınak bekçisi) olduğunu ve tapınağa gömüldüğünü kanıtlamak için onun adına bir mezar kitabesi sergilediklerini iddia eden yerel bir geleneğe sahip olduklarını anlatır:
I. Marpessos'un Dini ve Coğrafi Kimliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Marpessos'un "Ana'ya kutsal" olarak anılması, yerleşimde Kibele (Anadolu Ana Tanrıçası) kültünün varlığını kanıtlar. Kibele'nin geleneksel ikametgahının İda Dağı olması, Sibyl'in mitolojik kökeni (annesinin İda Dağı'ndan bir peri olması) ile kültürel bir paralellik oluşturur.[11]
Metinde geçen İda Dağı, Marpessos'un kırmızı toprağı ve Aidoneus nehri gibi coğrafi referanslar, araştırmacıların antik Marpessos kalıntılarını coğrafi olarak kesin bir şekilde konumlandırmasına olanak tanımıştır.[12]
II. Heraklides Geleneğiyle Önemli İki Farklılık
[değiştir | kaynağı değiştir]Demetrius'un aktardığı bu gelenek, daha yaygın olan Heraklides Pontuslu geleneğinden iki temel noktada ayrılır:
- Kronoloji: Herophile, MÖ 6. yüzyılın başlarında değil, Truva Savaşları'ndan önce yaşamış bir figür olarak kabul edilir. Bu, Sibyl'e daha eski ve mitolojik bir köken atfeder.
- İsim: Sibyl'in adı Herophile olarak geçer. Oysa Heraklides geleneğinde bu isim, İtalya'daki ünlü Kyme Sibyl'ine (Cumaean Sibyl) aittir. Bu durum, Sibyl isimlerinin antik kaynaklarda zamanla karıştığını veya bölgesel olarak farklı Sibyl'lere atfedildiğini gösterir.
III. Alexandreia Troas'ın Sahiplenme Çabası
[değiştir | kaynağı değiştir]Demetrius, Aleksandreia Troas sakinlerinin, Sibyl Herophile'yi kendi bölgelerine bağlama çabasına dair yerel bir iddiayı da aktarır:
- Tapınak Görevlisi: Bölge halkı, Herophile'nin yaşamının sonuna doğru Alexandria Troas sınırları içindeki Apollon Smintheus kutsal alanında neokoros (tapınak bekçisi/hademesi) olduğunu iddia etmiştir.
- Cenaze Yazıtı (Epitaph): Bu iddiayı desteklemek ve Sibyl'in kendi topraklarında gömülü olduğunu kanıtlamak için, kutsal alanda ona ait bir cenaze yazıtı sergilenmiştir:
: ἅδ᾽ ἐγὼ ἁ Φοίβοιο σαφηγορίς εἰμι Σίβυλλα : τῷδ᾽ ὑπὸ λαϊνέῳ σάματι κευθομένα, : παρθένος αὐδάεσσα τὸ πρίν, νῦν δ᾽ αἰὲν ἄναυδος, : μοίρᾳ ὑπὸ στιβαρᾷ τάνδε λαχοῦσα πέδαν. : ἀλλὰ πέλας Νύμφαισι καὶ Ἑρμῇ τῷδ᾽ ὑπόκειμαι, : μοῖραν ἔχοισα κάτω τᾶς τότ᾽ ἀνακτορίας. --- : İşte ben, burada, Phoebus'un (Apollon) sade dilli Sibyl'i, : Bu taş mezarın altına gizlenmiş durumdayım. : Bir zamanlar ses ile bahşedilmiş bir bakireydim, ama şimdi sonsuza dek sessiz, Acımasız kader tarafından bu zincire mahkûm edildim. : Ama ben, perilerin (nymphs) ve bu Hermes'in yakınında gömülüyüm, : Aşağıdaki dünyada (yeraltı) o zaman sahip olduğum krallığın : bir kısmının tadını çıkarıyorum.[13]
Bu son bilgi, önemli kültürel mirasların (bu durumda bir Sibyl'in mezarı ve kehanetleri) prestiji üzerindeki antik kentler arası rekabeti çarpıcı bir şekilde göstermektedir.
Erythraia'nın Herophile'yi Sahiplenme İddiası
[değiştir | kaynağı değiştir]Demetrius, Erythraialıların (bugünkü Ildır, İzmir yakınlarında) da Sibyl Herophile hakkında kendi geleneklerine sahip olduğunu aktarmaktadır. Bu gelenek, Sibyl'in kökenini İda Dağı'ndan Erythraia topraklarına taşır:
- Farklı Doğum Yeri: Erythraialılar, Herophile'nin bir su perisi (nymph) ve bir ölümlüden doğduğunu kabul etseler de, doğum yerinin İda Dağı değil, kendi şehirlerinin topraklarında bulunan bir mağara olduğunu iddia etmişlerdir.
- Kehanet Metninde Oynama İddiası: Demetrius'a göre Erythraialılar, Sibyl'in Marpessos'tan ve Aidoneus nehrinden bahseden orijinal kehanetin son dizesini metinden çıkarmışlardır.
- Değiştirilmiş Dize: Böylece, yazıtın üçüncü dizesi (Erythraia versiyonunda) şu şekilde okunmuştur: "Annemin tarafı İda kökenli (Idaean birth), ancak babamın yurdu Erythre'dir (yani 'kırmızı' sıfatı yerine özel isim olan Erythraia)."[14]
Tarihsel Kayıt Manipülasyonu ve Prestij
[değiştir | kaynağı değiştir]Metin, bu tür çelişkili iddiaların neden ortaya çıktığını ve tarihsel kaydın güvenilirliğini sorgulamaktadır:
- Antik Şehir Rekabeti: Bir kehanete sahip çıkabilmek (being able to claim possession of an oracle), Yunan polis'leri (şehir devletleri) için büyük bir prestij meselesiydi. Sibyl'in kehanetlerinin kentin ününe ve ticari cazibesine katkısı büyüktü.
- Çıkar Çatışması: Dolayısıyla, hem Marpessos/Alexandria Troas hem de Erythraia gibi ilgili tüm tarafların, tarihi kaydı kendi çıkarları doğrultusunda manipüle etmekte menfaati (vested interest) vardı.
- Gerçeğin Belirsizliği: Metin bu nedenle, Erythraialıların kehanetten bir dizeyi gerçekten çıkarıp çıkarmadığını ya da Demetrius'un (Marpessos'a yakın biri olarak) Marpessos'u desteklemek için bir dizeyi metne ekleyip eklemediğini kesin olarak bilemeyeceğimizi belirtir.
Bu durum, antik kaynakların incelenmesinde karşılaşılan yaygın bir sorunu, yani bir kültürel mirası sahiplenme rekabetinin tarihsel gerçekleri nasıl bulanıklaştırdığını net bir şekilde göstermektedir.
Bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- R. Kiepert, 'Gergis und Marpessos in der Troas' Klio 9 (1909) 10-13.
- J. M. Cook, The Troad: An Archaeological and Topographical Study (Oxford, 1973) 280-2.
- S. Mitchell, 'Pre-Hellenistic settlements not attested as poleis' in M.H. Hansen and T.H. Nielsen (editörler), An Inventory of Archaic and Classical Poleis (Oxford, 2004) 1001-2.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Cook (1973) 280-2.
- ^ Bizanslı Stefanos s.v. Μάρπησσα.
- ^ Pausanias 10.12.4.
- ^ Mitchell (2004) 1001.
- ^ B. V. Head, Historia Nummorum, 2nd ed. (London, 1911) s. 545-6. Bu (kimlik tespiti), Tralleisli Flegon'un (Brill's New Jacoby s. 257 F 2) tanıklığıyla güvence altına alınmıştır.
- ^ .Cook (1973) 281-2
- ^ Lactantius, Divinae Institutiones 1.6.8, scholion ad Plato, Phaedrus 244b, Photios, Epistulae et Amphilochia 150, Suda s.v. Σίβυλλα Χαλδαία (Σ 361).
- ^ Pausanias 10.12.2-7, Bizanslı Stefanos s.v. Μερμησσός.
- ^ Pausanias 10.12.2.
- ^ Pausanias 10.12.3.
- ^ Karşılaştırınız (örneğin) Catullus, Carmen 63.
- ^ Cook (1973) s. 280-2.
- ^ Pausanias 10.12.5.
- ^ Pausanias 10.12.7.