Theangela
Grekçe: Θεάγγελα | |||||||||
  Theangela Türkiye haritasındaki konumu. | |||||||||
| Konum | Pınarlıbelen, Bodrum, Muğla, Türkiye | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bölge | Karya | ||||||||
| Koordinatlar | 37°02′40″N 27°35′42″E / 37.044491°K 27.59493°D | ||||||||
| Tür | Yerleşim yeri | ||||||||
| Sit ayrıntıları | |||||||||
Theangela
 | |||||||||
Theangela (Grekçe: Θεάγγελα), antik Karya'da bir kasabaydı. Karya'nın Büyük İskender tarafından fethinin ardından, İskender burayı Halikarnassos'un yetki alanına verdi. MÖ 4. yüzyıl tarihçisi Theangelalı Philippos'un doğum yeriydi.[1][2] Bir polis (şehir devleti) ve Delos Birliği'nin bir üyesiydi.[3] Kildara ve Thodosa ile bir sympoliteia (şehirler arası birlik) içindeydi.[4]
Sit alanı günümüzde Muğla ilinin Bodrum ilçesine bağlı Pınarlıbelen köyünün Etrim mahallesi yakınlarında bulunmaktadır.[5][6] Etrim'den orman içinde 9 km'lik bir patika yoldan ulaşılabilir.[7]
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bazı araştırmacılara göre,[8] şehirde bulunan buluntular MÖ 8. yüzyılı işaret etse de, Hellenistik Dönem'de Yunanistan anakarasındaki Argolis'te bulunan bir şehir olan Troezen'den[a] gelen göçmenler tarafından kolonize edildiği varsayılmakta ve şehrin MÖ 5. yüzyılda Pigres tarafından yönetildiği ayrıca Delos Birliği'ne bir talent vergi ödediği; aynı kişinin MÖ 480'de Salamis Savaşı'na Pers donanmasının kaptanı olarak katıldığı bilinmektedir. MÖ 427'de öldüğü düşünülen Pigres'e ait olduğu sanılan tonozlu bir mezarda, MÖ 5. yüzyılın sonlarına tarihlenen çanak çömlek parçaları bulunmuştur. Mausolus MÖ 4. yüzyılda şehri yeniden inşa etmiş ve nüfus mültecilerle artmıştır. Büyük İskender Theangela'yı Halikarnassos'a bağlamış, MÖ 4. yüzyılın sonunda Eupolemus şehrin kontrolünü ele geçirmiştir. MÖ 314'te I. Antigonos'un komutanı Polemaios'a geçmiştir. Theangela'nın MÖ 200-150 yıllarında Halikarnassos'a bağlanması, Etrim'de bulunan bir yazıttan anlaşılmıştır.[7]
Strabon, Coğrafya adlı eserinde, özellikle de Troas hakkındaki kitabında, Syangela'dan, Karya'da Lelegler tarafından kurulan sekiz şehirden biri olarak sadece ara sıra bahseder.[9] Bu sekiz şehirden altısı (Pedasa, Telmissos, Termera, Madnasa, Sibda, Ouranion) MÖ 4. yüzyılda Mausolos tarafından Halikarnassos'a dahil edilmiş, geriye sadece Syangela ve Myndos kalmıştır. Alazeytin kalesi yıkıntılarında lokalize edilen Syangela kenti halkı buradan Etrim tepelerine taşınarak daha büyük bir alanda Theangela kentini kurar. Her iki alanda bulunan kalıntılar bu iddiayı destekler.[10]
Ne yazık ki, Strabon bize Mausolos'tan sonra Theangela'nın tarihi hakkında başka faydalı bilgi vermez. Ne şehrin kendi zamanında hala var olup olmadığını, ne de hangi isimle anıldığını belirtir. Ancak, Theangela kalıntılarında bulunan yazıtların hepsinin Hellenistik döneme ait olduğunu ve sonrasına ait olmadığını akılda tutmak gerekir; eğer şehir o döneme kadar varlığını sürdürmüş olsaydı, kesinlikle Roma yazıtları da bulunurdu. Bu nedenle, Arkaik, Klasik ve Hellenistik dönemlerde önemli bir yerleşim olan Theangela'nın, Strabon zamanında artık var olmadığı muhtemeldir; şehir MÖ 2. yüzyılın başlarında sakinleri tarafından terk edilmiş, onlar da Halikarnassos'a yerleşmiş ve şehir bir harabeye dönüşmüştür.
Şehrin asıl Karya adı Souangela idi ve Makedonya'nın bu bölgeleri fethetmesiyle başlayan Helenleşme sürecinde Theangela'ya dönüştürüldü. Souangela Karyalılar için şüphesiz kulağa hoş geliyordu, ancak Yunanlar için sadece "domuz sürüsü" anlamına geliyordu ve Helenleşme sürecinde bu kadar zarif olmayan bir ismi asilleştirme ihtiyacı hissedilmesi doğaldır.
Theangela'nın Ekonomik Önemi: Arıcılık ve Bal
[değiştir | kaynağı değiştir]Theangela'dan çıkarılan mermerlerden, Mayıs 1925'te, üst kısmı eksik olan beyaz bir mermer stelin alt kısmı gün ışığına çıkarılmıştır. Bu stelin üzerinde, Theangelalılar ile Eupolemus arasındaki anlaşmanın son kısmı ve Eupolemus'un yemini bulunmaktadır.[b] Bunu, yazısız bir parça takip eder ki bu da anlaşmanın yazıtın bittiği yerde sona erdiğini gösterir. Toplam 30 satırdan oluşan yazıt, MÖ 4. yüzyılın sonu ile 3. yüzyılın başına aittir. Vatandaşları ilgilendiren koşullardan, 5. satırda yer alan ve Eupolemus'un “her vatandaşın arı kovanı vergisini ödemesini” talep etmesi dikkat çekicidir. Bu konuda, arıcılık ve Karya'daki başlıca bal ve balmumu üretim merkezleri hakkında az ya da çok doğrudan belgeler bulunmaktadır; bu merkezler arasında Theangela'nın da açıkça, hatta özellikle öne çıktığı anlaşılmaktadır.
MÖ 4. yüzyıla ait yazıtlardan elde edilen bu türden en az iki örnek daha vardır ve her iki durumda da Theangela'ya çok uzak olmayan şehirlerden bahsedilmektedir: İyonya kıyısında, Ege Denizi'ne bakan küçük bir koyda bulunan Teos ve Theangela'nın kuzeydoğusundaki Karya iç bölgelerinde, şehirden en fazla on saat uzaklıkta bulunan Pidasa. Küçük Asya'nın tüm kıyı şeridinde, karşı adalarında ve özellikle Karya'da, arı kovanları boldu ve bu bölgeler en eski zamanlardan beri en iyi kalitede balın büyük üreticileriydi. Genellikle bol yağışlı ılıman iklim, Ege kıyılarının şirin vadilerinde kestane ve nar ormanlarının ve her mevsim parlak çiçeklerle dolu zengin bir çalılık altı bitki örtüsünün gelişmesini sağlıyordu. Özellikle bu bölgedeki bal üretimiyle ilgili olarak, MÖ 3. yüzyılın ortalarına ait Kahire Zenon papirüsü,[c] şehir adlarının ve Mısır ile ticareti yapılan ilgili ürünlerin önemli bir listesini sunar: Attika balının yanında, Rodos balı, Taso balı, Karya'daki Theangela balı ve son olarak Pamfilya kıyısındaki Coracesium balı da bahsedilmektedir. Dolayısıyla, Theangela'nın bizzat Mısır'a bal tedarik ettiği ve bu balın, aynı şehirden çıkan onursal bir kararnamenin sonuç kısmında, şehre sunduğu hizmetlerden dolayı onurlandırılan kişiye iki küp bal gönderilmesinin kararlaştırıldığına göre, kesinlikle lezzetli ve çok kaliteli bir bal olması gerektiği anlaşılmaktadır.
Araştırma ve Kazı
[değiştir | kaynağı değiştir]1887'de antik kenti ziyaret eden Alman arkeologlar Walther Judeich (1865–1942) ve Franz Winter (1861-1930), şehri Pedasa olarak tanıtmıştır. 1894'te Avusturyalı arkeolog ve epigrafist Eduard Hula ile epigraf uzmanı Emil Szántó'nın araştırmalarını takiben binalar sınıflandırılmış ve şehir surları Hellenistik Döneme tarihlendirilmiştir. İngiliz arkeolog George Ewart Bean, şehir surlarının bir taslağını çıkarmış ve Türk arkeolog Aşkıdil Akarca Leleg mezarlarından bazılarını araştırmıştır. Türk arkeolog Fahri Işık, Theangela'da ortaya çıkarılan pişmiş toprak eserler üzerine bir çalışma yayınlamıştır.[7] 2009'da Prof. Dr. Adnan Diler ve ekibi tarafından gerçekleştirilen yüzey araştırması sırasında tekrar ziyaret edilip incelenmiştir.[11] Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan tescilli arkeolojik sitler listesinde yer almaktadır. 2013'te Adnan Diler ve ekibi tarafından tekrar ziyaret edilmiştir.[12]
Kalıntılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Şehrin kapladığı alan, yüzey ölçüsü bakımından Myndos ile karşılaştırılabilir. Akropolis'in Manastırtepesi'nde ve ana yerleşimin bu tepe etrafında olduğu varsayılmaktadır.[13] Akropolis'te ortaya çıkarılan buluntular arasında Afrodit ve Athena kültlerine ait yazıtlar ve Arkaik Döneme ait bir kadın gövdesi bulunmaktadır. Stadyum gibi kamu binalarının yanı sıra, Çukurtepe ile Manastırtepesi arasındaki düz alanda evler ve hükümdar Pigres'in mezarı olabilecek başka bir yapı da bulunmaktadır. Çukurtepe'deki diateikhisma'nın (çapraz duvar) batısında birkaç kuyu ve bir su deposu dışında hiçbir kalıntı bulunmamıştır.[7] Theangela yerleşimi, Batı Kulesi ve tepedeki düz alanın yanı sıra, iki tepe arasında uzanan ve doğudaki zirveye ulaşan teraslardan oluşmaktadır. Batıdaki tepe, köşelerinde kuleleri olan küçük bir 'iç kale/karakol' ile kuzey ve güneyde surlarla çevrilidir.[12]
Şehir Surları
[değiştir | kaynağı değiştir]Yaklaşık 3,5-4 km uzunluğunda olan surlar; batıdaki Kaletepe, ortadaki Çukurtepe ve doğudaki Manastırtepesi olmak üzere üç tepeyi kaplar. Genellikle arazinin topografyasına göre inşa edilmiştir. Batı, kuzey ve doğu surları savunma amaçlı uygun bir şekilde konumlanmıştır. Öte yandan, şehrin güney tarafını çevreleyen surlar birçok kule ile güçlendirilmiştir. Üç tepenin her biri bir iç kale görünümündedir. Ayrıca, Çukurtepe ve Manastırtepe'den uzanan iki diateikhisma (çapraz duvar), kuzey ve güney surlarını birbirine bağlayarak şehri üç bölüme ayırmaktadır. Yerel olarak Bağtırnağı olarak adlandırılan yeşil şist taşı, iki duvar arasındaki moloz dolgudan oluşan surların yapımında kullanılmıştır. Surlar, pseudo-isodomik teknikte, iri kesme taşlarla inşa edilmiştir. Tirpan, farklı bir duvar işçiliği tekniği uygulandığı için Kaletepe ile Çukurtepe arasındaki surun, Çukurtepe ile Manastırtepesi arasındaki surdan farklı bir döneme ait olduğunu belirtmektedir.[7]
Çukurtepe ve Manastırtepe'yi geçen ve kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan diateikhisma duvarları da benzer bir teknikle inşa edilmiştir.[7] Ancak, Çukurtepe'deki diateikhisma duvarı, daha erken bir dönemin geleneksel kerpiç tekniğine işaret eden daha küçük taş bloklarla yapılmıştır.[7] Kaletepe'yi çevreleyen sur, her köşesinde dört kule ile; Çukurtepe ve Kaletepe'deki ilk diateikhisma duvarı on kule ile; doğu suru ise üç kule ile desteklenmiştir. Kuzeyde kule bulunmamıştır. Kaletepe'de 23x31 m'lik bir alanda bulunan dört kare ve neredeyse dikdörtgen şeklindeki kulelerin duvarları 1,2 m genişliğindedir ve pseudo-isodomik duvarcılık tekniğiyle şist taşlarından inşa edilmiştir. Güney surları da malzeme ve teknik açısından benzerdir. İç ve dış duvarlar arasındaki seviye farkı nedeniyle, bu kare kuleler duvarın içindeki kot seviyesine kadar moloz taşlarla doldurulmuştur. K3 kulesi, şehre erişim sağlayan bir kapının yanı sıra, şehirden çıkışı sağlayan kapılarla da desteklenmiştir. Doğu kulelerinin basitçe gözcüler için düzenlendiği öne sürülmektedir.[7]
Bean, doğudaki Manastırtepesi'nin zirvesinde Leleg tipi bir kulenin bulunduğunu bildirmektedir.[13] Güney surları üç kapı ile; kuzey surları ise iki kapı ile delinmiştir. Ayrıca, Kaletepesi'nde bir giriş ve Çukurtepe'deki diateikhisma'da bir başka giriş bulunmuştur. Hepsi surlara benzer malzeme ve teknikle yapılmıştır.[7] Kaletepe'deki dört kuleyle çevrili alan, güçlü bir kale görünümündedir. Buraya dar ve dik açılı bir pseudo-kemerden erişim sağlanır.[14][13] KII adlı kapı güney surunda yer alır ve muhtemelen şehrin ana kapısıdır. Buraya ulaşmak için, kapının önündeki kulenin her iki yanındaki kapılardan geçmek gerekmektedir. Ayrıca, surun iç kısmı ana kapıyı çevreleyen iki kule ile güçlendirilmiştir. Kuzey surlarındaki K IV ve K V kapıları 1,25 m genişliğindedir ve bindirme tekniğiyle yapılmıştır. Önden gelebilecek olası bir saldırıyı önlemek için iki paralel duvarla bir kapı geçidi oluşturulmuştur. Kaletepe'deki K VI kapısı da K IV ve K V kapılarına benzer. Giriş geçidini oluşturan duvarlardan biri, girişi gizlemek için çift dik açılı bir dönüş yapar. Girişin genişliği yaklaşık 1,25 m'dir. Tirpan'a göre, surlar üç inşaat aşamasında değerlendirilmelidir. Şehirdeki ilk yerleşim, muhtemelen Manastırtepe'sinde (akropolis tepesi olarak da adlandırılır) ve Manastırtepe'nin doğusundaki alanda olmuştur. Bu alanın MÖ 5. yüzyılda Pigres döneminde güçlendirildiği düşünülmektedir. Çukurtepe diateikhisma'sının batısındaki alan ise, Mausolus döneminde Troezen'den gelen göçmenler tarafından yerleşilmiştir. MÖ 4. yüzyılın savaş teknolojilerinin bir sonucu olarak gelişen çok katlı kuleler, bu alandaki sur savunma sistemiyle uyumludur. Bu nedenle, Çukurtepe diateikhisma'sının batısındaki alanı çevreleyen surlar muhtemelen MÖ 4. yüzyıla aittir.[7] Çukurtepe diateikhisma duvarının duvarcılık özellikleri nedeniyle, Mausolus'tan daha eski bir zamana tarihlenebileceği varsayılmaktadır. Bu duvar, muhtemelen şehrin esas olarak yerleşim gördüğü Manastırtepesi çevresindeki surlarla çevrili alanın batı sınırını oluşturuyordu. Daha sonra, çeşitli nedenlerle Mausolus döneminde yeniden inşa edilmiştir.[7] Şehir surları, 2009'da A. Diler ve ekibi tarafından gerçekleştirilen yüzey araştırması sırasında incelenmiştir. Şehrin en batı noktasına inşa edilen gözetleme kulesi, şehrin kuzey, güney ve batıdan kontrolünü sağlayan bir manzaraya sahiptir. Surların inşaat şekli ve kulelerin köşelerinde kullanılan kalıplar nedeniyle, Mausolos döneminde inşa edildiği düşünülmektedir. Şehir surları, özellikle doğu ve kuzeydoğu taraflarında, kısmen burçlarla güçlendirilmiş ve gözetleme ile savunma amaçlı kulelerle donatılmıştır. Şehir surları ve kulelerinin yapım şekli, genel olarak aynı dönemi işaret etmektedir.[12] Teras/şehir suru, Kuzey-Güney yönünde ve iki tepe arasındaki binaların yakınında, eğimin yüksek olduğu Doğu şehir surlarında inşa edilmiştir. Bu yapının kalıntıları, kuzeydeki şehir suruna bağlanır. Kalıntıların 2 metreden fazlası günümüze kadar korunmuş olup, köşelerde kullanılan kalıplar göz önüne alındığında, Mausolos öncesi döneme tarihlendirilebilir.[12] 2013 yılında Diler ve ekibi tarafından yürütülen yüzey araştırması sırasında, şehir surunun güney kesimi incelenmiştir. Bu bölüm yaklaşık 320 m uzunluğunda korunmuştur. Şehir surunun, şehre geçişi sağlayan küçük girişlerle birlikte kulelerle de desteklendiği gözlemlenmiştir.[12]
Stadyum
[değiştir | kaynağı değiştir]Doğu tepesinin batısında yer alan 45,7 m uzunluğundaki stadyum benzeri yapının egzersiz için kullanılmış olabileceği öne sürülmektedir.[13]
Sarnıç
[değiştir | kaynağı değiştir]Manastırtepesi'ndeki kulenin doğusunda iki sarnıç ve batı tepe ile ortadaki tepe arasında da bir sarnıç daha bulunmaktadır.[13]
Tapınak/Kutsal Alan
[değiştir | kaynağı değiştir]Athena Kutsal Alanı: Doğu tepesinin batısında yer almaktadır. Burada ortaya çıkarılan Arkaik Döneme ait heykellerin kutsal alana ait olması gerektiği öne sürülmüştür. Görünüşe göre belirgin bir kişiye ait olan bir mezarın varlığı, bu yerin kutsal bir alan olabileceği fikrini desteklemektedir.[13]
Konutlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Çukurtepe'nin yamaçlarındaki kalıntıların, sakinlerin evlerine ait olabileceği düşünülmektedir. Güneydoğu yamacında iyi durumda bir ev bulunmaktadır. Bindirme tonozla örtülü üç odadan oluşan bu ev, Leleg evi olarak anılmaktadır.[13] Sit alanının güneybatısında, şehir surları yönünde alçalan yamaçlarda paralel tarım terasları gözlemlenmiştir. Yerleşimin kuzey tarafındaki düz alana yakın tarım teraslarında gözlemlenen göletler ve çiftlik evleri, sit alanının tarımsal faaliyetlerle ilgili kalıntıları olarak değerlendirilebilir.[12]
Nekropol/Mezarlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Doğu tepesinin yamacındaki sur içi mezar, bir ön oda ve uzun, dar bir odadan oluşmaktadır. Tavanı kemerli ve makas desteklidir.[13] Termera (Asarlık) ve Telmessos (Gürice) dış surları içinde bulunan sur içi mezarları anımsatmaktadır. Ancak, içinde ortaya çıkarılan çanak çömlek parçalarına dayanarak MÖ 5. yüzyılın sonlarına tarihlendirilmiştir; bu da Mausolus döneminden daha eski bir döneme işaret etmektedir. Ancak, bu mezar dışında, genel olarak yapılan araştırmalar MÖ 4. yüzyılın ortalarından öncesine ait herhangi bir buluntu vermemiştir.[15] Bu mezarın, MÖ 427'de hâlâ hayatta olan hükümdar Pigres'e ait olabileceği öne sürülmüştür.[13] 2012 yılında Diler ve ekibi tarafından yürütülen yüzey araştırması sırasında ziyaret edilmiştir. Şehrin nekropol alanlarını tanımlamak amacıyla, yerleşimin doğusunda yer alan Genergölü ve çevresi incelenmiştir. Bu çalışma sırasında, kaçak kazılar nedeniyle ortaya çıkan dört mezar odası incelenmiştir. Alanda bulunan izler, başka mezarların da varlığına işaret etmektedir. 1 numaralı mezarın Geç Klasik-Erken Hellenistik Döneme tarihlendirilebileceği bildirilmiştir. Mezarın piramidal bir çatısı vardır ve iç boyutları 2x2.10 m'dir. 2 numaralı mezar, bindirme tekniğiyle düzgün işlenmiş büyük bloklarla inşa edilmiştir. 3 numaralı mezarın cephesi kesme taşla yapılmış olup kaliteli bir işçilik göstermektedir. Bindirme tekniğiyle yapılan mezar, bir tonozla kaplıdır. 4 numaralı mezarda ise sadece girişin üst kısmını örten kesme taş blok görülebilmektedir. Bu blok 0.90 m uzunluğunda ve 0.30 m kalınlığındadır.[12] 2013 yılında Diler tarafından yürütülen araştırma sırasında, Bean tarafından keşfedilen (Pygres'e ait olan) yapı incelenmiştir. Bu kalıntı, 2.08 m uzunluğunda ve 0.90 m genişliğinde ince uzun dikdörtgen bir oda ve dromosdan oluşmaktadır.[12]
Çeşitli
[değiştir | kaynağı değiştir]Theangela'da açıkça ortaya çıkarılan 47 pişmiş toprak figürin, İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde korunmaktadır. İki ana gruptan ilki, Panathenaia şenliklerinde başlarında hydria taşıyan giyimli genç kızları; ikinci grup ise yarı giyinik, sakalsız genç ve sakallı yaşlı figürleri ellerinde phiale tutarken tasvir etmektedir. Benzer figürinler Halikarnas Mozolesi, Lindos, Kos, Rodos, Kalymnos, Priene, İzmir, Myrina ve Iasos'ta da bulunmuştur. Bunların Theangela'daki Asclepion ve Athena kültleri için adak objesi olarak yapıldığı varsayılmaktadır ve MÖ 5. yüzyılın sonu ile 4. yüzyılın başına tarihlendirilmektedir.[16]
Yorum ve Tarihlendirme
[değiştir | kaynağı değiştir]Şehir surları, MÖ 4. yüzyıl işçiliğini yansıtmaktadır. Ancak özellikle doğu taraftaki yapı terasları daha erken dönemlere ait olmalıdır. Bunlar daha büyük bloklardan yapılmış ve poligonal teknik işçiliği sergilemektedir. Mausolos dönemindeki şehir surları ise kaba taş işçiliği (bossage) tekniğiyle inşa edilmiştir.[12]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Argolis, Yunanistan anakarasının doğusunda, Peloponez Yarımadası’nın kuzeydoğusunda yer alan tarihi ve coğrafi bir bölgedir. Korint Körfezi ile Saron Körfezi arasında yer alır. Günümüzde Yunanistan’ın Argolida ili (Νομός Αργολίδας) bu bölgeyi kapsar. Troezen (Yunanca: Τροιζήν) antik dönemde Argolis bölgesinde yer alan önemli bir şehir-devlettir (polis) ve bugün hâlâ aynı adla anılan bir yerleşim yeri mevcuttur.
- ^ Theangelalılar ile Eupolemus arasındaki anlaşma, MÖ 4. yüzyıl sonlarında yapılmış bir diplomatik antlaşmadır. Eupolemus, Makedonyalı bir komutan olup Cassander’in emriyle Karia bölgesinde yönetici olarak görev yapmıştır. Theangela kentiyle yapılan bu anlaşma, bölgesel güçlerin yerel kentlerle kurduğu siyasi ilişkilerin bir örneğidir. Anlaşma, antik bir yazıtla belgelenmiştir ve kentin Hellenistik dönemdeki politik bağımsızlığına ve stratejik önemine işaret eder.
- ^ Kahire Zenon Papirüsü, MÖ 3. yüzyıla tarihlenen ve Ptolemaios Dönemi Mısır’ında yaşamış olan Zenon adlı bir kâtibin arşivinden kalan antik papirüs belgeleri koleksiyonudur. Bu belgeler, Eski Mısır’daki ekonomik, sosyal ve idari yaşam hakkında çok değerli bilgiler sunar.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Gaius Plinius Secundus. Doğa Tarihi. 5.29.
- ^ Athenaeus, Deipnosophistae, 6.271; Bizanslı Stefanos. Ethnica. s.v.
- ^ Mogens Herman Hansen & Thomas Heine Nielsen (2004). An inventory of archaic and classical poleis. New York: Oxford University Press. s. 1305. ISBN 0-19-814099-1.
- ^ Jeremy LaBuff (2016). Polis Expansion and Elite Power in Hellenistic Karia. Lexington Books. ss. 122-123.
- ^ Richard Talbert, (Ed.) (2000). Barrington Atlas of the Greek and Roman World. Princeton University Press. s. 61 ve dizin notları eşlik ediyor. ISBN 978-0-691-03169-9.
- ^ Lund Üniversitesi. Digital Atlas of the Roman Empire.
- ^ a b c d e f g h i j k Tırpan, Ahmet Adil (1988). Myndos ve Theangela (PDF). 5. Araştırma Sonuçları Toplantısı Kitabı. 1. Kültür ve Turizm Bakanlığı. ss. 167-190.
- ^ Işık, Fahri (4 Aralık 2012). "Işık, F., Zur Entstehung der tonernen Verkleidungsplattern in Anatolien, Anatolian Studies 41, 1991". Anatolian Studies.
- ^ Strabon, Coğrafya, X, 3, 12
- ^ "Theangela talan ediliyor!". www.milasonder.com. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2025.
- ^ Özer, Bekir; Gümüş, Şahin; Eryılmaz, Seda; Çur, Mazlum (12 Haziran 2015). "A. Diler, B. Özer, H. Bulut, Ş. Gümüş, G. Adıgüzel, Ö. Kasar, N. S. Eryılmaz, M. Çur, "Pedasa 2011-2012", 35. KST (Muğla 2014), 530-547."
- ^ a b c d e f g h i Diler, Adnan (2015). AGRICULTURAL LAND USE IN LELEGIAN TERMERA: CHANGE IN SETTLEMENT MODEL CHANGE IN AGRICULTURAL LANDSCAPE. İzmir: AntikÇağ'da Doğu Akdeniz'de Zeytinyağı ve Şarap Üretimi Uluslararası Sempozyum Bildirileri.
- ^ a b c d e f g h i Bean, George Ewart (1968). Turkey's Southern Shore: An Archaeological Guide (İngilizce). Benn. ISBN 978-0-510-03251-7.
- ^ Akarca, Aşkıdil. "Yunan Arkeolojisinin Ana Çizgileri Şehir ve Savunması I". Arkeoloji ve Sanat. Türk Tarih Kurumu. ISBN 9789751610072. 16 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2025.
- ^ G. E. Bean & J. M. Cook, "The Carian Coast III", Annual of the British School at Athens (BSA), cilt 52, 1957, s. 99-100;145
- ^ Tunay, Mehmet İnsan (20 Nisan 1972). "A Terracotta Statuette of Cybele". BELLETEN (İngilizce). 36 (142): 141-144. doi:10.37879/ttkbelleten.1172507. ISSN 0041-4255.
Smith, William, (Ed.) (1854–1857). "Theangela". Yunan ve Roma Coğrafya Sözlüğü (İngilizce). Londra: John Murray.
 | Arkeoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
