Hyllarima
  Hyllarima Türkiye haritasındaki konumu. | |||||||||||
| Konum | Derebağ, Kavaklıdere, Muğla, Türkiye | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bölge | Karya | ||||||||||
| Koordinatlar | 37°30′18″N 28°20′58″E / 37.505071°K 28.34938°D | ||||||||||
| Tür | Yerleşim yeri | ||||||||||
| Sit ayrıntıları | |||||||||||
Hyllarima
 | |||||||||||
Hyllarima (Grekçe: Ὑλλάριμα, Karca: 𐊤𐊣𐊠
𐊪𐊹 yλarmi-[1][2]), antik Karya'nın kuzeydoğusunda yer alan bir iç kenttir.[3] Sit alanı günümüzde Muğla ilinin Kavaklıdere ilçesine bağlı Derebağ (Mesevle) köyü yakınlarında bulunmaktadır.[3][4]
Hyllarima, yaklaşık 30 adet yazıtın bulunduğu bir keşif alanıdır ve Karca alfabesinin bir varyantının tipik örneğinin bulunduğu yerdir (type-site). Bu durum, şehrin Karca dilinin ve yazısının anlaşılması açısından büyük bir öneme sahip olduğunu göstermektedir. Yazıtlar, şehrin tarihi, kültürü ve dinî yaşamı hakkında değerli bilgiler sunmaktadır.
Kent, bir dizi kırsal kutsal alanı yönetmekteydi. Bunların en dikkat çekeni, Zeus Hyllos'a adanmış olan kutsal alandır. Hyllarima, sadece bir yerleşim yeri olmakla kalmayıp aynı zamanda çevresindeki dini merkezler üzerinde de bir otoriteye sahip olup ve önemli bir kült merkezini barındırmaktadır. Zeus Hyllos kültü, bölgenin kendine özgü dinî uygulamalarına işaret eder.[5][6]
İsim
[değiştir | kaynağı değiştir]Yerleşimin adı, Antik Yunanca kaynaklarda Hyllarima (Grekçe: Ὑλλάριμα) olarak geçmektedir. Bu ismin, yerel tanrıya atfedilen Zeus Hyllos unvanından türediği düşünülmektedir. Hyllos, muhtemelen özgün olarak bir yerli Anadolu tanrısıydı; ancak zamanla senkretizm (inançların birleşmesi) yoluyla Zeus ile özdeşleşmiştir.
Bu tür tanrısal birleşmelere Karya bölgesinde başka örnekler de vardır:
- Panamara’da tapılan tanrı Zeus Panamaros,
- Labranda’da ise Zeus Labraundos olarak bilinirdi.
Bu örnekler, yerel tanrıların Yunan panteonuna adapte edilerek nasıl yeniden adlandırıldığını ve tapınıldığını göstermektedir.[5]
Hyllarima'nın Karya dilindeki adı, “Hyllarima tanrılarının rahipleri” listesinin yer aldığı bir yazıtta yλarmi- şeklinde belgelenmiştir. Bu yazıtta ifade edilen şekliyle:
qmoλš msoτ yλarmiτ (𐊪𐊫𐊣𐤭 𐊪𐊰𐊫𐋇 𐊤𐊣𐊠𐊪𐊹𐋇)[7]
Burada geçen yλarmiτ biçimi, dil bilgisel olarak çekimlidir (yani ek almıştır); bu çekim sırasında, orijinal orta ünlü olan /i/ sesi düşmüş (senkop olayı gerçekleşmiş), ancak bu /i/ sesi Yunanca formda korunmuştur (Hyllarima).[8]
Hyllarima'nın arkaik (ilkel/erken) formu muhtemelen Wallarima idi. Bu ad, MÖ 2. binyıla ait Hitit metinlerinde, bu bölgedeki bir topluluğun adı olarak geçmektedir. Aynı metinlerde, yakınlardaki İyalanda (günümüzdeki Alinda) da anılmaktadır.[9]
Antik kaynaklarda başka bir yerde geçmeyen yer adı Kaprima'nın (Grekçe: Κάπριμα), Diodorus Siculus’a göre Eupolemos’un Ptolemaios tarafından mağlup edildiği yer olarak geçtiği, ancak aslında Hyllarima adının bozulmuş (deforme olmuş) bir biçimi olduğu düşünülmektedir.[10][11]
Bu tür bir bozulma, Karya yer adlarında sıkça görülen başlangıçtaki /h-/ ve /k-/ seslerinin birbirine dönüşmesiyle uyumludur. Bu olaya örnek olarak Hydai/Kydai veya Hyromos/Kyramos/Euromos gibi adlar gösterilebilir.[12]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Eğer Wallarima, Hyllarima'nın erken bir adıysa, bu topluluğun MÖ 14. yüzyıl gibi erken bir tarihte var olduğu düşünülebilir.[9] Bu, şehrin kökenlerinin Tunç Çağı'na kadar uzanabileceği anlamına gelir ve Karya bölgesinin çok daha eski bir yerleşim tarihine sahip olduğunu gösterir.
Kazılar, topluluğun MÖ 4. yüzyılda bir noktada bir müstahkem tepe yerleşiminden (günümüz Asarcıktepe) yakınlardaki başka bir müstahkem tepe yerleşimine (günümüz Kapraklar) taşındığını göstermiştir. Bu tür yerleşim yeri değişiklikleri, genellikle siyasi çalkantılar, nüfus artışı, kaynaklara daha iyi erişim veya savunma stratejilerindeki değişiklikler gibi nedenlerle gerçekleşirdi. MÖ 4. yüzyıl, Karya'nın Pers İmparatorluğu'nun etkisi altında olduğu ve Helenistik döneme geçişin yaşandığı, bölgede önemli siyasi ve kültürel dönüşümlerin olduğu bir dönemdir.[11][13]
Hyllarima'nın siyasi tarihi, Helenistik dönemden önce çok az bilinmektedir. Ancak çevresinden bilinen en eski yazıt, kentin Büyük İskender'in fethini tanıdığını göstermektedir. Bu yazıt, oluşturulma tarihini "(...) Filip'in krallığında" (Karca: (𐊾𐊠) 𐊽𐊾𐊲𐊸𐊫 𐊷𐊹𐋃𐊹𐊷𐊲𐊰, (δa) kδuśo Pilipus) olarak vermektedir.[7]
III. Filip Arrhidaeus yalnızca isimde kral olduğundan, Hyllarima muhtemelen bu dönemde (MÖ y. 323 – y. 313) Babil Paylaşımı'ndan beri Karya satrabı olan Asandros'un denetimi altındaydı. Daha sonra, I. Antigonos Karya'yı fethetmiştir.[14]
Ardından Hyllarima, MÖ 290'lı yıllarda tepeyi surlarla güçlendiren hükümdar Pleistarkhos tarafından yönetildi.[15]
Pleistarkhos dönemine ait bir proksenya (vekalet) yazıtı, MÖ 3. yüzyıla gelindiğinde Hyllarima'nın bir Yunan polisinin (şehir-devleti) kurumlarını benimsediğini göstermektedir. Bu sistemde en yüksek görevli, epônymos arkhon[a] (yıl adıyla anılan başmagistrat) idi.[11][16]
Hyllarima, MÖ 260'lı yıllarda, I. Antiohos ile gelecekteki kral II. Antiohos'un ortak yönetimi sırasında Seleukos egemenliğine girdi.[2]
Daha sonra, Apamea Antlaşması sonucu Rodos Peraiası'nın bir parçası oldu ve nihayetinde Roma'nın Asya eyaletine katıldı.
Hyllarima, Roma dönemi boyunca önemli bir yerel dinsel merkez olarak kaldı; MS 2. yüzyıla ait bir adak yazıtında, imparator Antoninus Pius, Zeus Hyllos ile karşılaştırılmıştır.[5]
Hristiyanlığa geçtikten sonra, Hyllarima antik dönemde bir piskoposluk merkezi oldu. Günümüzde artık yerleşik bir piskoposu yoktur, ancak Katolik Kilisesi içinde ünvani (titüler) bir piskoposluk merkezi olarak varlığını sürdürmektedir.[17]
Kazılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Saha, 1997 yılından itibaren Pierre Debord ve Ender Varinlioğlu liderliğindeki Fransız-Türk ortak bir ekip tarafından kazılmıştır. Elde edilen bulgular 2018 yılında yayımlanmıştır.[11]
MÖ 2.–1. yüzyıllarda inşa edilen ana tiyatro, o dönemde kasabanın yaklaşık 1.500 kişilik bir nüfusa sahip olduğunu göstermektedir.[18] Tiyatro kalıntıları günümüzde hâlâ görülebilmektedir.[4]
Şehrin agorasında (meydanında) Klasik, Helenistik ve Roma dönemlerine ait yapılar bulunmaktadır.[19]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Antik Yunanistan'da, çeşitli Yunan kent devletlerindeki (polislerindeki) baş yargıca eponymos archon (Grekçe: ἐπώνυμος ἄρχων, epōnymos archōn) denirdi.
- ^ Ray, John D. (1988). "Ussollos in Caria". Kadmos. 27 (1): 156–160. doi:10.1515/kadmos-1988-0208.
- ^ a b Adiego, Ignasi-Xavier; Debord, Pierre; Varinlioğlu, Ender. "La Stèle Caro-Grecque d'Hyllarima (Carie)". Revue des études anciennes. 107 (2): 501–653.
- ^ a b Richard Talbert, (Ed.) (2000). Barrington Atlas of the Greek and Roman World. Princeton University Press. s. 61 ve dizin notları eşlik ediyor. ISBN 978-0-691-03169-9.
- ^ a b Lund Üniversitesi. Digital Atlas of the Roman Empire.
- ^ a b c Laumonier, Alfred (1958). Les cultes indigènes en Carie. Paris: E. de Boccard.
- ^ Hyllarima (Caria) 19 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ a b Adiego, Ignasi-Xavier (2019). "A Kingdom for a Karian Letter". Luwic dialects and Anatolian. Inheritance and Diffusion. Institut del Pròxim Orient Antic. ss. 11–50. ISBN 9788491683759.
- ^ Adiego, Ignasi-Xavier (2007). The Carian Language. Leiden: Brill. s. 477. ISBN 9789004152816.
- ^ a b The Archaeology and History of Western Anatolia During the Second Millennium, BCE (PhD tez). University of Pennsylvania. 1974. s. 267.
- ^ Diodorus (1964). Bibliotheca historica. 19.68.5.
- ^ a b c d Debord, Pierre; Varinlioğlu, Ender (2018). Hyllarima de Carie : état de la question. Pessac: Ausonius. ISBN 9782356132123.
- ^ Konuk, Koray (2019). "'Coin Legends in Carian'". Adiego (Ed.). The Carian Language. Brill. s. 477. ISBN 9789004152816.
- ^ Mixobarbaroi: Epigraphical Aspects of Religion in Karia (6th-1st centuries BCE) (PhD tez). University of Oxford. 2012. ss. 154–156.
- ^ Diodorus (1964). Bibliotheca historica. 19.75.
- ^ Brun, Patrice (1994). "Les fortifications d'Hyllarima, Philon de Byzance et Pleistarchos". Revue des Études Anciennes. 96 (1–2): 193–204. doi:10.3406/rea.1994.4571.
- ^ Roos, Paavo (1975). "Alte und neue Inschriftenfunde aus Zentralkarien". Mitteilungen des deutschen archäologischen Instituts. 25: 339–341.
- ^ Catholic Hierarchy 11 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Mixobarbaroi: Epigraphical Aspects of Religion in Karia (6th-1st centuries BCE) (PhD tez). University of Oxford. 2012. s. 155.
- ^ Excavations to uncover shops at Hyllarima 25 Haziran 2025 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
| Otorite kontrolü |
|
|---|
